Þjóðviljinn - 07.12.1972, Side 10

10 SÍÐA — 1>JÓÐV1LJ1NN Fimmtudagur 7. dcsembcr 1072
Sauftfjárhjörft á beit á undirlendi Tén-janfjalla. Kvikfjárrækt er uppistaöa landbúnaðar í þessu fagra
fjallalandi.
SITT AF HVERJU UM
KIRGISÍU
Tölur og staöreyndir.
Kirgisia liggur i norð-austur
hluta Mið-Asiu og er 198,5 þúsund
ferkm. Landamæri lýðveldisins
að norðan og norð-austan liggja
að Kazakhstan, að sunnan að
Tadzjikistan, að suð-vestan aö
Úzbekistan og að suð-austan að
Kina.
Rúmlega þriðji hluti landsvæð-
is lýðveldisins liggur hærra en
þrjú þúsund metra fyrir oían
sjávarmál. Lar eru þrir af nokkr-
um hæstu fjallatindum Sovetrikj-
anna, sem eru 7,439 m. 7,134 m og
(>,995 m. og annar stærsti jökull i
Sovétrikjunum, sem er rúmlega
60 km á lengd. L>að er ekki að
ástæðulausu, sem Kirgisia er
nefnd ,,land fjalla, hulinna i skýj-
um”.
Breiðir sléttudalir eru einkenn-
andi fyrir landslag i Kirgisiu.
Kinn þeirra er hinn frjósami
Fergansk-dalur. Stööu vatnið
Issyk-Kúl liggur 1609 m fyrir ofan
sjávarmál og er ekkert stöðu-
vatn, sem liggur hærra. Dýpt
vatnsinser 702 m. Á kirgisku þýð-
ir Issyk-Kúl ,,heitt vatn”. Vatnið
Irýs aldrei og er i þvi mikil fisk-
veiði.
Rann 1. janúar 1972 var ibúa-
tala lýðveldisins 3 miljónir og 80
þúsund. Lar búa fulltrúar 80
þjóöa og þjóðarbrota.
Höfuðborgin er Frunze og þann
1. janúar 1972 voru þar 442 þúsund
ibúar.
Nokkur atriðí
úr sögunni.
Kirgiska þjóðin er ein af elztu
þjóðum Mið-Asiu. Nokkrar aldir
var Kirgisía undir erlendum ylir-
ráðum og m.a. undir yfirráðum
Djengis Khan (i byrjun 13. aldar).
l>egar Kirgisia komst undir yíir-
ráð rússneska keisaradæmisins
um miðja 19. öld efldist iðnaðar-
þróun i Kirgisiu og verkamönnum
fjölgaði. Arið 1924 var sjálf-
stjórnarhéraðið Kirgisia slofnað
en árið 1936 sambandslýðveldi.
Strax eftir sigur Októberbylt-
ingarinnar árið 1917 fór sovézka
stjórnin að veita Kirgisiu mikla
hjálp við að leggja undirstöðu að
baðmullariðnaðinum, byggingu
áveitumannvirkja og iðnaðar-
fyrirtækja, svo og þegar horfið
var Irá hirðingjabúskap til sam-
yrkjubúa.
Arið 1925 komu sérfræðingar og
visindamenn frá öðrum lýðveld-
um með l'yrstu sendinguna af
vinnuvélum og tækjum til
Kirgisiu. Erlendir vinir hjálpuðu
einnig ibúum Kirgisiu, svo sem
fólk frá Austurriki-Ungverja-
landi, sem þá var hrunið, Tékkar.
Slóvakar, Ujóðverjar og Ungverj-
ar. Verkamenn frá Tékkkó-
slóvakiu stofnuðu samvinnulelag,
sem sendi hóp manna árið 1925 til
Kirgisiu og flutti með sér verk-
færi og ta'ki, Samvinnuíélagið
byggði raforkustöð, málm-
bræðsluverkstæði og skinnaverk-
smiðju. Siðar gengu Kirgisar,
Rússar. Kazakhar, Uzbekar og
Tatarar i samvinnufélagið. I
byrjun fjórða tugs aldarinnar var
samvinnufélagið orðið mikilvæg
iðnaðarmiðstöð i norðurhluta
Kirgisiu og taldi það 525 meðlimi.
I>ar af voru 261 rússneskir, 76 frá
Úkrainu, 79 frá Tékkóslóvakiu og
Slóvakiu og fl. Verkstæði sam-
vinnufélagsins urðu að voldugum
iðnaðarfyrirtæk jum.
Ein af þeim sovézku borgum,
sem veittu Kirgisiu mikla hjálp
var Leningrad. Samkvæmt
samningi við sjálfstjórnarlýð-
veldið Kirgisiu hóf Leningrad
eftir 1930 að veita Kirgisiu hjálp,
hvað snerti tækniútbúnað og tæki
til að rannsaka framleiðslugetu
Kirgisiu. Frá Leningrad voru
sendir sérmenntaðir menn og frá
Leningrad fékk Kirgisia vélar i
iðnaðarfyrirtæki og kennslutæki.
Fólk frá Kirgisiu var við nám i
Leningrad og menntaði sig i við-
gerðum, niðursuðu. vegnaðariðn-
aði, prentun. skinnaiðnaði og
fleiri framleiðslugreinum.
Visindaakademia Sovétrikjanna
lagði mikið af mörkum til þróun-
ar Kirgisiu á fjórða áratug aldar-
innar. Árið 1933 gerðu 100 starfs-
menn Visindaakademiu Sovét-
rikjanna athuganir á málm- og
hráefnalindum Kirgisiu og árið
þar á eftir voru þeir 150. Niður-
stöður þessara starfa voru lagðar
til grundvallar að þjóðarbú-
skaparáætlunum Kirgisiu.
lönaöur
Nú er i lýðveldinu öflug fram-
leiðsla raforku, rafhreyfla, land-
búnaðarvéla, bila. málmskurðar-
tækja og ýmislegt fleira. Á ár-
unum 1917 1972 hafa verið byggð
rúmlega 500 voldug iðnaðarfyrir-
tæki og þar af 40 á siðast Iiðnum 5
árum. Nú er iðnaðarframleiðsla
lýðveldisins á tveim dögum jafn-
mikil og árslran.leiðslan árið
1913. Iðnaðarframleiðslan hefur
412-faldazt á árunum 1922—1972.
Á árunum 1966—1970 var árleg
aukning iðnaðarframleiðslunnar
12,5 prósent.
Árieg framleiðsla raforku i lýö-
veldinu er nú 3,9 miljarðar
kw/klst., en árið 1960 var fram-
leiðslan 872 kw/klst. Árið 1971 var
raíorkulramleiðslan tvöfalt meiri
en i öllu rússneska keisaraveld-
inu. Raforkuframleiðsla á
einstakling er 30 sinnum meiri en
i Pakistan og næstum sex sinnum
meiri en i Tyrklandi.
Vatnsorkulindir Kirgisiu eru
hinar þriðju mestu i Sovétrikjun-
um. Rússneska lýðveldið er i
fyrsta sæti og Tadsjikistan i öðru.
i lýðveldinu er mikið af raforku-
verum. Eitt þeirra stendur við
ána Núrek og þverá hennar Tjan-
Shan i næstum 2000 metra hæð
yfir sjávarmál. Við byggingu
þessa raforkuvers voru mörg
vandamál leyst i fyrsta skipti og
lausn þeirra sparaði mikinn tima
og fjármagn.
Nú er verið að byggja raforku-
ver. sem verður 1 miljón og 200
þús. kw og verður það nefnt eftir
hinu þekkta kirgiska skáldi,
Toktogúl. l>að er áætlað. að það
verði tekið i notkun árið 1975. Við
byggingu stiflunnar fer steypi-
vinna fram án notkunar krana.
Stiflunni er skipt i hólf og þangað
er steypunni hellt. Hún er jöfnuð
og þjappað saman meö raf-
magnsvinnuvélum. Þegar lokið
er við að steypa hálfs meters lag,
er næsta hólf undirbúið fyrir
steypu. Stiflan verður 217 metrar
á hæð og lónið getur tekið 19
miljónir rúmmetra vatns.
Visindamenn og sérfræðingar
telja. að við Núrek-ána og þverár
hennar megi byggja 22 raforku-
ver. sem i heild afkasta 30
miljarða kw/klst á ári. i lýðveld-
inu hefur veriö komið á kolaiðn-
aði. Árið 1970 var kolauppgröftur-
inn 3,7 milj. tonn. en árið 1940 1,4
milj. tonn. Árið 1970 var stál-
bræðsla 2 milj. tonn. en 1960 0.6
milj. tonn. Oliuvinnsla var 298
milj. tonn, en 1940 24 þús. tonn.
Auk þessa eru þróaöar iðn-
greinar, sem eru tengdar kröfum
neytenda. Á árunum 1966—1970
heí'ur lramleiðsla ullarefna auk-
izt 220 prósent. skólatnaðar um
120 prósent og prjónavöru um 130
prósent. I niundu limm ára áætl-
uninni er áætlað aö þrefalda
framleiðslu dúka og tvöfalda
framleiðslu prjónavöru.
Landbúnaöur
Landbúnaður Kirgisiu er marg-
þættur og háþróaður. í lok annars
tugs aldarinnar var helmingur
allra bænda i lýðveldinu hirö-
ingjabændur, en tala þeirra var
samtals 180 þúsund. Nú hefur
hvert samyrkjubú og rikisbú að
meðaltali 60 dráttarvélar, 20
kornsöfnunarvélar, 30 bila. Á ár-
unum 1966 - 1970 jókst kornupp-
skera lýðveldisins um 50 prósent.
Framsækin bú safna 3,5 til 4 tonn-
um af korni af hverjum hektara,
3—4 tonnum af baðmull af hverj-
um hektara.
Sauðfjai rækt er aðalgrein kvik-
fjárræktar i Kirgisiu. Lýðveldið
er i þriðja sæti, hvað snertir
fjölda fjár og i öðru sæti, hvað
snertir ullartekju af hverri kind.
Sérfræðingar og visindamenn
hafa komið upp sérstöku fjárkyni
með fingerðri ull. Af þvi kyni er
hvert reyfi 4—4,5 kg. Fé þetta er
sterkt, þolgott og aðlagast vel lif-
inu i fjallabeitilöndum. Á undan-
förnum 15 árúm hefur fjáreign
lýðveldisins meira en tvöfaldazt
og nær nú fljótlega 10 miljónum. 1
lýðveldinu eru rúmlega 600 þús-
und nautgripir og 228 þúsund
hestar.
i Kirgisiu er áveiturækt. Lónið i
Toktogul - raforkuverinu. sem
tekur rúmlega 19 miljaröa rúm-
metra af vatni. gerir kleift að
veita vatni á rúmlega miljón
hektara beitilanda og akra i
Kirgisiu. Úzbekistan. Kazakhstan
og Tadsjikistan og þar að auki 400
þús. hektara eyðimerkurlands.
Á árunum 1971—1975 er áætlað
aðauka meðalkornuppskeru mið-
að við árin 1966—1970 um 18
prósent. ullartekju um 18 prósent
o.s.frv. Landbúnaðurinn fær til
sinna umráða meira en 15þúsund
dráttarvélar. 10 þúsund vörubif-
reiðar og fl.
Á árunum 1966—1970 var
gróðursettur skógur i Kirgisiu á
36 þúsund hektara svæði. Það er
kunnugt. að skógur ver jarðveg-
inn bezt af öllu. en i Kirgisiu hafa
grjótskriður og leysingar eyði-
lagt jarðveginn frá ómunatið.
Yfir 50 lönd og þar af 19
Evrópulönd flytja inn vörur frá
Kirgisiu.
Lífskjör og menning
Á árunum 1966—1970 fengu 535
þúsund ibúar nýjar ibúðir og þar
með sjötti hver ibúi. Það er áætl-
aö i niundu fimm ára áætluninni
að auka ibúðarhúsnæði um 40
prósent frá siðustu fimm ára
áætlun.
Nú eru rúmlega 20 læknar á
hverja tiu þúsund ibúa i Kirgisiu
og yfir 100 sjúkrarúm.
Við byggingu hins volduga
Toktogúl-raforkuvers unnu full-
trúar 40 þjóðerna, og i Landbún-
aðarvélaverksmiöjunni vinna
fulltrúar 27 þjóðerna. i Rikishá-
skólanum i Frunze, höfuðborg
Kirgisiu stunda nám piltar og
stúlkur af 32 þjóð
þjóðernum.
Alhliða samskipti við þjóðir
Sovétrikjanna veita hagstæð skil-
yrði fyrir þróun efnahags, visinda
og menningar. Árið 1970 geisuðu
miklir jarðskjálftar i tveim hér-
uðum i Kirgisiu. Á austurströnd
Issyk-kul vatnsins eyðiiögðust og
skemmdust 7000 hús. 20 þúsund
manns voru heimilislausir. Til
hjálpar kom fólk frá öllum lýð-
veldum, frá Siberiu, Úral,
Moskvu. Leningrad. Áður en
fyrstu vetrarkuldarnir hófust
höfðu allir þeir, sem misstu heim-
ili sin i jarðskjálftunum, flutt i ný
hús.
Árið 1914 voru alls 107 skólar i
öllu héraðinu og var ekki kennt i
neinum þeirra á kirgisku.
Kirgiskir nemendur voru alls 500
og úr rikum fjölskyldum.
Eitt frjálslynt blaö skrifaði á
þeim tima: ,,Ef Kirgisiubúar
halda áfram að læra á þennan
hátt. munu þeir útrýma ólæsi
eftir 400 ár”. Árið 1924 hóf sérstök
nefnd athuganir á ritmáli
Kirgisiu. Á árunum 1928—1932
var um það bil hálf miljón ólæsra
og illlæsra við nám. Nú er þriöji
hver ibúi i Kirgisiu við nám. 80
þúsund i skólum. 90 þúsund i æðri ■
menntastofnunum og tækniskól-
um. 1 lýðveldinu eru 9 æðri
menntastofnanir, sem útskrifa
sérlræðinga i 78 greinum og 36
sérhæfðir miðskólar.
Af hverjum 10 þúsund ibúum
eru 161 stúdent. sem er tvöfalt
meira en i Frakklandi og 50
prósent meira en i Bandarikjun-
um. í lýðveldinu er hafinn undir-
búningur lengingar skólaskyld-
unnar upp i tiu ár.
Af sérfræðingum með æðri
menntun eru 32,5 þúsund konur,
eða 49 prósent, en af sérfræðing-
um með miðskólamenntun eru 54
þús. konur. eða 60 prósent. Konur,
sem varið hafa doktorsgráðu eru
28, en 482 konur eru visinda-
kandidatar.
í heimsstyrjöldinni siðari var
stofnuð undirdeild Visindaaka-
demiu Sovétrikjanna i Frunze.
Árið 1954 var stofnuð Visindaaka-
demia Kirgisiu. i lýðveldinu eru
64 visinda- og rannsóknastofnanir
og við þær starfa yfir 6000 vis-
indastarfsmenn.
Þann 7. nóv, 1924 kom út fyrsta
kirgiska dagblaðið „Erkin-Too”,
sem þýðir ,,Hin frjálsu fjöll”. Nú
eru árlega gefnar út i lýðveldinu
5—6 miljónir eintaka bóka. Á
þeim tima, sem Sovétstjórnin sat
að völdum komu út yfir 17.000
bækur, að heildarupplagi 100
miljón eintök.
Upplag 90 dagblaða er daglega
888 þús. eintök. 50 dagblöð eru
gefin út á kirgisku að heildarupp-
lagi 600 þús. og átta timarit, sem
eru að heildarupplagi yfir 3
miljónir. i lýðveldinu eru um það
bil 2700 bókasöfn og yfir 1000
kvikmyndahús, 7 starfandi leik-
hús og tvær filharmóniuhljóm-
sveitir og 17 alþýðuleikhús.
Kirgiska þjóðin hefur þróað
hina fornu menningu sina og lyft
henni á nýtt stig. Fyrir byltingu
átti þjóðin sér sjaldgæf þjóð-
kvæði, sem varðveitzt höfðu kyn-
slóð fram af kynslóð. Handrit
söguljóðsins „Manas” hefur
varðveitzt og endurspeglar það
heimspekileg og listræn sjónar-
mið margra kirgiskra kynslóða.
Söguljóðið er nú eign allrar þjóð-
arinnar og hefur öðlazt frægð ut-
an landamæra Sovétrikjanna.
Nú endurspegla verk kirgisku
höfundanna Aitmatov, Bait-
emirov og Aibajevu hið marg-
breytilega nútimalif Kirgisiu,
liðna tima og sögu landsins.
Fyrir byltingu var list Kirgisiu
aðallega fólgin i teppavefnaði, út-
saumi, tréskurði og málmskurði.
Það var ekki fyrr en i lok fjórða
áratugs aldarinnar, að hófst þró-
un málaralistar, grafikur og
höggmyndalistar. Málarinn
Tsjuikov, myndhöggvarinn
Manúilova og grafikteiknarinn
Iljina og fl. lögðu mikið af mörk-
um til listalifs lýðveldisins.
APN.
STARFSSTÚLKNAFÉLAGIÐ SÓKN
VILBORG ARS J ÓÐUR
Úthlutun úr sjóðnum fer fram fyrir jól.
Þær félagskonur, sem vilja koma til
greina við þessa úthlutun — og rétt eiga til
styrks — , snúi sér til skrifstofu félagsins
fyrir 15. þ.m.
Reykjavik, 6. desember 1972.
Starfsstúlknafélagið Sókn.