Þjóðviljinn - 31.12.1972, Blaðsíða 12

12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 31. desember 1972
Sunnudagur 31. desember 1972 ■ I ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13.
ÁRAMÓTAHUGLEIÐINGAR
Eftir
Ragnar Arnalds,
formann
Alþýöubandalagsins
ísland — Noregur
Útfærsla landhelginnar er tvi-
mælalaust sá atburöur ársins
1972, sem hæst ber af islenzkum
sjónarhóli séö. Útfærslan er yfir-
lýsing smáþjóðar um ótviræðan
rétt sinn og vilja til að tryggja
fullveldi sitt og framtið, — sjálf-
stæðisyfirlýsing sem gengur
þvert á hagsmuni voldugra
nágranna og veitir öðrum smá-
þjóðum siðferðilegt og lagalegt
fordæmi.
Þorskaflinn á árinu hefur
sennilega numið um 398 þúsund
tonnum, var 421 þús. tonn árið
1971 og 474 þús. tonn árið 1970. Afli
þorsks og skyldra tegunda hefur
sem sagt minnkað um 5, 5% frá
fyrra ári, þrátt fyrir fleiri veiði-
skip og aukið úthald með stór-
auknum kostnaði. Jafnframt er
samsetning aflans óhagstæðari
en áður og meira af verðminni
fiski eins og karfa. Loðnuaflinn
jókst hins vegar mjög verulega
eða úr 183 þús. tonnum árið 1971 i
278 þús. tonn árið 1972 og er það
meginástæðan til þess, að
heildaraflinn vex væntanlega úr
681 þús. tonnum i 745 þús. tonn á
þessu ári.
Þjóðaratkvæðagrciðslan i
Noregi um aðild landsins að
Efnahagsbandalagi Evróp.u er
liklega annar merkasti atburður
ársins frá okkar bæjardyrum séð.
A milli þessara tveggja atburða
eru jafnframt talsverð tengsl:
Útfærsla landhelginnar i 50 milur
átti sér stað aðeins 24 dögum fyrir
þjóðaratkvæðagreiðsluna i
Noregi og vakti þar geysilega
athygli,enda var það eitt aðalmál
kosninganna, hvort Norðmenn
gætu áfram haft 12 milna land-
helgi eftir inngöngu i EBE, sem
ekki viðurkennir meira en 3 milna
fiskveiðilögsögu.
Hvaða vandi er það fyrir Norð-
menn að standa á eigin fótum
utan við Efnahagsbandalagið,
þegar smáþjóð á tslandi er stað-
ráðin i þvi og tekur sér 50 milna
landhelgi hiklaust og hvað sem
hver segir? Spurningar af þessu
tagi bergmáluðu um allan Noreg
dagana fyrir þjóðaratkvæðið og
kannske voru það einmitt þess
háttar hugsanatengsl, sem urðu
það iitla lóð, er úrslitum réð i
þessari tvisýnu og örlagariku at-
kvæðagreiðslu.
Baráttan um norsku þjóðar-
sálina var sannarlega ójafn leik-
ur: Annars vegar stóð rikis-
stjórnin og mikill meirihluti Stór-
þingsins, allir stærstu stjórn-
málaflokkarnir, samtök vinnu-
veitenda, Alþýðusambandið og
æðstu forystumenn verkalýðs-
hreyfingarinnar. Hins vegar
stóöu ýmis félagasamtök einkum
úr hópi vinstri manna og
sósialista, samtök sjómanna og
bænda og öll æskulýðssamtök
pólitisku flokkanna, nema sam-
tök ungra hægrimanna.
A skömmum tima spratt hún
upp, þessi óvænta þjóðar-
hreyfing, sem háði ójafna baráttu
við valdakerfiö, fjármagnið og
allar stærstu flokksvélarnar, á
móti áróðursþunga mikils meiri-
hluta blaðanna og með nauman
tima i útvarpi og sjónvarpi á við
fylgjendur aðildar. — Og hún
sigraði þrátt fyrir allt.
Hvað var hér að gerast og hvers
konar hreyfing var það sem vann
þetta sögulega afrek?
Rautt — Grænt
Þessi hreyfing var engin til-
viljun. Sumir telja hana i ætt við
„grænan sósialisma”— aðrir tala
um „rauð — grænt bandalag”.
Hún var ávöxtur af hugmynda-
legri þróun, sem viða hefur átt
sér stað og tengd er ákveðnum
pólitiskum viðhorfum. Þessi við-
horf eru ekki háð neinum flokks-
legum landamærum, en eiga þó
sterkasta fótfestu meðal vinstri
manna og sósialista. Þessi
hreyfing er fyrst og fremst and-
stæð ofurvaldi auðvalds og
alþjóðlegra auðhringa, andstæð
skrifstofuveldi og samþjöppun
valds, andstæð glórulausri iðn-
væðingu, náttúruspjöllum og
dýrkun hagvaxtarins i austri og
vestri. Aherzla er lögð á sjálf-
stæði og frelsi hins smáa gagn-
vart hinum stóra og volduga,
hvort sem það birtist i sam-
félaginu sjálfu i mynd arðrændra
verkamanna i erfiðu hlutskipti
smábænda, i stöðu landsbyggðar
gagnvart ægivaldi höfuðborgar
eða á alþjóðlegum vettvangi,
hvort heldur er þar sem banda-
riskum sprengjum rignir dag
eftir dag, þar sem fátækrar þjóðir
eru féflettar af alþjóðlegu auð-
valdi, eða sósialisk smáriki
standa i skugganum af sovézku
hervaldi.
Þessi jákvæðu lifsviðhorf,
áherzlan á sjálfstæði hins smáa,
var það sem sigraði i Noregi.
Norska þjóðin gerði uppreisn
gegn fyrirætlunum ihalds og
hægri krata, þótt þeir hefðu sam-
eiginlega 90% af valdakerfinu i
sinum höndum. Hún afneitaði
hugmyndum þeirra um þjóð-
félagsþróun i Noregi, þrcþin i
anda auðvaldsstefnunnar, og
framsali sjálfstæðis i hendur
erlendra aðila. Hún sá ekki
landsins hag bezt borgið sem
ósjálfstæð útkjálkabyggð i
væntanlegu evrópsku stórriki.
Á íslandi var fylgzt með úrslit-
um atkvæðagreiðslunnar af mikl-
um áhuga. Viðbrögð manna voru
þó ærið misjöfn. Gylfi Þ. Gislason
harmaði úrslitin ákaflega, svo
sem hans var von og visa. Samtök
frjálslyndra og vinstri manna
gerðu hins vegar sérstaka
fagnaðarsamþykkt i tilefni úr-
slitanna. Þar á milli liggja djúp
skoðanaskil þegar allt kemur til
alls, — ef menn vilja vita af þvi.
Við Alþýðubandalagsmenn
fögnuðum mjög þessum úrslitum,
enda var flest i málflutningi
hinna kraftmiklu andstæðinga
aðildar eins og talað út úr okkar
hjarta.
Hér á Islandi eru aðstæður að
sjálfsögðu allt aðrar. Hér eru
hægri kratar ekki sterkir —
standa jafnvel höllum fæti i þeim
Þessi merki mátti viða sjá i Nor-
egi dagana fyrir þjóðaratkvæða-
greiösluna.
eina flokki, sem þeir ráða yfir.
Hér gæti þaö ekki gerzt, að verka-
lýðshreyfingin gengi erinda
peningavalds i æpandi andstöðu
við hagsmuni sjómanna og
bænda.
Andstæðingar aðildar að EBE
gátu ekki myndað meirihluta-
stjórn i Noregi að atkvæða-
greiðslunni lokinni sem ekki var
von, þvi að flokksvélarnar höfðu
skilað allt öðrum mönnum á þing,
en þjóðin greinilega vildi. En hér
á íslandi er þróunin lengra
komin. Hér hefur okkur hlotnazt
„rauð — grænt bandalag” —
einnig um rikisstjórn. Það eina
sem á vantar er, að Alþýðuflokk-
urinn leggi þar hönd á pióginn,
losni við sinn fjólubláa ihalds-
sultarsvip og öðlist eðlilegt litar-
aft á ný.
48%
kaupmáttaraukning
l.úðvik Jósepsson undirritar reglugerðina um 50 sjómilna landhelgi
Nýju skuttogararnir eru að byrja að koma til landsins. Þeir verða orðnir rúmlcga 40 að tvcimur árum
liðnum. Gömlu togararnir cru aftur á móti óðum aðtýna tölunni og eru nú aðeins 17 á veiðum. Myndin er
af Vigra. sem byggður var i Póllandi.
Þessi lifskjarabylting, sem átt
hefur sér stað á seinustu þremur
árum, skýrist að nokkru af
aukinni fr^mleiðslu þjóðarinnar
og auknum þjóðartekjum, enda
hafa tekjur þjóðarinnará þessum
3 árum aukizt miðað við fast
verðlag um 30% og þjóðartekjur á
mann um 26%. En ljóst er af þess-
um tölum, að kaupmáttur launa-
tekna hefur þó vaxið miklu
hraðar en þjóðartekjur. Þar sem
heildargreiðslujöfnuður við út-
lönd hefur verið hagstæður og
ekki verður sagt, aö tekjuaukning
launamanna umfram aukningu
þjóðartekna sé fengin með
skuldasöfnun við önnur riki, er
augljóst að launamenn á Islandi
hafa fyrst og fremst bætt lifskjör
sin með þvi að tryggja sér stærri
hluta af „kökunni” margum-
töluðu. Þessi aukna hlutdeild
launamanna i þjóðartekjum er
sem sagt tekin beint af atvinnu-
Kaupmáttur launa hefur aukizt geysilega á seinustu þremur árum eöa um rúm 48%. Aukningin skýrist a
var ekki fyrr en á árinu 1971, þegar Vinstristjórnin tók við, að launamenn höföu náö sömu lifskjörum og voru
sem áður hefur veriö hér á landi. Myndin er frá Alþýöusambandsþinginu i nóvember.
ö nokkru af hinni miklu lifskjaraskerðingu áranna 1967-1969, en það
árið 1965. Siöan hefur kaupmáttur launa aukizt langt umfram það,
búnaö, útgerð og fiskvinnslu, og
þar er um að ræða þúsundir milj.
kr. á ári hverju, sem fluttar hafa
verið til frá atvinnurekendum til
launamanna.
Samtals
1970 1971 1972
% % %
Heildartekjur þjóðarinnar
Þjóðartekjur á mann
Kauptaxtar launþega
Ráðstöfunartekjur heimilanna
Verðlag vöru og þjónustu
Kaupmáttur ráðstöfunartekna
(Heimild: Þjóðarbúskapurinn — okt. 1972)
Breytingar kauptaxta, tekna og verðlags 1970-1972
1970 1971 1972 70-72
% % % %
10,5 12,5 4,5 30,5
9,8 11,6 2,8 26,0
24,4 18,5 27,5 88,0
30,8 23,8 28,0 107,0
14,3 7,2 13,0 39,5
14,4 15,5 13,3 48,3
vallaratriði og gjörólikt þvi sem
oft gerðist á seinasta áratug,
þegar fyrri rikisstjórn velti kaup-
hækkunum jafnóðum út i verð-
lagið og gaf þannig ávisun á nýja
og nýja efnahagslega kollsteypu.
Skipafélögin hafa ekki fengið
hækkanir á farmgjöldum, þrátt
fyrir hækkuð laun sjómanna og
verkamanna og hærri erlendan
tilkostnað. Eimskip telur sig fá
150 milj. kr. minni tekjur á árs-
grundvelli af þessum ástæðum.
Oliufélögin telja sig hafa meira
en 100 milj. kr. lakari afkomu
vegna hins stranga aðhalds i
verðlagsmálum. Eins er um flest
önnur fyrirtæki sem viðskipti
eiga á innlendum markaði. Þeim
er haldið i þröngri spennitreyju
til að ráða málum sinum sjálf.
Islenzkir atvinnurekendur mega
ekki venja sig við að greiða miklu
minna fyrir vinnuaflið en gert er i
nálægum löndum, og enn siður er
ástæða til að hlifa þeim um of,
þegar haft er i huga, að heildar-
tekjur þjóðarinnar eru taldar
jafnvel meiri hér miðað við
höfðatölu en i flestum nálægum
löndum skv. nýjustu útreikning-
um.
Hin bættu lifskjör koma ekki
aðeins fram i stórauknum kaup-
mætti launa, bættum hlut sjó-
manna og betri afkomu bænda,
sem hlotið hafa samsvarandi
launahækkanir, heldur hefur
einnig orðið stórkostleg breyting
á kjörum aldraðra, öryrkja og
hafar hafi bætt lifskjör fólksins i
landinu svo stórlega sem raun,
ber vitni, með þvi að „tæma alla
sjóði” og oft hafa ihaldsblööin
jafnvel talað um „veizluhöld” i
þessu sambandi. Er það kannski
staðreynd, að þjóðin lifi stórlega
um efni fram og sé nú um það bil
að éta sig út á gaddinnl Og hvað
um sjóðina, sem fyrri stjórn
skildi eftir sig?
Sannleikurinn er auðvitaö sá,
að frávarandi stjórn skildi eftir
sig stórfelld fjárhagsleg vanda-
mál. Einu sjóðirnir, sem ný stjórn
gat hugsanlega tæmt, voru gjald-
cyrissjóðurinn og Veröjöfnunar-
sjóður sjávarútvegsins. Báðir
þessir sjóðir hafa hins vegar
vaxiö töluvert i tið núverandi
megináherzlu að búa i haginn
fyrir framtiðina með fyrirhyggju
og áætlanagerð. Hún hefur hik-
laust fórnað stundarhagsmunum,
þegar þvi var að skipta og t.d.
bannað allar sildveiðar við stend-
ur landsins, meðan stofninn er að
ná sér eftir rányrkju fyrri ára.
Breytt
efnahagsstefna
Það er mikill misskilningur, ef
einhver trúir þvi, að bætt lifskjör
fólksins i landinu hafi fengizt
með þvi aö tærha sjóði. Þau hafa
einfaldlega fengizt með þvi að
minnka hagnað atvinnurekenda
Framhald á bls. 14
verðlagshafta. þrátt fyrir stór-
aukinn launakostnað. Að sjálf-
sögðu eru þvi takmörk sett, hvað
fyrirtækin þola að nærri þeim sé
gengið með þessum hætti, og ein-
hverjum hækkunum hefur orðið
og verður óhjákvæmilegt að
hleypa fram. En rétt er að gera
sér fullkomlega ljóst, aö nú-
verandi lifskjarastigi verður ekki
haldið til frambúðar, meðan ekki
verður stökkbreyting á þjóðar-
tekjum, nema fyrirtækin hvort
sem þau eru opinber eða i einka-
eigu, séu beinlinis ineydd' að gæta
itrasta sparnaðar og hagkvæmni,
til þess að þau geti skilað
hagnaöi.
Hér er beinlinis um að ræða eitt
helzta stefnuskráratriði nú-
verandi rikisstjórnar: Að lyfta
fólkinu i landinu á annað lifs-
kjarastig. Það var brýn nauðsyn
fyrir þjóðina að hverfa frá þvi
ástandi, sem veldur fólksflótta af
landi brott og skapar bölsýni og
vantrú á möguleika þjóðarinnar
annarra sem litlar eða engar
teljur hafa.
A fjárlögum fyrir árið 1973 eru
greiðslur rikisins til trygginga-
mála 6.860 milj. kr., en voru 2.953
miljónir kr. á fjárlögum 1971 og
hafa þvi hækkað um 132% á
aðeins tveimur árum. En til
samanburðar má geta þess, að á
sama tima hækkaði framfræslu-
visitala um 17%. Afnám nef-
skattanna ( sjúkrasam lags og
tryggingagjalda) og lækkun
skatta á láglaunafólki við um-
byltingu skattakerfisins i fyrra,
stefndi að sama marki: Að
minnka ójöfnuð og spennu i þjóð-
félaginu með þvi að dreifa
þjóðartekjunum á sanngjarnari
hátt. Og þetta hefur tekizt, enda
hefur ekki i meira en áratug rikt
jafn góður vinnufriður i landinu
og einmitt á þvi ári sem nú er
senn liðið.
Aróðursvélar stjórnarand-
stæðinga reyna ákaft að telja
fólki trú um, að núverandi vald-
stjórnar, gjaldeyrissjóðurinn úr
4.086 milj. kr. 30. júni 1971 i rúmar
5.200 milj. kr. 15. des. 1972 og
verðjöl'nunnarsjóðurinn úr 479
milj. kr. 30. júni 1971 i 1080 milj.
kr. hinn 18. des. s.l. (allar
tölurnar eru miðaðar við gamla
gengið)og hafa þessir sjóðir aldrei
áður verið hærri.
Núverandi stjórn hefur siður en
svo vanrækt að safna fjármagni i
nauðsynlega varasjóði. En jafn-
framt hel'ur hún safnað i þá sjóði,
sem framtið landsins veltur á, og
gert það á tveimur árum af meiri
atorku en fráfarandi stjórn á 12
árum. Hún hefur stuðlað að þvi,
að þjóðin eignist rúmlega 40 nýja
skuttogara, og jafnframt hafið
stórsókn i landhelgismálinu, en
hvort tveggja á eftir að styrkja
atvinnugrundvöll landsmanna á
afgerandi hátt og hvort tveggja
hafði fyrri rikisstjórn algerlega
vanrækt. Uppbygging atvinnu-
lifsins hefur tekið mikinn fjörkipp
og stjórnin hefur lagt á það
Efnahagsmálin voru fyrir-
ferðameiri i þjóðmálaumræðum
á þessu ári, en flest annað: Deilt
var um það, hvort verðhækkanir
á fyrrihluta ársins kæmust i sam-
jöfnuð við óðaverðbólguna i tið
fyrri stjórnar; umbylting skatta-
kerfisins olli talsverðu moldviðri
og loks var það spurningin um
leiðirnar þrjár: uppfærslu, milli-
færslu eða niðurfærslu. En eitt
var óumdeilt: Lifskjör fólksins i
landinu hafa aldrei verið betri og
kaupmáttur Iauna aldrei meiri en
einmitt á þvi ári, sem nú er að
kveðja.
Á seinustu þremur árum hafa
kauptaxtar launþega hækkað að
meðaltali um 88% og ráð-
stöfunartekjurhafa vaxið á sama
tima um 107% (i þessari tölu er
ma. tekið tillit til hækkunar
beinna skatta og fasteigna-
skatta). Verölagvöru og þjónustu
hefur hins vegar hækkað á þess-
um árum um tæp 40%.Og þannig
má reikna út, að kaupmátturráð-
stöfunartekna heimilanna hafi
vaxið um rúm 48% á þessum 3 ár-
um.
Hér er miðað við þann þátt
framfærsluvisitölunnar, sem
fjallar um verðlag vöru og
þjónustu, enda gefur það sannari
mynd. Frarrifærsluvisitalan sjálf
hefur hækkað minna
rekendum, sem fá að sama skapi
minni hagnað i sinn hlut.
1 sérhverjum kjaraátökum á
liðnum árum hafa vinnu-
veitendur barmað sér mikið og
gefið i skyn, að vegna þessara
kauphækkana væru gjaldþrot i
stórum stil yíirvofandi. I sam-
ræmi við þessar yfirlýsingar ættu
þeir allir að vera löngu farnir á
hausinn, eftir hinar stórfelldu
launabreytingar, sem gengið
hafa yfir. En þeir hafa komizt af,
þrátt fyrir allt — og margir
hagnazt vel. Útgerð og fisk-
vinnsla er að visu sér á parti, og
væri löngu komin i vanda, ef ekki
hefðu komið til stórfelldar verð-
hækkanir eriendis. En hæfni
annarra fyrirtækia til að taka á
sig þessar miklu kauphækkanir
er aftur á móti augljóslega til
marks um, hvilikan hagnað þau
hafa áður haft i skjóli láglauna-
kerfisins, sem fyrri rikisstjórn
reyndi að tryggja þeim. Um 73%
atvinnulifsins er utan við land-
Láglaunakerfið
afnumið
Rétt um helmingur af þessari
48% kaupmáttaraukningu á
þremur seinustu árum fór i aö
vinna upp hina miklu lifskjara-
skerðingu áranna 1967-1969,
þegar kaupmáttur launanna var
lækkaður með tvennum gengis-
fellingum. Það var ekki fyrr en
haustið 1971 eftir valdatöku
vinstri stjórnarinnar, að launa-
menn náðu aftur þeim lifskjörum
sem þeir höfðu náð árið 1966.
Rétt er að hafa i huga, að þessi
lifskjaraby lting hefði verið
óhugsandi, enda valdið dæma-
iausri óðaverðbólgu ef ekki hefðu
verið lengst af rikjandi mjög
ströng verðlagshöft. Fyrirtækin
hafa verið tilneydd til að taka á
sig aukinn launakostnað og hafa
ekki getað velt honum út i verð-
lagið nema að óverulegu leyti.
Þetta er að sjálfsögðu grund-