Þjóðviljinn - 13.08.1972, Blaðsíða 11

Sunnudagur 13. ágúst 1972i ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11.
Ef þjóðin ætlaði sér að ráða þessu
landi og þvi sem tilheyrði land-
inu, landgrunninu, þá myndi það
kosta sleitulausa baráttu og hann
hvatti þjóðina til dáða.
Minnumstþessara orða Einars.
Ekki sizt nú þegar fyrir dyrum
stendur hörð barátta við erlend
stórveldi.
Við hjónin árnum Einari,
Sigriði og öðrum hans nánustu
allra heilla.
Haukur Helgason.
★ ★ ★
Mig langar til að senda Einari
afmæliskveðju. þó að ég finni að
sú kveðja verði fátækleg og vesöl
i samanburði við hæfileika og
glæsimennsku þess sem hún er
stiluð tii. En kveðjan á að flytja
honum þakklæti mitt og virðingu
fyrir þá baráttu. sem hann hefur
háð og heyr enn fyrir sósialisma
og bættum almannahag á tslandi.
Ég hef átt þvi láni að fagna að
þekkja Einar allt frá unglings-
árum minum, sjá hann og heyra i
hita baráttunnar. finna og þekkja
einlægnina og kraftinn bak við
snjöllu ræðurnar hans, vita um
ósérhlifni og dugnað þegar bar-
áttan hefur verið hörð og erfið og
taka þátt i gleði að unnum
sigrum.
Fyrsta myndin. sem ég á af
Einari i huga minum. er senni-
lega frá árinu 1939. Hún er af
honum sitjandi við sima Þjóðvilj-
ans við að útlista fyrir banka-
stjóra þörf blaðsins á dálitlum
vixli. Ég fylgdist spennt með
samtalinu, þvi að það var að
renna upp fyrir mér hvað fjár-
hagskröggur blaðsins þýddu i
raun og veru. Þessi vixill fékkst
ekki. en þetta var auðvitað hvorki
i fyrsta né siðasta sinn sem Einar
stóð i lýjandi peningastappi fyrir
biaðið. Haráttan fyrir fjárhags-
legri tilveru þess hei'ur verið
fastur fylgifiskur hins daglega
lifs blaðsins allt frá upphafi, og
þar hefur Einar hvergi hlift sér
fremur en á öðrum vettvöngum
stjórnmálabaráttunnar.
Baráttan var og er erfið, en
ekki án gleði og sigra. Eftir-
minnilegastur er glæsilegur kosn-
ingasigur 1942 og sigur verka-
lýðshreyfingarinnar yfir eymdar-
kjörum kreppuáranna um svipað
leyti. Ég held að fátt hafi glatt
Einar innilegar en sú lifskjara-
bylting, sem hann átti svo rikan
þátt i að skapa og siöan varðveita
með uppbyggingarstarfi á valda-
tima nýsköpunarstjórnarinnar.
Ilann sagði mér eitt sinn frá litlu
atviki, sem kastar skýru ljósi á þá
breytingu sem varð á daglegum
lifnaðarháttum verkafólks. Einar
hitti verkamann, sem hann kann-
aðist við, inni i kjötbúð á miðviku-
degi,og maðurinn sagði þessi ein-
földu orð: ,,Og hér er maður bara
að kaupa kjöt i matinn i miðri
viku." Slikt hafði verið óhugsandi
áður.
Siðan þekkjum við öll þá hörðu
andófsbaráttu, sem Sósialista-
flokkurinn og siðar Alþýðubanda-
lagið hafa háö, til þess að varð-
veita og bæta lifskjörin og hamla
gegn erlendri ásælni. Timarnir
hafa oft verið erfiðir og margt
hefur mætt á Einari, en alltaf átti
hann reisn og glæsibrag, þótt á
móti blési. Menn fundu það glöggt
þá. jafnt þeir sem voru honum
ekki alltaf sammála og hinir sem
dáðu hann án allrar gagnrýni, að
mikið er Einari gefið umfram
flesta sem við þekkjum og ekki
hefur hann sparað að beita þeim
hæfileikum.
Það var mat Einars að rétt væri
að hverfa af opinberum vettvangi
stjórnmálabaráttunnar, frá þing-
sölum og úr forystuliði sósialista,
áður en ellin næði undirtökum i
þeirri glimu, sem ekki veröur
umflúin. Sú afstaða er að sjálf-
sögðu rétt i grundvallaratriðum,
en samthefur Einarenn i fullu tré
við kerlingu og heillar jafnt sið-
hærða unglinga og roskið fólk
með fræðsluerindum og spjalli.
Fræðsla og útgáfustarfsemi eru
höfuðviðfangsefni hans nú og þar
er réttur maður á réttum stað,
eins og alltaf hefur mátt segja um
Einar.
Ég óska honum og fjölskyld-
unni allra heilla á þessum tima-
mótum.
Adda Bára Sigfúsdóttir.
í ræðustól á alþingi. Þar hefur Einar talaðoftar en nokkur annar niaður.
i eyrum tslendings getur vart
hljómlegurra nafn á stjórnmála-
samtökum en Sjálfstæöisflokkur.
Engan lærdóm þarf til að skilja
hvað hugtakið sjálfstæði merkir,
finnst okkur: þvi siður þarf mikla
siigukunnáttu til að óska sinni
eigin þjóð sjálfstæðis. Þegar
stjórnmálasamtiik risu upp. sem
kenndu sig við útlenzk orð eins og
kommúnisma eða sósfalisma, þá
var von að fólk segöi: Ég fyrir
mitt Ieyti kýs nú þann flokk sem
vill sjálfstæði og kennir sig við
sjálfsta>ði. þvi ég er sjálfstæð per-
sóna.
Nú er kunnara en frá þurfi að
segja, að þvi miður er ekki nóg,
að stjórnmálasamtiik kenni sig
við eitt eða annað, hvort heldur
það er nú sjálfstæði. sósfalismi,
alþýða, framsókn, frjálslyndi,
hægri eða vinstri svo dæmi séu
nefnd. Jafnt ha'gri sem vinstri
flokkar geta brugðizt — ekki að-
eins einni þjóð, heldur öllum
heiminum. Nal'n skiptir ekki
höfuðmáli. það getur i mesta lagi
verið örlitil visbending um
meginstefnu; t.d. væri afar
ósennilegt að flokkur sem kenndi
sig við nazisma væri vinstrisinn-
aður. Hitt sem öllu máli skiptir er
það, hvernig hver flokkur reynist,
þegar til lengdar lætur, hvar hann
telur úrbóta þörf I þjóðfélaginu,
hver afstaða hans er jafnt i innan-
lands deilum sem til alþjóðlegra
viðhorfa. Þar er komið að kjarna
málsins.
Þegar ungur hugsjónamaður og
fullhugi. Einar Olgeirsson, kom
fyrstfram á opinberum vettvangi
fyrir nærfellt hálfri öld, þá
hra'ddist hann það ekki, þótt
flokkur sem bar nafn kommún-
isma hlyti að valda nokkurri tor-
tryggni hjá öllum þorra manna.
Sú varð lika raunin. Jafnvel orðið
sósfalismi veldur enn i dag skelf-
ingu hjá sumum. En sem betur
fer hjó Einar ekki eftir slikum
samáatriðum; ef hann hefði.gert
það, þá heföi hann sennilega
aldrei komið nálægt stjórnmálum
og væri að likindum sálaður úr
leiðindum fyrir löngu — eða orð-
inn að drykkjumanni, sem löng-
um hafa þótt dæmigerð endalok
gáfumanna sem einhverra hluta
vegna hafa lent á rangri hillu i is-
lenzku þjóðfélagi.
Það sem gerði þó að verkum, að
nafn kommúnistaflokks og siðar
sósialistaflokks varð á raunhæfan
hátt yfirsterkara nafni þess
flokks i landinu sem kenndi sig
við sjálfstæði, var einmitt það,
hvernig flokkurinn með þessum
útlenzku oröum i nafni reyndist,
Yfirsterkara segi ég, enda þótt
flokkurinn meö sjálfstæðið i nafni
sinu og einn sjálfstæðasta fugl
heims i skjaldarmerki sinu sé enn
miklu stærri en aðrir flokkar i
landinu. Og yfirsterkara endur-
tek ég, — ekki vegna þess að
flokkur Einars Olgeirssonar er nú
um stundir i rikisstjórn, heldur
vegna þess að sá flokkur hefur
verið miklu sterkara og
heillavænlegra afl i þjóðfélaginu
um áratugi en þurrar atkvæða-
tölur gefa til kynna og hvort sem
hann hefur verið i stjórnarand-
stöðu eða ekki. Ahrifa hans hefur
gætt og mun áfram gæta um við-
an vettvang þjóðmálanna — jafn-
vel þótt hann ætti enga aðild að
landstjórninni.
Það var mikil gæfa þessara
stjórnmálasamtaka að eiga þeg-
ar i upphafi jafn ágæta menn
innan vébanda sinna og raunin
varð. Þeir þrir, Brynjólfur, Ein-
ar og Sigfús, ba>ttu hver annan
ágadlega upp. Enginn þeirra var
algjör. Enginn þeirra var — af al-
þýðu manna — talinn einn og ein-
iær um að verða neins konar ein-
ra'ðisherra innan samtaka
hennar. Gæfan réði þvi, að á milli
þessara þremenninga tókst sú
samvinna, sem islenzk alþýða
mun búa að.
Allmörgum brá, þegar Einar
Olgeirsson hætti að bjóða sig
Iram til Alþingis: þeir kenndu það
sumir klofningi i Alþýðubanda-
laginu. Eftir þvi sem ég bezt veit
var ástæðan hvorki sú né hið
gagnsta'ða — að enginn væri
klofningurinn, — heldur. að Einar
vildi sjálfur draga sig i hlé eftir
að hafa um áratugi barizt i
fremstu viglinu. Um það má deila
endalaust. hvort hann hefði átt að
gera þetta. en ég er þeirrar skoð-
unar, að hann hafi gert rétt. Ekki
væri þó ástæða til að minnast á
þetta, ef maðurinn væri orðinn
gamlaður eða á annan hátt ófær.
Þá myndi þögnin ein gilda. — Má
nú ekki minna vera en að vakin sé
hér athygli á þvi, sem mörgum
hefur yfirsézt á timum þing-
mennsku Einars, að hann hefur
um langt árabil ritstýrt timarit-
inu „Kétti”, og að nú getur hann
l'yrst helgað sig þvi verkefni til
fuils. Það gerir hann lika með
þeim gla-sibrag, aö „Réttur” er
undir ritstjórn hans stærsta, feg-
ursta og vandaðasta stjórnmála-
rit sem út hefur komið á tslandi.
Sá maður sem stýrir sliku riti er
svo sannariega ekki gamlaður.
Hann er jafn ungurog hann var
þegar hann fyrst beitti sér fyrir
stofnun stjórnmálasamtaka; ára-
fjöldi skiptir ekki öllu máli.
Hugsjónamönnum og fullhug-
um allra alda hefur sennilega ein-
att fundizt sem smátt miðaði, að
fegurstu draumar þeirra um
betra mannlíf fengju að rætast tii
fulls. En þá væri til litils að lifa, ef
óþol og svartsýni næðu yfirhönd-
inni i svo rikum mæli, að árar
væru lagðar i bát. Þvi er öllum
hollt að minnast þess hvernig
Stephan G. fjallaöi um þessi efni i
kunnum ljóðlinum, sem hér skal
vitnað til að lokum:
Og villunótt mannkyns um
veglausa jörð
svo voða löng orðin mér finnst,
sem framfara skíman sé
skröksaga ein
og skuggarnir enn hafi ei þynnzt.
Þvi jafnvcl i fornöld sveif
hugur eins hátt
— og hvar er þá nokkuð, sem
vinnst?
Jú, þannig að mcnningin út á
við eykst,
hver öld þó aö beri hana skammt.
Hún dýpkar ei, hækkar ei, lengir
þó leið
sem langdegis sólskinið jafnt.
En augnabliks visirinn, ævin
manns stutt,
veit ekkert um muninn þann
samt.
Viö þetta er engu að bæta af
minni hálfu. Þessum linum, hrip-
uðum i fljótheitum, var aldrei
í einu
Gengurbæði fyrir
rafmagni
og rafhlöðum
Góðurgripur,
góð gjöf
á aðeins
kr. 12.980
(------I KLAPPARSTlG 26,
SlMI 19800, RVK. OG
Vb ÚOIN BREKKUGÖTU 9, AKUREYRI, SlMI 21630
með þvi að hverfa úr skærasta
sviðsljósinu og gefa yngri mönn-
um aukið svigrúm til starfa, þótt
torvelt sé hins vegar að feta i fót-
spor hans. Hitt er óblandið gleði-
efni, að hann hefur helgað sig i
vaxandi mæli útgáfu timaritsins
Kéttar, fjallar þar rækilega um
ýmsa fræðilega þætti sósialist-
iskrar baráttu i krafti sinnar við-
feðmu sögulegu þekkingar, og þá
ekki sizt það sem dýrmætast er
fyrir hina yngri, aö halda til haga
ýmsum persónulegum endur-
minningum úr stjórnmálabarátt-
unni á liðnum áratugum. Er það
ómetanlegur skerfur. sem hann
leggur þar til tslandssögu, enda
vænti ég þess eindregið, að hann
haldi áfram á þeirri braut á
næstu árum.
a'tlað að verða nein úttekt á starfi
og persónu Einars Olgeirssonar.
Þvi er ekki annað eftir en að bera
fram hlýjar árnaöaróskir honum
til handa — og þá ekki siður að
samfagna þjóöinni með þaö að
eiga hann. ..
h EliasMar.
★ ★ ★
Mér er tamt að telja afmælis-
barnið 14. ágúst — Einar Olgeirs-
son — til hinna beztu kennara
minna, þótt eigi væri hann starf-
andi i hinu hefðbundna skóla-
keríi. Fæ ég ekki fullþakkað min-
um góða skólabróður, núverandi
leikdómara Mbl„ svo og vini min-
um ágætum, prestinum i Vatns-
firði, að hafa átt stóran þátt i þvi
að leiða ungan menntaskólapilt,
sem var að byrja að hugleiða
pólitik, inn i þann námshóp, sem
forystumaður islenzkrar sósial-
islahreyfingar hafði tekið að sér
að kenna. Og mér er til efs að
nokkur kennara minna fyrr eða
siðar hafi orkað meir á mig en
Einar Olgeirsson. Sifrjór og
leiftrandi hugur hans, einlægni og
virðing fyrir þeim boðskap, sem
hann flutti, átti ekki litinn hlut að
þvi, að ungur lærisveinn gerðist
sannfærður um réttmæti mál-
staðarins, — málstað hinnar sós-
ialistisku verklýðshreyfingar.
Eldmóður Einars, mælska og
sannfæringarkraftur hafa lika
verið á þann veg, að einna bezt
hefur dugað islenzkri verklýðs-
hreyfingu til þess að verða sá
sterki aðili i landinu, sem ekki
hefur verið unnt að sniðganga. Og
þegar við fyrrnefnda eiginleika
ba'tist hlýtt viðmót, vammleysi
og umfram allt sú eigind að krefj-
ast ekki persónulegs frama eða
valda i rikiskerfinu fyrir sjálfan
sig, heldur vera einatt einn af fé-
lögunum, en þó fremstur meðal
jafningja, —■ þá þarf ekki frekar
vitnanna við til að skynja hvilikur
liðsmaður hann hefur veriö og
siðferðilegur bakhjall i harðsóttri
baráttu alþýðunnar fyrir rétti
sinum um hálfrar aldar skeiö.
Ekki hefur siður verið
aðdáunarvert að sjá, hvernig
Einar hefur fundið þörf endur-
nýjunar i forystu hreyfingarinnar
Eitt er það, sem ég get ekki
látið hjá liða að nefna hér i þess-
ari litlu kveðju til Einars,og hefur
að minni hyggju aukið við þá
miklu reisn, er alla tið hefur ein-
kennt Einar Olgeirsson. t rit-
smiöum sinum i Rétti hefur hann
sýnt, að þótt hann sé sjötugur orð-
inn hefur hugur hans ekki staðnað
og pólitiskar kreddur ekki orðið
honum að fjörtjóni eins og þvi
miður hefur hent margan mann-
inn. Vfðsýni hans, gáfur og hinn
frjói hugur hafa gert það að verk-
um, að hann hefur borið gæfu til
þess að endurmeta viðfangsefni
og hugmyndir i samræmi viö
miskunnarlausar staðreyndir lið-
andi stundar, en haldið þó órofa
tryggð við málstaðinn og hug-
sjónina, svo sem hvort tveggja
var grundvallaö i öndverðu.
Minnist ég þá sérstaklega frá-
bærrar greinar hans i Rétti sum-
arið 1968 eftir innrás Sovétrikj-
anna i Tékkóslóvakiu, þar sem
hann fordæmir sterkum orðum
þann svivirðilega verknað, sem
nefndur hefur verið „skriðdreka-
sósialisminn". 1 grein sinni, sem
ber fyrirsögnina „Hvernig gat
þetta gerzt?” segir Einar:
„Þegar Rússar réðust með skrið-
drekum á bandamenn sina,
Tékka og Slóvaka, — þegar rúss-
neskir hermenn brutust inn i
skrifstofur „bræðraflokksins”,
Kommúnistaflokks Tékkóslóvak-
iu, fangelsuðu forystumenn hans
og fluttu sem herfanga á brott, —
þá lauk löngu skeiði i sögu sósial-
ismans, þvi skeiði, er hófst með
áhlaupinu á Vetrarhiillina 7. nóv.
1917, þegar Bolsévikaflokkurinn
tók forystuna i baráttunni fyrir
sósfalismanum og sigraði. Þetta
hálfrar aldar timabil hefur verið
hið stórfenglegasta og hrika-
legasta i veraldarsögunni að
hetjuskap og harmleikjum og þvi
lýkur með þessu óhæfuverki unnu
á ,,bra'ðraflokki".',
Það getur á stundum verið
sársaukafuilt að gera raunsanna
úttekt á fortiðinni, ekki sizt fyrir
mann eins og Einar Olgeirsson,
en raunsæi hans og heiðarleiki
hafa verið þannig að þar hefur
ekki annað komið til greina, og
fyrir það megum viö vera honum
ævinlega þakklát.
Vegna þessa og alls annars
sendi ég öldnum en siungum læri-
meistara og alþýöuforingja
minar einlægustu heillaóskir á
merkisdegi i lifi hans meö þeirri
von, að ævikvöldið megi verða
bjart og fagurt og honum auðnist
að sjá islenzkt þjóðfélag á góðum
vegi tii þeirrar manngildishug-
sjónar, sem hann hefur ávallt
talið æðsta.
Einar Laxness.