Þjóðviljinn - 11.05.1973, Qupperneq 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 11. mal 1973
HVERNIG HEFUR
KURT WALDHEIM
STAÐIÐ SIG?
Aöalritari Sameinuðu
Þjóðanna, Kurt Waldheim,
er á yfirreið um Norður-
lönd, og í dag, föstudag,
kemur hann í heimsókn til
Islands. Þegar hann var
kosinn i embættið fyrir
rúmu ári, var honum tekið
með efasemdum. En hann
hefursíðan komið mörgum
á óvart með því að reyna að
gera embætti fram-
kvæmdastjóra SÞ sjálf-
stætt og virkt, enda þótt
hann hafi ekki haft erindi
sem erfiði.
Kurt Waldheim: kemur til tslands I dag
Fjölbreytt viðleitni
- heldur rýr árangur
Þegar O Þant tilkynnti það i
ársbyrjun 1971, að hann mundi
hætta störfum undir lok þess árs,
byrjuöu menn að velta upp ýms-
um hugsanlegum eftirmönnum.
Oft var minnzt á Finnann Max
Jakobsen.en það virðist hafa orð-
ið honum til trafala, hve sterkur
ogákveðinn persónuleiki hann er.
Þá var það haft við orð, að e.t.v.
væri bezt að SÞ yrðu sér úti um
embættismann sem væri án hefö-
ar, trúar og pólitiskrar sannfær-
ingar, mann sem engum skugga
varpar frá sér.
Af því að enginn var á móti
Ósagt skal látið, hvort stórveld-
in töldu sig hafa fundið þennan
skuggalausa mann i austurriska
diplómatanum Kurt Waldheim.
Hinsvegar er það staðreynd, að
menn litu á kjör hans með mikl-
um efasemdum. Segja má, að
hann hafi fremur veriö kosinn af
þvi að ekkert stórveldanna hafi
neitt á móti honum en að alls-
herjarþing SÞ hafi verið honum
hliðhollt. Hann var kallaður mað-
urinn sem ekki á neina andstæð-
inga, trúr og dyggur embættis-
maður — m.ö.o. maður, sem vel
félli að vési stórvelda. Vegna
þess, að varla mátti búast við þvi
að hann reyndi að gera embætti
aöalritara að staðreynd i heims-
málum, sem stórveldin gætu ekki
haft undir sinu eftirliti.
Bjartsýnin óx ekki við það að
Waldheim tók við embætti þegar
Sameinuðu þjóðirnar voru i póli-
tiskri og efnahagslegri kreppu —
þær gátu t.d. ekkert gert sem
máli skiptir i deilum Indlands og
Pakistans sem lauk með styrjöld
og stofnun Bangladesh.
Hresst upp
á fjárhaginn
Waldheim var bersýnilega
óánægður með þetta útbreidda
áíít á sér. Hann réðist þvi strax i
óvænt frumkvæði, sem laut að þvi
að bæta starfsskilyrði Sameinuöu
þjóðanna.
Þegar Waldheim tók við emb-
ætti 1. jan. 1972 skulduðu SÞ um
200 miljónir dollara (en þaö kom
samt ekki i veg fyrir að laun aöal-
ritarans væru hækkuð úr 50 þús-
und dollurum i 62 þús.). Og yfir
syndugu höföi samtakanna vofði
hótun frá bandarjska þinginu um
að skera niöur framlag Bandar.
til SÞ um 20% — var þetta hugsað
sem einskonar hefnd fyrir aö alls-
herjarþingið vildi ekki fallast á
það viðhorf Bandarikjamanna að
kinversku rikin væru tvö.
Waldheim byrjaöi þvi á að fara
til Washington og koma i veg fyrir
þessa „hefnd” sem leitt hefði til
gjaldþrots samtakanna. Seinna
samþykkti allsherjarþingið að
minnka hlut Bandarikjanna i út-
gjöldunum niður i 25%. En það
var gert i sambandi við heildarút-
tekt, sem miðaði að þvi að •
hreinsa til i fjármálum samtak-
anna til langs tima. Waldheim
fékk forðað þvi versta með þvi að
fá ýmsar þjóðir til að
greiöa gjöld sin fyrirfram og með
þvi að fá Frakka til að greiða i
fyrsta sinn nokkurn hluta af
kostnaði við rekstur gæzlusveita
SÞ i Kongó og i Austulöndum nær
— en það höfðu bæði þeir og
Sovétmenn jafnan neitað að
gjöra.
Atakasvæðin
Að svo búnu tók Kurt Waldheim
að reyna að blása lifi i sáttavið-
leitni SÞ á hefðbundnum
ókyrrðarsvæðum — eins og þau
heita — i Suður-Afriku, á Kýpur
og i Austurlöndum nær. Mest fór
fyrir tilraun hans til að breyta
nokkuð stöðunni i Suður-Afriku
meö þvi að fá samþykki Oryggis-
ráðsins fyrir þvi aö byrja viðræð-
Aðalstöðvar SÞ: þungur róður
ur við stjórn hvitra manna þar i
landi. I marz í fyrra heimsótti
hann Suður-Afriku og Namibiu,
sem stjórn kynþáttakúgara i Pre-
toriu heldur i sinum járngreipum,
þvert ofan i allar samþykktir SÞ.
(A það skal minntaö Namibia var
eitt sinn þýzk nýlenda, sem
Þjóðabandalagið fékk Suður-
Afriku til umboðsstjórnar eftir
heimsstyrjöldina fyrri.) Heim-
sóknin leiddi til þess að Suður-
Afrika féllst á að taka á móti sér-
legum umboðsmanni SÞ fyrir
Namibiu, Svisslendingnum
Escher, sem er sérlegur ráðgjafi
Waldheims. Hefur hann rétt til að
ferðast að vild um Namibiu og
ráðgast við alla samfélagshópa
og kynþætti i leit aö lausn mála.
Er þó vandséö hvernig full-
nægjandi lausn má finna meðan
Suður-Afrika heldur áfram að
neita Namibiu um rétt til sjálf-
stæöis. Þjóðfrelsishreyfing
Namibiu, SWAPO, óttast þvi, að
SÞ geri samkomulag við Suður-
Afrikustjórn, sem væri i óhag þel-
dökkum mönnum. Varla mundi
slikt samkomulag verða staöfest
af SÞ, þar sem þjóðir þriðja
heimsins ráða yfir miklu at-
kvæðamagni. En á hitt er að litaaö
stjórn Suður-Afriku sýnir litinn
lit á að láta undan og virðist fyrst
og fremst hugsa um aö draga all-
ar ákvarðanir á langinn.
Austurlönd nær
1 júli 1972 reyndi Waldheim að
koma aftur af stað málamiðlun-
arviðleitni Gunnars Jarrings i
Austurlöndum nær. En aðstæður
hafa ekki reynzt hagstæðar: dráp
á gislum I Miinchen og Khartoum,
libýska farþegaflugvélin sem
tsraelsmenn skutu niður og árás-
ir þeirra á Libanon — allt þetta og
ýmislegt fleira hefur fyrst frum-
kvæði af hálfu SÞ i þessum mál-
um.
Hinsvegar tókst Waldheim i
júni i fyrra að fá fulltrúa Grikkja
og Tyrkja á Kýpur til að taka aft-
ur upp viðræður eftir niu mánaða
hlé. Þróun mála siðan þá bendir
samt til þess, að öryggisráðið
verði enn um hrið að framlengja
dvöl gæzlusveita SÞ á Kýpur, eins
og gert hefur verið um átta ára
skeið i hæpinni von um að lausn sé
á næstu grösum.
Talið er að Waldheim hafi
tekizt að stilla nokkuð Amin,
forseta Uganda, er hann
fékk Mobuto, forseta Kongo, til að
fara til Uganda og ræða við Amin
um brottvisun Asiubúa. Vera
kann að með þvi hafi verið komið
i veg fyrir meiriháttar blóðbað.
Þá gengur sterkur orðrómur
um það, að Waldheim hafi átt
sinn þátt i þvi, að teknar voru upp
beinar viðræður milli fulltrúa
Norður- og Suður-Kóreu.
Þrettándi til borðs
Waldheim hafði boðizt til að
taka þátt I friðargerðum Viet-
nam, en SÞ gegndu samt engu
umtalsverðu hlutverki i þvi máli.
Bandarikjamenn reiddust mjög
áskorun, sem Waldheim bar fram
i júli 1972, er hann heimsótti
Moskvu, þess efnis, að þeir gerðu
ekki loftárásir á flóðgarðakerfi
Norður-Vietnams. Ekki er vitað,
hvort þau tilmæli höfðu nokkur
áhrif á framferði Nixonstjórnar-
innar, — en kannski hafa þau
orðið til þess, að Waldheim var
ekki beðinn að vera forseti Viet-
namráðstefnunnar i Paris, eins
og ýmsir bjuggust við, né heldur
boðiö að skrifa undir samþykktir
hennar. Enda þótt honum væri
þangað boöið sem þrettánda aðila
við borð.
En Waldheim hefur komið nýju
máli á dagskrá hjá SÞ: tillögu um
reglugerð sem beint sé gegn
hermdarverkum á alþjóðlegum
vettvangi. Þetta mál var þó ekki
tekið upp án andmæla, einkum af
hálfu Afrikumanna og Araba,
sem telja að tillagan beinist gegn
þeirri baráttu sem háð er I
sunnanverðri Afriku og Austur-
löndum nær. Þeir bentu á, að yfir-
lýsingar og samþykktir högguðu
ekki sjálfum forsendum „hermd-
arverka” (eða skæruhernaðar).
Og það hljóta aö hafa verið nokk-
ur vonbrigöi fyrir Waldheim, að
tillaga hans var falin i nefnd, sem
mun reynast torvelt aö sætta and-
hverfa hagsmuni.
Kurt Waldheim getur þvi bent á
það, að hann hafi sýnt umtalsvert
frumkvæði á fyrsta ári fimm ára
kjörtimabils sins. En það má
einnig benda á að raunverulegur
pólitiskur árangur af þessu frum-
kvæði hefur orðið næsta rýr.
Waldheim verður, eins og fyrir-
rennarar hans i starfi, að sætta
sig við að aðalritarinn getur ekki
leyst nein mál i trássi við viðkom-
andi rikisstjórnir nema með ein-
róma samþykki stórveldanna eða
þá mjög mikils hluta aðildar-
rikja. Má þetta sýnast hvort sem
er dapurlegt eða róandi. En
Waldheim virðist skilja hlutverk
SÞ sem vogarskála þeirra, sem á
eru vegnir og metnir þrengri
hagsmunir einstakra þjóða og
framtjðarvandamál alls mann-
kyns. Jafnvægi á þeim skálum er
altént nokkurs viðri.
(Byggt á Information)