Þjóðviljinn - 10.11.1973, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 10. nóvember 1973.
DmK§[fQDiJðÖI?
i bariiasýniiiKum er hrært saman brúbum og lcikurum
Dario Fo er mikiö eftirlæti þeirra á Fiolleikhúsinu
Viötal um starfshætti framsækins leikhúss
Viösegjumekki:
Mikiö á aum-
ingja fólkiðbágt
Kári Halldór kynntist Fiol-
teatret i Kaupmannahöfn árið
1971. Hann fékk þá að fylgjast
með æfingum, og hljóp i skarðið
sem ljósamaður. Siðar var hon-
um boðið að starfa með leikhús-
inu, fyrst sem tæknimaður, siðan
sem leikari og leikstjóri.
Menn þurfa ekki lengi að blaða i
leikskrám hússins til að sjá, að
þeir hjá Fioleteatret hafa heldur
betur pólitisk áhugamál. A aðal-
sviðinu eru tvö leikrit eftir Dario
Fo. Annað er um samspil lögreglu
og fasista við að koma út úr heim-
inum stjórnleysingjanum Pinelli.
Hitt er um verkalýðsbaráttu á
ftaliu á árum heimsstyrjaldarinn-
ar fyrri — „hlátrinum er beitt
sem vopni til að fá fólkið til aö
skilja sinn mikla mátt”. önnur
tvö leikrit sem ganga á aðalsvið-
inu eru dönsk. ,,Það er alveg á-
reiðanlegt” fjallar um frétta-
miðlun, hver er það sem ákveður
hvaða fréttir við heyrum i út-
varpi, sjónvarpi eða lesum i
blöðum og hvaða fréttum er
stungið undir stól. Höfundur er
Siv Viderberg. Kirsten Björnkjær
er höfundur leikrits sem heitir
„Hringdu i VE 7 ef tilkynna þarf
morð” sem fjallar um skipulagða
glæpastarfsemi i sambandi við
jarða- og lóðabrask. Þessi dæmi
segja sitt af hverju. Og er þó ekki
enn minnst á farandleikhúsið,
sem gert er út frá Fiol, en inn á
það kemur Kári Hálldór nánar i
eftirfarandi spjalli.
Ábyrgö á því
sem gert er
— Framsækin leikhús eins og
Fiolteatret byggja á þvi að þörl sé
fyrir, að vandamál fólks séu tekin
upp á sviði með nýjum hætti.
Ekki með þeim ópersónulega
hætti sem við eigum að venjast i
leikhúsi, sem hefur ekki önnur á-
hrif en þau, að fólk standi upp og
segi ,.mikið á þetta fólk bágt” —
hafi i raun og veru heldur fjar-
lægst vandann en nálgast. Þetta
er mikiö tengt skipulagi og starfs-
háttum venjulegra leikhúsa þar
sem leikararnir eru fyrst og
fremst á höttum eftir ,,góðum”
hlutverkum, þ.e.a.s. hlutverkum
sem gefa þeim möguleika á að
sýna hvað þeir eru flinkir, hvaða
tækni þeir hafa. Og svo finnst
þeim, leikurunum, siðan þeir beri
i raun og veru ekki neina ábyrgð á
þvi sem sagt er, hvað það er, sem
er haldiö fram. Ég á auðvitað
ekkivið það, að ég geti ekki sem
sósialisti farið að leika einhvern
feitan kapitalista, vegna þess að
þá beri ég ábyrgð á hans tali.
Heldur vildi ég sagt hafa, að hið
framsækna leikhús byggir á ná-
inni samvinnu, að texti og túlkun
sé niðurstaða hópvinnu — sem um
leið tekur tillit til verkaskipting-
ar.
Inn á viö
og út á við
Þetta þýðir til dæmis, að reglu-
legir starfsmannafundir eru bein-
linis hluti af starfi okkar sem
vinnum við félagshyggjuleikhús.
Þessir fundir eru ekki haldnir
með það fyrir augum, að það eigi
að kveða einhvern i kútinn eða
beita atkvæðum, heldur að finna
lausn á málum i sameiningu,
kannski ekki aðra af tveim tillög-
um, heldur finna þá þriðju lausn i
sameiginlegri leit. Það er að visu
ekki auðvelt að skapa það and-
rúmsloft að þetta samstarf verði
vel virkt, menn þurfa að halda
hugsuninni klárri, hafa sjálfsaga
og ábyrgð gagnvart þeim sem
maður er að vinna með. Sumir
kynnu að halda að þessi vinnu-
brögð gerðu alla i hópnum hver
öðrum lika, en niðurstaðan er allt
önnur. Fólkið opnast, þessir
starfshættir skapa mönnum ör-
yggi og trú á sjálfa sig og eyða um
leið vanmati á mótleikurunum.
Framsækið leikhús eins og
Fiolteatret er og aðrir skyldir
hópar leggja ekki aðeins stund á
nýja starfshætti inn á við, heldur
og út á við. Mikill hluti starfsins
er að stúdera áhorfendahópa —
unglinga, verkafólk, gamalt fólk,
þarfir þeirra og óskir. Við höfum
t.d. sérstakt „barnaleikhús” og
leggjum þá sérstaka stund á að
búa til sýningar fyrir 12-16 ára
aldur, en honum gefa venjuleg
leikhús yfirleitt engan gaum. Við
keppum að þvi, að umræða við á-
horfendur sé fastur þáttur á eftir
leiksýningu. Þá þarf leikarinn
ekki aðeins að vera búinn að æfa
sig á hlutverkinu, heldur og
kynna sér sem best allar aðstæð-
ur sem sýndar eru i leiknum, vera
reiðubúinn til að svara ólikleg-
ustu spurningum.
Góður vilji
Umræðan er ekki sist mikilvæg
fyrir farandleikhús okkar. Fyrir
utan fastasenuna erum við jafnan
með sýningar á boðstólum sem
við bjóðum ýmsum aðilum. Nú
erum við t.d. með leikrit eftir
Magnus Johansson sem við get-
um kallað Velviljaö fólk. Þar er
fjallað um það, hvernig verka-
maður sem hefur staðið sig vel i
vinnudeilu fer inn i kerfið hjá Al-
þýðusambandinu, LO, og hvernig
það gleypir hann. Vettvangurinn
er fyrirtæki eitt i málmiðnaði.
Eitrað loft veldur atvinnusjúk-
dómum og skapast af vinnudeila.
Ungur verkamaður, sem hefur
orð fyrir félögum sinum og skipu-
leggur verkfall þeirra, þykir
standa sig mjög vel. Þeir gera
hann að trúnaðarmanni sinum.
Siðan er hann sendur i trúnaðar-
mannaskóla hjá verkalýðshreyf-
ingunni. Þar lærir hann allar leik-
reglur og missir blátt áfram móð-
inn fyrir yfirbyggingunni. Hann
hefurekki lengur neinn vilja and-
spænis þeim ramma sem alþýðu-
sambandið og vinnuveitendur
hafa sett sér og veit nú það eitt að
„það eru tvær hliðar á hverju
máli”. Þegar svo næst kemur til
þess, að félagar hans fara i „ólög-
legt” verkfall til að fá leiðréttingu
sinna mála, þá bregst hann alveg,
og það endar með þvi að hann er
látinn fara. En hann er kominn
inn fyrir i kerfinu og fer i jobb á
atvinnuleysisskrifstofu; leikurinn
endar á þvi að þangað leitar vin-
kona hans fyrrverandi sem hefur
verið rekin úr vinnu — það er al-
gengt að fyrirtækin reyni við
fyrsta tækifæri að losa sig við þá
sem hafa helst haft sig frammi i
vinnudeilum.
Svona sýningu panta kannski
ýmsir áhugamenn i verklýðsfé-
lögum og reyna að sjá til þess, að
við höfum upp i kostnað — en þótt
þeir geri það ekki, þá leikum við
samt.
Samkeppnismórall
1 leikskrá sem fylgir „Velvilj-
uðu fólki” segir svo um tilefni
leiksins, sem er einkum tengt þvi
að verklýðshreyfingin hefur
Leikari beri ábyrgð á því sem sagt er — Túlki
vandamál þannig að þau skiljist og ræði um þau
á eftir. — Þekki ekki síður áhorfendur og þarfir
þeirra en leikritið sjálft — Farandleikhús og Hjálp
í viðlögum — Eigum við að gera minna eða leika
fyrir lægra kaup?
I.augardagur 10. nóvember 1973. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Þessi léku hjá Kára Halldóri I Valborg og bekkurinn: Gömui kona hef-
ur eignast vin aftur.
gengið til samstarfs við atvinnu-
rekendur um aukria framleiðni,
m.a. með skipulagningu ákvæðis-
vinnu: „Samkeppnismórallinn
var settur i stað samstöðukennd-
arinnar sem áður rikti. Nú átti
hinn duglegi verkamaður sjálfur
að geta ákveðið laun sin sögðu
þeir, sem bjuggu til hin nýju
framleiðnilaunakerfi. Margir
þessara duglegu manna eru nú á
skrá yfir þá sem urðu að hætta
störfum fyrir timann vegna
heilsubrests, en á vinnustöðvun-
um rikti áfram sá klofningur sem
kom þar inn, þegar hver átti að
vera sinnar gæfu smiður. Launa-
upphæð og sú neysla sem henni
fylgdi varð mælikvarðinn á
manngildið, við kepptumst hver
um sig og i hóp til að komast sem
ofarlegast i velferðarstiganum.
Þetta kom illa niöur á þeim sem i
lakastri aðstöðu voru, ekki sist
vegna þess, að þeir sem höfðu rétt
til að stjórna vinnu og skipta nið-
ur verkum bjuggu að sjálfsögðu
best að þeim verkamönnum. sem
sterkastir voru. Allt hafði þetta á-
hrif i þá átt að samstöðutilfinn-
ingin hvarf fyrir baráttu allra við
alla... Skilningur verkamanna á
þessari stöðu hefur vaxið. Olög-
legum verkföllum heldur áfram
og þar með andstæðum milli
kröfugerðar verkamanna og af-
stöðu verklýðshreyfingarinnar til
hennar. Þegar svo er i pottinn bú-
ið er staða trúnaðarmannsins
hlaðin árekstrum, sem ekki er
hægt að leysa með góðum vilja til
að gera rétt”.
Fyrir gamla fólkið
Sjálfur hefi ég, segir Kári Hall-
dór. leikstýrt einni sýningu sem
við bjóðum eldra fólki, þeim sem
eiga óhægt með að fara langferðir
i leikhús. Það heitir Valborg og
bekkurinn eftir Finn Methling,
sem er bráðskemmtilegur höf-
undur og hnyttinn og einstaklega
samvinnufús þegar okkur likar
ekki eitthvað i textanum. Aðal-
persónan, Valborg. er komin yfir
sjötugt. Hún er ekkja. Fyrsta mai
fer hún og sest á bekkinn, þar sem
hún hitti fyrst manninn sinn sál-
aða og þau sátu á oft siðan og tek-
ur hann, bekkinn tali. Fyrst um
það. hve erfitt sé að láta ellilaunin
hrökkva fyrir nauðsynjum. ()g
siðan um viðbrögð umhverfisins
vib hinum nýju ástamálum henn-
ar. Henni þykja sárust viðbrögð
barna sinna og tengdabarna við
þeim.en bekkurinn, sem er þarna
persóna meðjiðild og rétti, styður
hana eftir l'öngum i samtölum yið
þau. Siðast sýndum við þetta i
húsakynnum Lionsklúbbs úti i
Holte, þar býr heldur l'int fólk eins
og sagt er. Þetta tókst ljómandi
vel, gamla fólkið skildi mætavel
hvað um var talað, það var vel
hresst ylir þvi að tekið var undir
rétt þess til að lifa, og auk þess
hitti það fólk sem hefur sjaldan
verið innan seilingar þess, leik-
ara.
Ég minntist áðan á unglinga-
sýningar. Við höfum reynt að
fjalla um þeirra eigin vandkvæði,
vanmat þeirra á þvi að þeir geti
gert sig skiljanlega, þroskamis-
mun, stéttaskiptingu meðal
þeirra sem kemur fram i mis-
munandi klæðaburði, fjárráðum
o.l'l. Við reynum að láta þessar
sýningar verða virkar á jafn-
réttisgrundvelli; i hefðbundinni
leiksýningu eru unglingarnir oft-
ar en ekki aukagemsar sem verið
er að skopast að. Leikritið lljálp
sem er skrifað og sett upp lyrir
11-16 ára aldur, er um dreng sem
eiginlega má hvergi vera, og út úr
leiðindum og einsemd fer bann að
stela fyrir eldri stráka af þvi þeir
eru þeir einu sem sýna honum
nokkra vinsemd er hún þó
skammgóður vermir eins og i Ijós
kemur. Onnur sýning, Nýi bær-
iim.segir l'rá þvi hvers vegna ný
Framhald á bls. 14
Heimilisböl
íslendinga
VID ÝMISLEG TÆKIFÆHI
rifjast það upp fyrir manni, hve
villandi mikið umtal i fjölmiðlum
er. Ösjálfrátt fara menn að álykta
sem svo, að það hljóti að vera
eitthvað merkilegt sem er oft
búið að minnast á i dagblöðum og
útvarpi. Til dæmis að eitthvað sé i
Nixon spunnið eða að miðilsbók
Guðrúnar Sigurðardóttur um
Ragnheiði Brynjólfsdóttur hljóti,
hvað sem öðru liður, að vera
skemmtileg lesning, kannski ó-
vart spaugileg hér og þar. En þvi
fer reyndar viðs fjarri. Það er
best að segja það strax svo sem i
greiðaskyni við lesendur, að ég
held það sé leit á jafn hrútleiðin-
legum texta. Ég skal játa það á
mig, að ég á einatt erfitt með að
leggja frá mér lesmál á kvöldin.
En vart hafði ég séð nema svo-
sem 25 siður af Ragnheiði Bryn-
jólfsdóttur þegar ég var stein-
sofnaður og hélt þvi áfram næstu
tiu timana. Draumlaust. Má vera
að hér sé loks fundinn staðgengill
þeirrar merku bókar Manndáð
eftir C. Wagner, sem sögð var svo
hatrömm hér fyrr á öldinni að
hún gæti svæft fimm vetra grað-
ung?
ÉG SKAL ALVEG LATA liggja
milli hluta vangaveltur um það
hvort þessi bók „standist” sagn-
fræðiskoðun, hvort til voru um-
slög á 17. öld og hvort unnt var þá
að tala um „biskupinn yfir Is-
landi”. Einnig skulum við hér
ekki skipta okkur af þvi, hvort
höfundar bóka um sögulegar per-
sónur telja sig vera að skrifa
sagnfræði, skáldsögu eða taka við
opinberunum frá öðrum sólkerf-
um. Hitt skiptir mestu, að lesand-
inn hlýtur fljótlega að komast að
þeirri niðurstöðu að persónur
þessarar bókar eru ekki annað en
ómerkilegir pappirsbúkar út úr
eldhúsreyfurum og þar með, með
leyfi að segja, ekki fimmeyrings
virði.
Með þessu er átt við það, að
persónurnar i bókinni hafa varla
annað fyrir stafni en að endur-
taka i sibylju, tiu sinnum,
hundrað sinnum, sömu staðhæf-
ingarnar um sjálfar sig og hver
um aðra. Brynjólfur biskup er
látinn klifa á þvi á svo til hverri
blaðsiðu að hann sé nú enginn
smákall: ég er hans herradómur,
það er ég sem ræð, allir óttast
mig, ég er stórveldi, ég verð að
lægja i Ragnheiði rostann, ég
verð að beygja hana, enginn skal
segja mér fyrir, og svo hnykkir
þessi tröllheimski þurs öðru
hvoru á með þvi að æpa á viðmæl-
endur sina, að þeir eigi að enda
vitlausir eða svin o.s.frv. Meir en
hálfa þessa löngu bók eru þau að
æpa hvort á annað Brynjólfur og
Ragnheiður dóttir hans um að
hann ætli að „beygja" hana og
hún ætli ekki að láta „beygja”
sig. Dæmi:
„En það skaltu vita, að Ragn-
heiður Brynjólfsdóttir beygir sig
aldrei”
,,Þú skalt, þú skalt beygja
þig'”
,,Þú getur beygt mig sem bisk-
up yfir Skálholti, en þú beygir
aldrei sál mina eða hjarta. Þið
heyrið það bæði, hvað sem þiö
gerið, þá beygið þið aldrei sál
mina eða hjarta”.
ÞETTA ENDALAUSA
BEYGINGATAL minnir helst á
stráka, sem eru að mana hvern
annan i slag langa lengi, en þora
varla að byrja. Kringum þau
feðgin vappa siðan Margrét
biskupsfrú, Hallgrimur Péturs-
son og Helga i Bræðratungu og
keppast við að vara Brynjólf við
Ragnheiði allt frá þvi hún er
barnung: Þú mátt ekki þvinga
dóttur þina, reyndu ekki að
beygja hana þá mun illa fara,
gættu þin, hún er of lik þér og
þannig áfram án enda. Það fer
ekki hjá þvi aö lestraráhugi
verði i daufasta lagi, þegar búið
er að tilkynna hundrað sinnum
um væntanlega árekstra áður en
þeir gerast — auk þess sem allir
lslendingar vita hvort sem er
„hvernig þetta fer”. Aðrar per-
sónur en þær sem fyrst voru
nefndar eru og þvi marki brennd-
ar, aö þeim fylgir ein og sama
einkunn. Sifellt er tönnlast á þvi
að Margrét biskupsfrú sé óttaleg-
ur eymingi og þori sig hvergi að
hræra fyrir manni sinum, Hall-
grims er ekki getið nema það
fylgi með að hann sé óumræðilega
vitur og góður, og Helga i
Bræðratungu er einnig óum-
ræðanlega vitur og mikill höfð-
ingi. Þegar svo er i pottinn búið
með mannfólkið er varla von að
maður nenni i alvöru að velta fyr-
ir sér þeirri einu söguskýringu,
sem bókin boðar — að Ragnheið-
ur hafi svarið rangan eið og eins-
og skipt sér i tvennt við það tæki-
færi („hún ætlar aö tala eiðinn
með tungunni, en afneita honum i
sál sinni”). Það er eftir ööru að
eina persónan sem er með ein-
hverju manneskjubragði, er eitt-
hvað öðruvisi en hinir pappirs-
búkarnir, er Valgerður veislu-
kerling, sem okkur er sagt að sé
eintómur misskilningur úr Guð-
mundi Kamban
EINS OG FRAM IIEFUR
KOMIÐi blöðum eru persónurnar
látnar tala — heldur ljótt reyndar
—■ nútimamál: Þú getur alltaf
verið hinn stóri... hafðu það eins
og þig lystir... hefurðu ekki meira
við mig að gera... mér finnst ég
þá vera opinber fyrir allri þjóð-
inni (þetta siðasta segir Ragn-
heiður um væntanlega eiötöku). 1
formála eru þessar og aðrar glós-
ur skrifaðar á reikning Haralds
Nielssonar, sem sagður er vilja
spara orku miðilsins — einhverra
hluta vegna er hún honum dýr-
mætari en islensk tunga, og er
það skrýtinn smekkur, en slepp-
um þvi. Tilfinningamál persón-
anna sem mjög er flfkað eru einn-
ig þýdd yfir á hugsanagang eld-
húsrómansins, Ingibjargarstils-
ins eins og hann gerist verstur.
Dæmi: „0 Ragnheiður, Ragn-
heiður min, Ragnheiður min,
fyrirgefðu mér aumum manni.
Drottinn veit að engin kona skip-
ar hjarta mitt nema þú, og drott-
inn veit að engin kona skal skipa
það nema þú, aldrei, aldrei,
Ragnheiöur, hvað gamall sem ég
verð”. Annað: ,,Ég skal fara frá
Skálholti með brjóstið fullt af ást
til Ragnheiðar Brynjólfsdóttur.
Ég skal glæða þá ást og gefa
henni það ljós, sem aldrei deyr,
hvorki þessa heims né annars”.
Þriðja: ,,Ó, Ragnheiður, þú ert.
engri konu lik. Ég skyldi krjúpa,
ég skyldi sleikja duftið ef ég gæti
bjargaö þér”. Skrautblóm af
þessu tagi eru býsna mörg. Og
það má einnig rekja annarskonar
dæmi um það, aö glefsur úr skrif-
um og ræðum okkar aldar bola
með öllu 17. aldar andrúmslofti út
úr þessari munnlegu skáldsögu
Guörúnar Sigurðardóttur. Stund-
um er Helga i Bræöratungu farin
að tala eins og upp úr spánnýrri
miðilsbók: „Þeir (dauðir menn)
vitja okkar bæði i svefni og
vöku... Ég trúi þvi lika og treysti
að ef viö erum sönn i hugsunum
okkar til þeirra, þá held ég þeir
flýi af hólminum”.
SVO MÆTTI LENGI TELJA.
Bókin er firnalöng og svo hæg-
geng aö fágætt er — það verður
reyndar ein af gátum sálfræöinn-
ar hvilikan tittlingaskit islenskur
miðill telur sig þurfa að halda til
haga:
,,Ég er ekki að draga dár að
þér. Ég vildi aðeins að þú vildir
setjast.
Ég sest þegar mér sýnist,
Ragnheiður.
Ég stend þegar mér sýnist, fað-
ir minn.
Sestu, Ragnheiður, sestu!
Ég stend þegar mér sýnist, fað-
ir minn.
Stendur þú fast á þvi að neita
þvi sem ég skipa?
Ég á mina fætur sjálf. Ég á
minar hendur lika. Ég stend þe'g-
ar mér sýnist og sit þegar mér
sýnist.
Ragnheiöur Brynjólfsdóttir,
veistu hvaða vald ég hef?
Ég veit þú ert biskúp....”
Eða eins og kellingin sagði:
Ansans vesin.
ÞAD FELLUR VÍST undir
mannréttindi að hver og einn
skrifi það og prenti sem honum
sýnist, og til þjóðareinkenna, að
viö greiöum fyrir eina dugandi
bók með tíu slæmum. En ég held
það sé nauðsynlegt að taka þaö
fram, að ef að þessari grátbros-
legu leiðindavellu verður laumað
inn á þúsundir heimila meö lævis^
legri auglýsingaherferð, ef á að
ræða þennan samsetning á
margskonar vettvangi með
þungri alvöru rétt eins og um
stórfenglega opinberun sé að
ræða, þá er það ekkert annað en
hneyksli, dár og spé um þessa vit-
glóru, sem er eftir með þjóðinni.
Væri ég maóisti mundi ég ekki ef-
ast um, að hér væri um lævislegt
samsæri auðvaldsins að ræða um
að beina athygli alþýðu frá yfir-
vofandi myrkraverkum.
Arni Bergmann