Þjóðviljinn - 13.08.1972, Qupperneq 6

6. SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. ágúst 1972
MOÐVIUINN
MÁLGAGN SÓSÍALISMA,
VERKALÝÐSHREYFINGAR
OG ÞJÖÐFRELSIS
Útgefandi: Útgáfufélag Þ|óðvil|ans.
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann.
Ritstjórar: Sigurður Guðmundston,
Svavar Gestsson (áb.).
Auglýsingastjórí: Heimir Ingimarsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar:
Skólav.sL 19. Simi 17500 (5 línur).
Askriftarverð kr. 225.00 á mánuðf.
Lausasöluverð kr. 15.00.
Prentun: Blaðaprent h.f.
ARNAÐ HEILLA
Einar Olgeirsson er 70 ára á morgun. í
Þjóðviljann rita margir samverkamenn
hans um árin og flytja honum afmælis-
óskir. Þær óskir verða endurteknar hér.
Einar Olgeirsson hefur verið einn þeirra
örfáu manna sem hefur með athöfnum
sinum ritað sögu,og nýsköpunin og lifs-
kjarabyltingin 1942 eru raunar nýr kafli i
þeirri sögu, Islandssögunni, kafli sem við
erum enn að skrifa. Þjóðviljinn flytur Ein-
ari Olgeirssyni innilegustu heillaóskir.
ÞAR HRUNDI
„HUGSJÓN”
VIÐREISNARINNAR
Þegar viðreisnin var sett á laggirnar
var ætlun höfunda hennar að efla svo-
nefndan einkarekstur i atvinnulifinu.
Þetta var ekki gert með þvi að reyna að
hafa sérstök áhrif á grundvöll efnahags-
lifsins, stefnan var sú að hygla fyrirtækj-
um i lánastarfsemi bankanna. Jafnframt
þessu reyndi yfirstéttin i skjóli vinsam-
legrar rikisstjórnar að halda launum
verkafólks i lágmarki, meðal annars með
það fyrir augum að tengjast erlendu
einkafjármagni. Þessar voru „hugsjónir”
viðreisnarstefnunnar, en ætlunarverkið
tókst ekki að öðru leyti en þvi, að hingað
var flutt erlent einkafjármagn i álverk-
smiðjuna,og rikisbankarnir voru notaðir
til þess að hygla einkafyrirtækjunum.
Tveir þekktustu minnisvarðar þessarar
stefnu viðreisnarflokkanna eru fyrirtækin
íslenzka álfélagið og Slippstöðin á Akur-
eyri. Um það siðarnefnda voru skrifaðar
þrjár greinar i Þjóðviljann i siðustu viku,
sem allar hafa vakið mikla athygli. Grein-
arnar birtust á miðvikudag, fimmtudag
og föstudag. í fyrstu greininni er bent á að
Slippstöðinni hafi verið ætlað að verða
stolt islenzka einkaframtaksins, en að
málin hafi snúizt þannig að fyrirtækið hafi
orðið smán einkaframtaksstefnunnar.
Þetta fyrirtæki var i upphafi rekið af
nokkrum mönnum sem voru sjálfir ná-
tengdir framleiðslu þess. Lánsfjárþörf
fyrirtækisins var þá ekki meiri en svo að
unnt var að anna henni eftir eðlilegum
leiðum, en þegar fram liðu stundir, tóku
eigendurnir að reita af sinu eigin fyrirtæki
viðskipti og fjármagn. í þvi skyni stofnuðu
þeir sin eigin fyrirtæki við hliðina á Slipp-
stöðinni og létu þessi fyrirtæki yfirtaka
mikilvæga þætti i starfsemi Slippstöðvar-
innar. Til dæmis þegar Slippstöðin, eftir 13
ára starfsferil, hefur smiði stálskipa. Þá
er stofnað hliðarfyrirtækið Rafnaust og
það yfirtekur raflagnir og fleiri mikilvæga
þætti i framleiðslu skipanna. Þegar fyrir-
tækið hefur smiði stálskipa er það stækk-
að, en samt virðast eigendurnir mjög
ófúsir að leggja fram til þess eigið fé,
hlutafé er aukið i 145 þúsund krónur. Það
eru öll ósköpin,og stækkunin er þvi fjár-
mögnuð af almannafé. Þetta leiðir til þess
að „eigendurnir” bera i raun litla sem
enga fjárhagslega ábyrgð á fyrirtækinu;
þeirra eina viðmiðun er að ná inn i fyrir-
tækið svo miklu almannafé að þeim takist
að moða sem mestu úr þvi i eigin þarfir og
til annarra fyrirtækja, sem lagt er meira
upp úr. Margt fleira kemur siðan til og
veldur þvi að fyrirtækið er senn rekið
með tapi. Fimm ára tap á árunum 1967 til
1970 nemur hvorki meira né minna en 76 —
sjötiu og sex miljónum — króna. Þar með
er fyrirtækið i andarslitrunum, en ekki
verður þess á sama tima vart að eigendur
þess þrengi mjög að eigin eyðslu og efna-
hag. En nú eru góð ráð dýr og þá er leitað
til almannafjár — ekki úr bönkunum að
þessu sinni — heldur er nú leitað til skatt-
peninga almennings.og bæjarstjórn Akur-
eyrar og rikisstjórnin ákveða að leggja
enn fram fjármagn. Akureyrarbær leggur
fram 15 milj. kr., rikið 10 milj. kr., en
hlutaféð frá fyrri tið 145 þús. kr. er sex-
faldað. En þessi ráðstöfun ein dugði að
sjálfsögðu ekki til, það sem gert var dugði
ekki einu sinni til þess að hreinsa upp
lausaskuldir fyrirtækisins. Hins vegar var
engin breyting gerð til þess að leysa
meginvanda þessa fyrirtækis: Sem sé
þann, að svokallaðir eigendur voru
ábyrgðarlausir gagnvart fyrirtækinu
sjálfu, þvi að eigið fé þeirra var svo sára-
litið. Breytingin var einungis til þess gerð
að reyna að koma i veg fyrir að skjöldur
einkafjármagnsstefnunnar óhreinkaðist;
það átti að fela hneykslið.
En viðreisnarstjórn situr ekki eilíflega
að völdum og plástrarnir dugðu ekki til
þess að hylja þau svöðusár sem einka-
framtaksstefnan hafði veitt sjálfri sér
með Slippstöðinni á Akureyri. Hefði við-
reisnarstjórnin setið áfram hefði vafa-
laust verið reynt að lappa enn upp á
rekstur þessa fyrirtækis með þvi að dæla i
það fé, úr sjóðum almennings. En þessi
stefna viðreisnarflokkanna var ein orsök
þesj að stjórnlist þeirra var hafnað i sið-
ustu alþingiskosningum.
Það þarf ekki að rekja það hér hvað ný
rikisstjórn hefur gert til þess að bæta að-
stöðu Slippstöðvarinnar Þess skal ein-
ungis getið að rikissjóður er nú meiri-
hlutaaðili i fyrirtækinu og ber þvi sem
slikur höfuðábyrgð á rekstri þess.
Þjóðviljinn hefur rakið Slippstöðvar-
hneykslið i forustugrein til þess að sýna
enn fram á hversu þeir valdhafar sem nú
öskra hæst á nýja rikisstjórn leyfðu sér að
fara með almenningsfé einungis i þeim til-
gangi að koma i veg fyrir að sannaðist að
kreddur um einkafjármagn eiga hvergi
við, sizt á íslandi. Hugsjón viðreisnar-
innar hrundi með hallærisafkomu Slipp-
stöðvarinnar á Akureyri.
Andi þessa skozka þjóðernisinna
og kommúnista er öllu viskii sterkari -
og jafnliklegur til að magna menn til gagnrýni.
Hugh MacDiarmid
Skozkt kraftaskáld
MacDiarmid: Mikill meðal-
Niiápur var Robert Burns.
Kzra Pound: Merkasta skáld
saintiðarinnar.
HUGH MACDIARMID er talinn
vera einn „aðalóvinur al-
mennings’’ i Skotlandi. Ekki eru
allir á sama máli um það, enda
fer slikt eftir lifsskoðunum fólks.
Siðavandar smásálir fá oft reiði-
kast, ef einhver, sem ekki hlitir
reglum borgaralegs þjóðfélags,
hefur sig i frammi. Menn þurfa
þá ekki annað en að hafa hressi-
legt tungutak eða klæðast vinnu-
fötum á hátiðisdögum. Skáld og
aðrir listamenn eru oftar undir
dómshamri fjöldans en margir
aðrir. Hugh Macdiarmid er þar
alltaf.
Hann hefur einstakt lag á að
segja eitthvað, sem æsir fólk upp,
og drekka mikið maltviski. Siðar-
nefndi vaninn veldur þvi, að hann
heldur dálitið oft til i vegar-
skurðum — flatur. I þvi skáldlega
umhverfi smiðar hann episk og
hugnæm ljóð, sem fjalla um mál-
efni og siði þjóðar hans — Skota.
Og hann er þjóðernissinni og
kommúnisti meðfram skáldleg-
um starfa sinum. Enda er hann
ósammála höfundum „Hver er
hver?”, þegar þeir segja, að
áhugamál hans sé „anglófóbia"
eða fjandskapur við engilsaxnesk
áhrif i Skotlandi. MacDiarmid
segir baráttuna gegn áhrifunum
vera starf sitt.
bessi maður, sem Sean
O'Casey sagði um:
„Almáttugur, þessi nánugi er
skáld”, er nýorðinn áttræður.
Réttu nafni heitir hann
Christopher Grieve og er inn-
fæddur Skoti. Hann gafst upp á
háskólanámi og gerðist blaða-
maður um leið og hann sagði
skilið við kenningar Krists og tók
kenningar Marx upp i staðinn.
Árið 1928 stofnaði hann bjóð-
ernisflokk Skotlands, en var brátt
rekinn Ur honum fyrir
kommUnisma. Gekk hann þá i
KommUnistaflokkinn en var
rekinn þaðan fyrir þjóðernislegar
tilhneigingar. en tekinn inn aftur
árið 1958.
t DAG er MacDiarmid talinn
vera eitt bezta skáld Skota, þrátt
íyrir sérvizku og óvenjulegar
skoðanir. Einnig hefur hann
hlotið alþjóðlega frægð.
MacDiarmid hefur bæði gefið Ut
ljóðabækur og ævisögu. en hana
reit hann undir enn öðru dulnefni,
enda virtist ævisöguhöfundurinn
þekkja MacDiarmid ótrUlega vel.
Skáldið skrifar ekki á venju-
legri ensku. heldur mjög skozkri
ensku og hefur átt mikinn þátt i
að auka hróöur þessa tungumála-
afbrigðis Utávið. Um ljóðagérð
sina segir MacDiarmid: ,,Ég
hafði tvennt i huga. þegar ég
byrjaði. Ég vildi nota áhrif hins
fágaða skáldskapar fimmtándu
og sextándu aldar, en um leið
vildi ég reyna að taka mið af rót-
tækri evrópskri ljóðagerð. Með
þetta i huga hóf ég að rita ljóð,
sem ekkert sóttu til Roberts
Burns”.
En Burns er einmitt eitt
lélegasta skáld Bretlandseyja i
augum MacDiarmids — skáld
meðalmennskunnar og fullur með
persónulaust ástarhjal.
„Sjaldan hefur ljóðalist einnar
þjóðar beðið annað eins afhroð og
þegar Burns bar sigur af fyrir-
rennurum sinum. Siðar hafa
verið gerðar ýmsar tilraunir til
björgunar — en sU sem við höfum
gert nú siðast er hin bezta. Og nU
skiptir mestu máli hvort einhver
fylgi mér eftir og hafi það sama i
sér” segir skozka kraftaskáldið.
Hann getur þess einnig að fátt
hafi staðið enskri ljóðagerð jafn
illilega fyrir þrifum og kristin trU.
MacDiarmid á sér sin uppáhalds-
skáld. eins og aðrir menn. Til
dæmis þá Ezra Pound og Charles
Doughty. Hann telur Pound
merkasta nUlifandi skáld i heimi
og segir. að Pound haldi sjálfan
sig vera andkommúniskan. „Ég
tel mig vera kommUnista", segir
MacDiarmid. „en báðir gætum
við haft rangt fyrir okkur. Hann
er stórkostlegt skáld, þegar hon-
um tekst bezt upp.”. Hann er
gáfað skáld eða skáldlegt gáfu-
menni. Ekki er liklegt, að Skotar
eignist marga menn honum lika á
næstunni. Andi hans er þjóðlegum
drykkjum Skotlands sterkari og
jafnliklegur þeim til að magna
menn til gagnrýni. En það sem
skiptir ef til vill mestu máli er að
hann er fær um að tengja saman
róttækni og sérstæðan mannkær-
leika.