Þjóðviljinn - 31.03.1973, Blaðsíða 4

I SÍDA — D.IÓDVI1..I1NN Laugardagur :ti. marz 1973.
BARÁTTAN
GEGN HRAUNINU
Mönnum er aö vonum
mjög tíðrætt um atburði
síðustu daga i Vestmanna-
eyjum. Spurningin hefur
lengi verið sú hvort til
einskis sé barizt í Eyjum.
Til að varpa Ijósi á hegðan
gossins og varnaraðgerðir,
fengum við Þorleif
Einarsson, jarðfræðing, til
að svara nokkrum
spurningum, og spyrjum
fyrst:
— Hvað gerðist þegar hraun-
hlaupin komu, sem nú hylja
norðausturhluta kaupstaöarins?
Við höfðum hlaðið upp
varnargarði með ýtum i marga
daga, en siðan gerðist það á
laugardagsnöttina 18. marz, að
það varð svokallað hraunhlaup,
sem braut varnargarðinn og hálf-
storkinn hraunjaðarinn neðan
Vilpu, og þá fóru fyrstu átta húsin
undir hraunið. Eftir þetta átti
hraunílóðið, sem hafði hlaðizt uþp
ofará mörgum vikum, greiða leið
niður i bæ. Hraun þetta var
glóandi og fljótandi fyrir utan
efstu skánina, sem var hörðnuð.
Það fór niður i gegnum þetta
skarð og rann vestur yfir Grænu-
hlið og tók varnargarðinn, sem
byrjað var á fyrir fjórum eða
fimm vikum og rokið var i að ýta
upp þegar hraunið fór að nálgast.
Þegar hraunið kom að garðinum,
tók það garðinn með sér vegna
þess að hann var algjörlega laus,
og nú er það semsagt komið niður
á sjávarkambinn austast i
höfninni. (Viðtalið átti sér stað
miðvikudaginn 28. marz).
Var hægt að varna þessu
— Telurðu að einhver mann-
legur máttur heföi getað varnað
þessu?
— Ég get ekkert fullyrt um það,
en við hefðum örugglega getað
tafið mjög mikið fyrir, ef við
hefðum haft vatn við varnar-
garðinn fyrir neðan Vilpu. Hefð-
um við i upphafi, áður en
garðurinn brast á sunnudags-
nóttina, getað dælt þarna vatni,
hefðum við örugglega fengið
mjög sterkan garð, en hvort hann
hefði haldið hrauninu get ég ekki
fullyrt. Við getum ekki ráðið i
það, sem verður, en við getum
lært af þvi sem hefur orðið.
Hegðan Flakkarans
— Nú er sagt að nýi Flakkarinn
fari i sömu stefnu niður og þessi
hraunstraumur sem mestum usla
hefur valdið. Hvað merkir það?
— Já, fyrsti Flakkarinn
strandaði á móts við þar sem
þurrkhúsið' var i eina tið, rétt
fyrir ofan Sandeyjardælinguna.
Hann hefði að öllum likindum
ekki komizt gegnum Sandeyjar-
dælinguna, þvi að hún er mjög
góð, og bezta kæling sem gerð
hefur verið i Eyjum, þó að hún
hafi gengiö heldur treglega fyrst i
stað. Flakkarann rak fyrst
vesturhliðina i gömlu ströndina
svo að hún brotnaði frá. Næst
gerðist það, að hann rakát i
botninn og brotnaði — hann er
allur sundurklof inn núna.
Hraunið þynntist vitaskuld út til
jaðarsins, svo að hann hlaut að
stranda. Við vissum ekki hvað
hann risti sjúpt, en hann var eins
og borgarisjaki, sem siglir gegn-
um lagnaðaris. Núna vitum við að
dýptin. þar sem hann strandaði.er
um 40 metrar og hann skagar
núna um eina 80 metra upp úr
hraunbreiðunni. Hann var gerður
úr kleprum og gjalli. sem er
miklu léttara efni en hraunbráðið
sem undir er. Sandeyjardælingin
náði um 185 metra ínnfyrir
hraunjaðarinn; var semsagt
komin austur fyrir F’lakkarann.
Við hefðum kosið að fara lengra
með Sandeyjardælinguna. Við
ætluðum okkur austur fyrir
Klettsnef þessa leiðina til að
tryggja innsiglinguna betur.
Ef dæling hefði
verið nær gignum
— Ef þið hefðuð haft dæluút-
búnað og komizt með pipurnar
nær gosstöðvunum og þar inn á
hraunið, hefðuð þið þá getað
breytt framrás hraunsins?
— Um þetta er erfitt að segja.
Sennilegt er að stiflan neðan
Vilpu hefði ekki brostið og þá ekki
orðið tæming á bakvið. Þetta
gerist á sama hátt og ef stifla
brysti við raforkuver, lónið
tæmist á bakvið. Þetta hraun,
sem rann fram, var að nokkru
leyti afgösuð kvika, sem er miklu
mýkri en kvikan, sem kemur
beint úr gignum.
Gosið i rénun
— Er hraunmagnið, sem kem-
ur úr gignum núna, mun minna
en i upphafi?
— Ég held að það sé mun
minna en var i byrjun miðað við
það sem við þekkjum frá fyrstu
vikunum, en þá komu t.d. á fjór-
um timum upp þrjár miljónir
rúmmetra. Ég tel sem sagt, að
gosið sé mjög i rénun, og má
marka það m.a. af þvi hve gjall-
fallið og öskufallið er miklu
minna. Við höfum ekki getað
mælt nákvæmlega hraunfram-
leiðsluna, en af langri reynslu
finnst mér, að miklu minni
gangur sé i gosinu. Gosið er sem-
sagt i rénun.
— En ef hraunið rennur nú
fram i sjó i höfninni, eins og nú
horfir, kemur þá ekki mjög snögg
kæling?
Jú, það kemur mjög snögg
kæling og i öðru lagi komast Vest-
mannaey og prammarnir að, svo
hægt ætti að vera pð hlaða
hrauninu upp i flæðarmálinu
alveg eins og viö hafnargaröinn.
Að auki verður hraunrennslið
slitið ofar i hraunstraumnum.
Kæling hraunsins
Reynslan af varnargörðunum
er sú, að þeir eru algjörlega
gagnslausir nema að hafa sjó til
að kæla hraunið, sem kemur að
görðunum, þvi að kælingin
byggist á þvi að dælt sé beint i
aöalkvikustrauminn sem er neðst
i hrauninu og mynda þannig gjall,
svo að hraunið nái ekki að skriða
beint fram eins og jarðýta, heldur
verður það að lyfta sér upp yfir
sitt eigið gjall og renna þar-
afleiöandi ekki á varnargarðana
neöarlega, heldur upp á garðana.
Þetta sést vel alla leið frá syðri
hafnargarðsvitanum og langt
uppfyrir Leiðarvörðu. Þar liggur
20 metra hár hraunjaðarinn ofan
á varnargörðunum án þess að
þeir hafi haggazt, enda var þarna
alltaf dælt sjó og tekið á móti
hverju einasta hraunskriði eða
undanhlaupi, sem kom með vatni.
Það sem gerist i dælingunni er að
hraunið er vatnsfælið, og er við
dælum framan á hrauntotuna, þá
vikur hún til hliðanna; siðan er
hægt að kæla hliðarnar. Við
breytum að sjálfsögðu ekki
hraunmagni, en við getum stýrt
hraunrennslinu þó nokkuð; og i
öðru lagi, ef við höfum nóg af dæl-
um og vatnsmagni, þá getum við
myndað varnargarða úr hrauninu
sjálfu og geymt það á bakvið -
garðana. Eftir þvi sem hraunið
leitar á, þarf að dæla hærra upp i
það. Þar á eftir þarf að klippa það
i sundur, og þá einkum þar sem
ójöfnur eru undir, þvi að hraun
hagar sér alveg eins og jökull,
sem þverspringur er hann fer yfir
ójöfnur. Þannig ættum við að geta
komizt i nýja og nýja kviku til að
kæla. Við kælinguna fáum við
reyndar stórar blokkir upp, þ.e.
innyfli hraunsins sem kemur upp
á yfirborðið.
Við höfum ekki haft yfir miklu
vatnsmagni að ráða, en þó það
miklu, að þetta hefur verið mjög
góð kæling, og ég tel að árangur
hafi verið mjög góður. Sumir
segja að þetta „piss” sé tilgangs-
laust, en ég held, að allir réttsýnir
menn hljóti að sjá árangurinn, ef
litið er á hina kældu hraunkanta,
sem eru mjög háir og brattir. Það
festirmeira að segja snjó i þeim,
sem er óvenjulegt þegar um er að
ræða nýja hraunjaðra. Hraun-
jaðarinn sjálfur er hærri en
hraunið fyrír innan, svo að þarna
myndar kælt hraunið sjálft
varnargarð.
— Hvað heldurðu að gerist
næstu daga?
— Ég veit ekki. Það er nokkur
halli þarna vestan við Skansinn
niðurimóti, og það gerir erfiðara
fyrir. Ég veit ekki hvort hraun er
að safnast saman við gigmynnið
núna, svo að enn eitt hraunhlaup
verði. Hraunhlaup er reyndar
nýyrði hjá okkur, þvi að slik
hlaup hafa ekki orðið áður, nema
hvað mér er sagt, að svipað þessu
hafi gerZt i Heklugosinu 1947.
Sjáifsagt að halda
áfram kælingu
Mér finnst sjálfsagt og eðlilegt
að þessari hraunkælingu veröi
haldið áfram og hún miði i fyrsta
lagi að þvi að halda höfninni og
innsiglingunni opinni; og i öðru
lagi, aö reyna að bjarga eins
miklu af mannvirkjum og mögu-
legt er. En það verður að taka
fram, að sum af þeim húsum,
sem hafa farið undir hraun, sér-
staklega þau i Austurhliðar- og
Grænuhliðarlægðinni, voru orðin
ónýt vegna gufusuðu. Sumt af
eyðileggingunni er þannig tvitalið
ef svo má segja. Núna hafa eyði-