Þjóðviljinn - 18.08.1972, Qupperneq 5

Föstudagur 18. ágúst 1972 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5.
Gripið
niður í
sögu
landhelgis-
málsins
2. þáttur
Atök Hannesar Hafsteins og félaga hans voru hvorki þau fyrstu né síöustu sem tslendingar áttu viö er-
.tco yflr8an8smenn- Teiknari þýzks blaös lýsir þannig viöureign tsiendinga og Breta i þorskastríöinu
lStdO.
andi mönnum. Byrjuöu þeir að
losa skipsbátinn, en hættu við
það, létu sér þess i stað nægja að
renna út björgunarhring i kaðli.
En þegar þeir loks gerðu það,
voru mennirnir, sem losnuðu við
bátinn, sokknir. Hafði Hannes
Hafstein ekki megnað að bjarga
þeim, þrátt fyrir hetjulega bar-
áttu við dauðann. Hann náði þó i
kaðalinn og brá honum um sig, en
var þá svo örmagna, að hann
misstmeðvitund i þeim svifum og
vissi ekki af, þegar hann var
dreginn upp úr sjónum. Raknaði
hann við, þar sem hann lá á þil-
farinu við hlið hinna tveggja bát-
verja, sem bjargazt höfðu ásamt
honum. Einn hinna erlendu
manna hafði þá veitzt að honum
kippt tygilhnif úr sliðrum, sem
hafði hangið við belti hans, og
gerði sig nú liklegan til að vinna á
sýslumanni með vopni þessu.
Aðrir skipverjar komu þó i veg
fyrir þetta tilræði, og i sömu svif-
um komu Haukdælir að botnvörp-
ungnum.
Sýslumaður og fylgdarmenn
Þrír menn fórust
og sýslumaður
naumlega
i siðasta þætti voru rakin
nokkur atriði úr sögu land-
helgismálsins og erlendra
fiskveiða hér við land. Að
þessu sinni verður rifjuð
upp svaðilför Hannesar
Hafsteins sýslumanns og
fimm annarra íslendinga
að brezkum botnvörpungi,
sem stundaði veiðar hér við
land. Fyrirsögn Þjóðólfs á
frásögn af þessum atburði
var sú sama og hér að ofan,
en frásögnin erbeint upp úr
Landhelgisbók Gunnars M.
Magnúss:
Sumarið 1898 vakti það mikla
athygli, hversu þrásækinn einn
brezkur botnvörpungur var á
grunnmið Vestfirðinga, einkum i
Dýrafirði og Arnarfirði. Hafði
landhelgisbrjótur þessi jafnan
leitazt við að leyna nafni sinu og
númeri með þvi að mála yfir
fremstu og öftustu stafina, svo að
nafnið var „Oyali” og númerið 42.
Þó höfðu einhverjir getað greint
fullt nafnið: „Royalist” og nr.
428. Var skipið frá Hull og út-
gerðarmaður þess Georg Walter i
Hull. „Skipstjórann hugðu flestir
þar vestra sænskan, en aðrir
slapp
þýzkan frá Harburg”, segir bjóð-
ólfur, „en nú veita menn hér
syðra, að þetta er einmitt hrak-
mennið Nielsen, sænskur að ætt”.
Hafði Nielsen þessi áður komið
við sögu hér á landi, heldur
óþokkalega.
Skipstjórinn hafði oft komið i
land á Þingeyri um sumarið, og
haft þar tal af mönnum. En þegar
leitað var eftir, að hann greiddi
lögboðin hafnargjöld, þverneitaði
hann að afhenda skipsskjöl eða
gjalda það, er honum bar skylda
til.
Hann hélt þó uppteknum hætti,
skrapaði Dýrafjörð endilangan
með botnvörpunni, og alveg við
þurra landsteina. En þar eð fjörð-
urinn er hvergi breiðari en 3 sjó-
milur, má sjá, hversu gifurleg
ófyrirleitni og ásækni var þarna i
frammi höfð. Herma sagnir, að
nokkrir Dýrfirðingar, en fáir þó,
hafi haft samband og viðskipti við
sökudólginn.
t byrjun októbermánaðar kom
botnvörpungur þéssi enn inn á
Dýrafjörð. Var hann að veiðum
þar 4. til 9. október. Þótti mönn-
um nú orðið nóg um atfarir þess-
ar, og sendu Dýrfirðingar hrað-
boða norður til tsafjarðar með
kæru til sýslumannsins, Hannes-
ar Hafsteins. Kom hraðboðinn,
Guðjón Friðriksson,að kvöldi hins
9. til tsafjarðar. Brá Hannes Haf-
stein þegar við, er honum barst
kæran, og lagði af stað kl. 4 um
nóttina riðandi vestur, en yfir
tvær heiðar er að fara, Breiða-
dalsheiði og Gemlufellsheiði.
Linnti sýslumaður ékki ferðinni
fyrr en að Mýrum i Dýrafirði og
var þá komið að nóni. Hittist þá
svo á, að botnvörpungurinn var
að veiðum þar á firðinum milli
Mýra og Haukadals. Lét sýslu-
maður ekki staðar numið, fékk
sér bát, og 4 menn á Mýrum sér
til fylgdar, auk hraðboðans, sem
var hinn sjötti á bátnum.
Þessir menn voru á bátnum,
auk sýslumanns og Guðjóns
Friðrikssonar: Jóhannes Guð-
mundsson á Bessastöðum, 37 ára,
Guðmundur Jónsson á Bakka, um
tvitugt, Jón Þórðarson og Jón
Gunnarsson.
Sýslumaður var klæddur ein-
kennisbúningi sinum, en hafði
klætt sig kápu utan yfir embættis-
búninginn. En um borð i botn-
vörpungnum var Islendingur,
sem þekkti Hannes Hafstein, og
mun hann hafa sagt skipverjum
hver þar var á ferð. Þegar að hlið
botnvörpungsins kom, ávarpaði
sýslumaður skipstjóra, en hann
varð ókvæða við og svaraði
skömmum einum og illyrðum, en
skipverjar bjuggust til varnar
með bareflum. Menn sýslumanns
ætluðu að ná i kaðal, sem hékk út-
byrðis af botnvörpungnum, en
það mistókst, svo að báturinn seig
aftur með siðunni, en skipið var á
hægri ferð. Þegar komið var að
afturstefni skipsins náðu báts-
verjar i virana, sem botnvarpan
var fest við. Dróst báturinn þá
með botnvörpungnum. Skipstjóri
og menn hans stukku þá aftur á
skipið, öskruðu eins og villidýr og
hótuðu öllu illu. Sýslumaður fletti
þá frá sér kápunni og sýndi ein-
kennisbúning sinn, og krafðist
þess af skipstjóra, að hann
hleypti sér upp i skipið.
Skipstjóri sinnti ekki skipan
sýslumanns, og gerðist þá margt i
senn. Skipverjar skutu stórri ár
að bátverjum, en hæfðu ekki, svo
sem til var skotið, hlupu þá ein-
hverjir af áhöfn botnvörpungsins
að spilinu og slökuðu snögglega á
virunum, svo að þeir féllu með
miklum þunga ofan i bátinn og
færðu hann i kaf á augabragði.
Stakkst báturinn á stafninn og
sökk en er honum skaut upp fyrir
aftan botnvörpunginn, náðu Jón
Gunnarsson og Guðjón Friðriks-
son taki á honum, en hinir félagar
þeirra færðust i kaf.
Allir bátverjar voru ósyndir
nema sýslumaður. Hann var
sundmaður góður og reyndi nú að
bjarga hinum þremur, er viðskila
voru við bátinn. Var það þrek-
raun hin mesta, þar eð þeir færðu
hann i kaf öðru hvoru, en ylgja
var nokkur og kalsi i veðri. Tók
sýslumaður brátt að mæðast og
horfði illa um björgunina.
En meðan þessu fór fram, létu
skipverjar sem ekkert væri og
fóru að innbyrða vörpuna.
Frá Haukadal, sunnan fjarðar-
ins, hafði verið fylgzt með ferð
bátsins i sjónauka. Þegar Hauk-
dælingar sáu hverju fram fór,
brugðu þeir skjótt við. Mönnuðu
tvo báta og réru i áttina að botn-
vörpungnum til að bjarga.
Þegar bátárnir voru komnir
miðja vegu út að botnvörpungn-
um gerðu skipverjar sig fyrst lik-
lega til að bjarga hinum drukkn-
llannes llafstein
hans voru nú fluttir yfir i Hauka-
dal, bornir þar á land og hjúkrað,
svo sem bezt mátti verð. En botn-
vörpungurinn renndi til hafs og
var brátt úr augsýn.
Atburður þessi vakti hryggð og
reiði um land allt. Blöðin sögðu
ýtarlega frá atferli þessu, minntu
á, að vernd Dana væri heldur litils
virði, „þar eð lögbrjótar og þorp-
arar gætu að ósekju traðkað hér á
öllum lögum og rétti og framið
þar að auki manndráp”. Var það
einróma krafa blaðanna og jafn-
framt allrar þjóðarinnar að kom-
ið yrði ábyrgð á hendur illvirkj-
unum og landhelgisgæzlan aukin
og bætt.
1 privat bréfi, sem Hannes Haf-
stein skrifaði ritstjóra Þjóðólfs 10
dögum eftir atburð þennan, segir
hann, að bátar Haukdæla hafi þvi
nær verið komnir að skipin, þegar
björgunarhringnum var varpað
út. „Ég sem langa hrið hafði stritt
i ströngu við þá sem voru að
drukkna, og náðu ekki bátnum,
var að minnsta kosti nær dauða
en lifi”, segir hann.
i skiptum fyrir flesk
Eins og fram kemur af ágripinu
hér á undan eiga Danir og Eng-
lendingar i illdeilum vegna fisk-
veiða og verzlunar við Island i
margar aldir. Gengur á ýmsu og
stundum liggur nærri að Island sé
sett i pant fyrir skuldir bág-
staddra Danakonunga. 1901 er
gerður enn einn samningurinn
milli Dana og Englendinga um
fiskveiðar við Island, en þessi
samningur er mörgum hinum
fyrri verri að þvi leyti að hann
bindur hendur Islendinga um 50
ára skeið, eða allt til ársins 1951.
Samningurinn við Breta er gerð-
ur til þess að tryggja Dönum
markaði fyrir svinakjöt i Eng-
landi, i staðinn fá Bretar að veiða
hér við land upp að þremur sjó-
milum til 50 ára. Þá skyldi rikis-
stjórnum annarra landa einnig
heimilt að ganga að samningi
þessum. 1902 fullgilti konungur
þennan samning án þess að hafa
samráð við alþingi.
Vill ekki auðœfi föður síns
Paul Getty yngri, sem er sonur rikasta manns I heimi, vill ekkert með
auðæfi föður sins hafa, eða samneyti við fjölskylduna. Hann lifir með
hippum 1 Róm, og þegar hann vantar pening leikur hann statistahlut-
verk i kábojmyndum.