Þjóðviljinn - 13.08.1972, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJOÐVILJINN Sunnudagur 13. ágúst 1972
kvikmyndir
„Bjarkarskógur”, Wajda 1971.
MYNDIN
NÁKVÆM
OG
HVERFUL
• Kvikmyndir Pólverjans Andrzei
Wajda eru allvel þekktar hér-
lendis. Fram til ársins 1968 höfðu
nær allar myndir hans fjallað um
liðna tima. „Saklausir töfra-
mcnn” ( '60) og þáttur hans i
„Ungum elskendum” ('62) voru
einu viðfangsefni Wajda úr sam-
tiðinni. Styrjaldarþrileikurinn
Kynslóðí'SS) Kanal('57)og Aska
og dcmantar ( '58) er lang-
þekktasta verk hans. „Kram til
orustu” ( '65) lýsir hörmungum
Pólverja i Napóleonstriðunum.
Allar hafa þessar myndir verið
sýndar hér. Arið 1967 kvikmyndar
Wajda skáldsögu George
Andrzejewskis, „Himnahlið”,
sem segir frá barnakrossferð á
13. öld. betta var önnur myndin
sem Wajda gerði fyrir Júgóslava;
hin fyrri var „Lady Macbeth frá
Siberiu” ( '62). Eftir þriggja ára
fjarveru frá pólska kvikmynda-
iðnaðinum kemur Wajda með
myndina „Allt er falt” < '68), sem
nú er talin marka timamót á ferli
hans, en myndin hefur einnig
valdið ákveðnum straumhvörfum
i pólskri kvikmyndagerð sem var
i alvarlegri kreppu um þær
mundir. Menn höfðu búizt við þvi
að yngri leikstjórarnir reyndust
megnugir þess að hefja pólskar
kvikmyndir upp úr öldudalnum,
en Wajda átti þar allan heiöur af,
þótt hann væri kominn á
fimmtugsaldur.
„Ailt er falt” hefur áður verið
getið mjög ýtarlega i Þjóðviljan-
um. Þessi stórkostlega mynd var
fyrst sýnd hér á Kópavogsvöku og
iM.R,- klúbbi i fyrra;en sárafáir
munu hafa séð hana. Wajda
skrifar þar i fyrsta sinn kvik-
myndahandritið sjálfur, og er
myndin mjög persónulegt verk,
eins konar kveðja til hins látna
leikara Zbigniew Cybulskis. Hún
1)6!)
Sæhestar lækna sjúkdóma
Ýmsar sögur hafa borizt út um
heim að undanförnu um kin-
verskar lækningaaðferðir, og er
þar frægust náiastunguaðferöin,
sem vestrænir læknar hafa séð
beitt i allstórum stil.
Kinverjar hafa til dæmis gamla
reynslu af þvi, að úr sæhestum
megi gera lyf sem að haldi koma
gegn ýmis konar æxlum og viss-
um taugasjúkdómum. En sá ljóö-
ur er á, að venjulega er erfitt að
ná sæhestum, sem hafast við i
miklum þangvexti. Þessa hindr-
un eru sérfræðingar i Kvantung-
héraði að reyna að vinna bug á
með sæhestaræktun. Myndin
sýnir þá að störfum — þeir eru að
leita að aðferðum við að láta fleiri
sæhesta lifa við þau gerviskilyrði
sem þeim eru sköpuð i ræktunar-
stöðinni.
fjallar um kvikmyndafók sem er
aö biða erftir leikara, sem ekki
kemur. Einn úr hópnum, ungur
og fjörmikill er skyndilega horf-
inn; hann skilur eftir sig langa
slóö i hugum fólks, og þjóðsagan
um persónuleika hans verður
stöðugt sterkari. 1 myndinni
varpar Wajda fram hugmyndum
sem hafa verið lifsneistinn i list-
rænni sköpun hans til þessa, hann
reynir að brjótast út úr hinum
hefðbundna ramma sem umlukt
hefur verk hans, og hann setur
fram spurningar um kvikmynda-
listina sem hann er enn að reyna
að svara i nýjustu myndum
sinum. Aður óþekktum við-
kvæmnisblæ bregður fyrir i
fyrsta skipti i „Allt er falt”, og
hann er enn sterkari i nýrri
verkum. Athugun Wajda er kimi-
leg og persónurnar séðar i góðlát-
legu ljósi, oft afarbroslegu. Bitur-
leikinn úr fyrri myndum hans
hefur nú breytzt i spott á
stundum. Og litirnir eru alls ráð-
andi.
„Fiugnaveiðar” ( 69), nefnist
næsta mynd Wajda, og er hin
grimmasta gamanmynd. Ung og
falleg stúlka hefur sett sér það
mark að breyta ósköp venju-
legum manni i snilling. Hún nær i
þritugan mann, sem er algjörlega
kúgaður af konu sinni og tengda-
móður. Hann vinnur á útflutn-
ingsskrifstofu og skrifar andlaus
verzlunarbréf á rússnesku. Hann
verður bálskotinn i stúlkunni og
hún auglýsir hann upp sem rit-
höfund og afburða þýðanda á
rússnesku. — Erlendir gagnrýn-
endur hafa dáðst m jög að kvik-
myndatökunni i þessari mynd
sem og reyndar i öllum nýju
myndum Wajda. Unga fólkið
gerið viðreist um Varsjá, og
myndirnar frá borginni eru
undurfallegar.
1 „Landslagi eftir orustu” (70)
er Wajda aftur horfinn til striðs-
áranna, eða réttara sagt til fyrstu
ára friðarins. Ungur Pólverji
losnar úr einangrunarbúðum
nazista á bandariska hernáms-
svæði Þýzkalands. Hann hefur
beðið alvarlegt tjðn á sálu sinni
við þær hörmungar sem hann
hefur orðið vitni að. Hann getur
aðeins hæðst að fólki og fær dýrs-
leg æðisköst. Það sem gerist i
kringum hann virðist ekki snerta
hann lengur. En afskiptaleysi
hans er aðeins djúpt sár haturs og
örvæntingar. Hann kynnist stúlku
og verður ástfanginn, en hún deyr
sviplega. Dauði hennar er honum
mikið áfall, en verður um leið til
þess að lækna hann. Hann setur
bækur sinar upp á kerru og heldur
heim á leið til Póllands.
„Bjarkarskógur” ( 71) segir frá
ungum manni, sem er haldinn
alvarlegum sjúkdómi. Hann
heimsækir bróður sinn, er býr i
skógarvarðarhúsi ásamt litilli
dóttur sinni. Þar ætlar hann að
eyða siðustu vikum ævi sinnar.
Fjórða persóna leiksins er ung
stúlka sem bræðurnir hrifast
báðir mjög af. — Kvikmyndin er
sögð ótrúlega falleg og ljóðræn á
að horfa, og litir skógarins og
sveitarinnar minna á málverk
ýmissa pólskra málara.
Nýjasta mynd Wajda heitir
„Brúðkaupið” er byggð á
leikriti Stanislaw Wyspianskis,
sem fyrst var sýnt árið 1901.
1 pólsku timaritshefti nú i vor er
stutt grein eftir Wajda sem ber
heitið „Fáein orð um kvik-
myndir”, og fara kaflar úr henni
hér á eftir á lauslegri þýðingu :
„Ég legg mest upp úr tilfinn-
ingaáhrifum. Kvikmynd sem
skirskotar eingöngu til skynsem-
innar snertir ekki áhorfendur, og
er þvi i reynd gagnslaus. Aðferðin
verður að höfða til tilfinninga eigi
hún aö hafa tilætluð áhrif, hetjan
þarf að vekja tilfinningar. Ein-
kunnarorð min eru: Hugþekkar
hetjur i stórviðrum lifsins.
Það er hægt að gera allt annað
með kvikmynd en bókmennta-
verki. Engin listgrein er eins
alþjóðleg. Hvað vitum við t.d. um
japanskar bókmenntir? f raun-
inni ekkert. En við höfum séð
japanskar kvikmyndir. Þótt
þessar kvikmyndir dragi ekki að
sér jafn marga áhorfendur og
aðrar, þá vitum við vegna þeirra,
að Japan er til. Og eins er með
mitt land. „Aska og demantar”
var sýnd i þessu fjarlæga landi og
var þar vel tekið og rétt skilin.
Það er miklu erfiðara að drekka
i sig pólskar bókmenntir. Auð-
vitað fylgdi japönsk þýðing á sögu
Andrzejewskis i kjölfar kvik-
myndarinnar. Þetta gerist ekki á
hinn veginn. Við verðum hrein-
lega að viðurkenna, að kvik-
myndin býður uppá breiðan veg
út i heiminn. Þessi vegur er opinn
ef viö fjöllum raunsætt um okkur
sjálf.
Hlutverk listamanns i Póllandi
er ólikt hlutverki listamanns i
öllum öðrum löndum. Sú stað-
reynd er athygli verð, aö landið,
sem var hernumið i rúma öld,
héltáfram að vera til i meðvitund
þjóðarinnar, það lifði menningar-
lifi vegna skapandi listamanna.
Listamennirnir og meirihluti
menntamanna fundu alltaf
til ábyrgðar gagnvart öriögum
landsins, og voru ætið opnir fyrir
starfi að þjóðfélagsmálum. Þess
vegna geng ég að verki minu sem
kvikmyndahöfundur á annan hátt
en t.d. Alain Resnais i Frakk-
landi. Hann finnur upp „nýja
kvikmyndastefnu” en uppfinning
hans á sér djúpar rætur i menn-
ingar- og sköpunarhefð Frakka.
Hvað sem við kynnum að segja
um „Marienbad”, þá er kvik-
myndin innblásin af þessari hefð
og skiljanleg vegna hennar.
ímyndið ykkur sams konar mynd
gerða i Póllandi. Hún myndi vera