Þjóðviljinn - 15.09.1973, Qupperneq 5

Vinstri-
sinnaður
listamaður
og
samfélagið
„Öðruvisi”
I kapitalisku samfélagi er’ só-
slalisminn fræöilegur möguleiki,
en afturhaldið getur i röksemda-
færslu sinni byggt beinlinis á hin-
um praktiska veruleika. Samt
sem áður er þessi staða að breyt-
ast. Æ fleiri vinstrisinnar viður-
kenna að menn verði að byggja
upp ýmsa smærri valkosti and-
spænis rikjandi skipulagi á eins
mörgum sviðum og unnt er. Bæði
til þess að við lærum að notfæra
okkur götin á kerfinu og prófum
faglega hæfni okkar til að berjast
fyrir nýju þjóðfélagi.
í landinu skjóta upp kollinum
„öðruvisi” skólar, búðir, blöð,
prentsmiðjur, skipulagöar eru
stórfjölskyldur. Þvi fleiri greinar
þjóðlifs sem dragast inn i þetta
andófssamfélag, þeim . mun
sterkara verður sambandið milli
einstakra hópa og þeim mun
meiri sannfæringarkraftur fylgir
starfi vinstriarmsins.
En listamenn eru hópur manna,
sem glima við þverstæður á milli
þess hlutverks sem þeir i raun
gegna og persónulegs framlags til
sósialisma. Með þvi m.a. að lista-
menn reyna I sýn sinni að draga
fram áður óséðar hliðar veruleik-
ans, reyna þeir einnig að skapa
aðra, nýja afstöðu hjá áhorfand-
anum, og þar með opna þeir fyrir
gagnrýna afstöðu til rlkjandi á-
stands og ósk um nýtt. Þessvegna
finnst mörgum listamönnum þeir
vera vinstrisinnaöir.
En um leið er það ekki mögu-
legt fyrir þá að berjast við kapi-
taliskt samfélag og koma á nýj-
um valkostum á sviði framleiðslu
og dreifingar listar (yfirlit þetta
er, til hægri verka, bundið við
myndlistamenn). Að sjálfsögðu
eru til undantekningar, en I heild
virðast listamenn gegnum lista-
verslunina órjUfanlega tengdir
hinu kapitaliska kerfi.
Mótsagnir
Staða framsækins listamanns I
samtíðinni er mótsagnakennd.
Kjör hans eru háð listaverslun,
listagagnrýni og listapólitik I
samfélagi þar sem fagurfræðileg
verðmæti eru meira eða minna
háð fjármunum. Og um leið, eða
kannski einmitt vegna þess, er
hann læstur fastur i árekstrarað-
stöðu við hugsanlega áhorfendur.
Sem félagsvera hangir hann I
lausu lofti — ýmist er hann bó-
hem, öreigi eða betri borgari. En
innstu vonir hans ganga jafnan i
þá átt að brjóta niður nokkuð af
rikjandi listaástandi og færa
þungann yfir á framsýna, frjálsa
tilraunalist sem um leið hefur
pólitisk áhrif. Listamaðurinn vill
breyta heiminum með aðstoð i-
myndunaraflsins. En ósjaldan
verður hann að láta sér þar nægja
veika von um að list hans muni
,,af sjálfu sér” breyta afstöðu á-
horfandans.
Nauðsyn tilraunar
Andspænis þessari þverstæðu
hörfa margir vinstrisinnaðir
listamenn og reyna að mæta á-
horfendum sinum með mjög ein-
faldri tUlkun á veruleika sem á að
tala máli alþýðu. Um stund finnst
þeim að þeir standi nU I áþreifan-
legri baráttu fyrir sósialisma. En
með þessu móti slá þeir vandan-
um á frest I stað þess að leysa
hann. Þvi að listin verður stöðugt
að endurnýja sig, stöðugt að gera
tilraunir ogþeim tilraunumverð-
ur að koma á framfæri við al-
menning. Engin byltingarhreyf-
ing getur án þess verið að gera
tilraunir með tjáningarform sin.
Ég trUi þvi ekki, að það leiði til
neins góðs þegar til lengdar lætur
að reyna að ummynda listina á
þann veg að hUn gerist málpipa
fyrir málstað öreiganna. 1 okkar
hluta heims a.m.k. verður jafnan
þörf fyrir marghliða listræna
starfsemi, fyrir list, sem hvort
hUn játast undir sósialista bylt-
ingu eða ekki, i senn birtir beint
viðbrögð listamannsins við tima
sinum og hugsanlegan draum
hans um annað og betra samfé -
lag.Þvi er það ekki sköpunarstarf
listanna sem menn ættu að reyna
að breyta, heldur dreifingu
þeirra. Og það gæti verið fróðlegt
að skoða I þessu sambandi lista-
pólitik þriggja ólikra sósialiskra
kerfa.
Kina
í Kina er hafður á lofti boðskap-
ur Maós um að listamanninum
beri að skilja fólkið sem hann
snýr sér til og forsendur þess. 1
Kina er ekki litið á listamenn sem
sérstakan hóp manna, heldur eru
þeir innlimaðir i samfélagið eins
og t.d. verkamenn eða bændur.
Listin er ekki sjálfstætt, skapandi
umhverfi, heldur lifa listamenn
meðal verkafólks og bænda, bUa
til hagnýtar myndir og plaköt og
veggblöð um vandamál dagsins.
Þá einstefnu, sem við sjáum i kin-
verskri list, ber að skoða i tengsl-
um við bein praktisk verkefni
hennar. ■*
Sovétrikin
I Sovétrlkjunum eru listamenn-
irnir ekki innlimaöir enn I þjóðina
með sama hætti og I Kina. Það er
vitað að nokkrir helstu forrétt-
indaborgara Sovétrikjanna eru
listamenn, og efnaleg kjör þeirra
eru snar þáttur I menningarpóli-
tik kerfisins. Einn þeirra segir á
þessa leið:
„Sovétlistamenn eru samein-
aðir i listamannasamband. Tekj-
um sýningarsala og forlaga er
safnað I listasjóð þess. Rikið veit-
ir listamönnum eftirlaun, en
sambandið sér um náms- og
starfsferðalög, vinnustofur og
hUsnæði”. Allar pantanir á mál-
verkum höggmyndum ofl. koma
frá menntamálaráðuneytum
landsins eða einstakra lýðvelda,
og ráðuneytin kaupa einnig inn
fyrir söfnin. Hin hugmyndafræði-
lega forysta beinir miðstjórnar-
kerfi sinu mjög að þvi að festa
listamennina i sessi, fá þá með
lifskjarapólitik til að taka þátt i
þvi uppeldisstarfi sem hUn vill að
sé rekið.
Sérstaða Kúbu
KUba rekur hina þriðju stefnu.
Þar er það einnig rikið sem sér
um að miðla list, rétt eins og þaö
reisir skóla og ibUðir fyrir lista-
menn. En sósialisk stjórnun er
fyrst og fremst á samskiptum
lista og almennings, ekki á list-
inni sjálfri.
A KUbu finna menn mikinn
margbreytileik i sköpun. Geó-
metriskar abstraksjónir, sUrreal-
ismi, tilbrigði viöpopplist meðá-
deilubragði, auglýsingalist og
stilfærður sósialrealismi
blómstra hlið við hlið og smita
hvert annað. A KUbu er marg-
breytileikinn og hugmyndaflugið
með I byltingarmyndinni.
Það er sem kUbönsk menning-
arstefna reyni að fylgja eftir
kenningum André Bretons og
Trotskis um sjálfstæða byltingar-
list. í ávarpi þeirra sagði, að
„enda þótt byltingin verði að
koma á sósialisku miðstjórnar-
kerfi til að þroska framleiðsluöfl-
in, veröur hUn frá upphafi vega að
festa i sessi stjórnleysi einstak-
lingsfrelsis aö þvi er varðar sköp-
un. Ekkert áhrifavald, engin
þvingun, engin fyrirskipun”.1
Sllk afstaða gerir ráð fyrir þvi,
aö tilraunastarf mannsandans
hafi þýöingu fyrir byltinguna,
eins og Castro hefur oftar en ekki
vikið aö.
Hvað um okkur?
Engin af þessum menningar-
stefnum verður heimfærð upp á
hið kapitaliska land, Danmörk.
En ef að fjallað er um listamenn
nU og hér sem gjarna vilja skoða
list sina I félagslegu samhengi,
má auðvitað spyrja, hvort eitt-
hvað af þvi, sem nefnt var, geti
komið að liði þeim sem vilja öðru-
visi ástand en listamarkað og fin-
menningarbrag þann, sem nU
ræður rikjum.
Fyrst skulum við slá þvi föstu
að einhliða pólltisk áróðurslist
getur i Danmörku ekki komið I
staöinn fyrir þann margbreyti-
leik, sem við bUum við. Ekki
heldur i sósialiskri Danmörku.
Stærsti og fyrsti vandinn er
fjarlægðin milli fólksins og lista-
mannanna. Útfært miðstýrt starf
að þvi að breiða Ut list mundi við
nUverandi aðstæður koma Ut sem
aukin „handleiðsla” og aðeins
auka gremju almennings yfir
vaxandi framboöi af myndum,
sem menn hafa ekki forsendur til
að skilja.
Þvi er til að byrja með það
mikilvægast verkefni framsækins
listamanns að vinna bug á fjar-
lægð sinni frá fólkinu. Það verður
að gerast með þeim hætti, að
listamennirnir verði ekki grunað-
ir um aö vilja hafa fjárhagslegan
eða annan ávinning af almenn-
ingi. Ég held aö eina leiðin séu lif-
vænlegir vinnu- og dreifingarhóp-
ar, sem sjálfir koma til móts við
fólkið þar sem það er að finna og
taki upp viðræðu á þess forsend-
um. Ef að þessir hópar eru hreyf-
anlegir vel og skipulagðir með
það fyrir augum að leita fólk uppi
fyrir utan finmenningarumhverf-
iö (sýningarsali, söfn) — á torg-
um, opinberum byggingum, með
götuleikhUsi og sýningum undir
berum himni — þá trUi ég að þeir
hafi möguleika á aö ná til fólks
með umræðu.
Starfs- og
dreifingarhópar
Ekki vil ég leggja lifsreglur um
samsetningu slikra starfshópa.
En ef þeir eru aðeins kjarafélög
eins og nUverandi listamanna-
samtök eru,' þá eru þeir dæmdir
til að mistakast.
Listamenn verða að taka sam-
an höndum eftir listrænum skyld-
leika og sameiginlegum pólitisk-
um viðhorfum, ef þeim á að tak-
ast að gera skýrar áætlanir um
starf sitt, sem beinist Ut á við.
Þeir verða að geta sett reynslu
Framhald á 11. siðu.
Það er enginn vandi aö mála mynd eins og þessa. Vandinn er að verð-
leggja hana. (Lautrop)
Floriano Bodini: Gagnrýnin hugmynd að minnisvarða.