Þjóðviljinn - 17.03.1974, Síða 3

Sunnudagur 17. marz 1974. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3
A svölunum flytur Pétur Pétursson útvarpsþulur meistara Þórbergi þau orö, sem hér eru prentuö á siö-
unni. (Ljósm. AK)
ELDHUGINN
RAUÐHÆRÐI
Vala, vala spákona ég spyr þig að
þvi: Verður sólskin á morgun?
Þannig hugsuðum við i gær eins
og börnin i Suðursveitinni. Við
vorum að undirbúa tildragelsi,
gönguna miklu hingað á Hring-
brautina til að styðja húsið á
Kyndilmessu kvöldsins og efna
hér til eldvigslu. En nú er mér
innanbrjósts eins og söguhetju
okkar er ætlaði að kveðja dyra
hjá doktor Forna kvöld eitt fyrir
löngu og var margsinnis komir.n
á fremsta hlunn með að hætta við
allt saman. En svo sem söguhetja
okkar, afmælisbarn dagsins,tók i
sig kjarkinn þó aldrei bæri hann
upp erindi sitt, þá kveð ég nú dyra
hjá doktor. Ég er þeim mun betur
settur að koma fram erindi minu,
að ég hef hér til fulltingis fjöl-
mennan og harðsnúinn flokk
músikanta, en afmælisbarnið hef-
ireinmitt ritað um nauðsyn þess,
að fundið sé meðal við músikk.Nú
er það svo, að við eigum samt
músikkinni fyrir að þakka, að
hann stendur ekki einn þarna á
svölunum. Það er sem sé pianó-
spili að þakka að doktorsfrúin
stendur við hlið hans. „Það var á
Stýrimannastignum, pianólexiur
hinumegin við þilið, vikum sam-
an sömu lexiurnar. Þá bilaðist ég
svo gersamlega”, segir afmælis-
barnið, ,,að ég rauk i að fá mér
lifsförunaut”.
Af tillitssemi höfum við þvi
kjörið lúðrasveit til fylgis: „Þvi
að lúðraandarteppan er skást”.
Þórbergi „heyrist alltaf blásar-
inn vera að kafna og er að telja
sér trú um af sinni alkunnu ein-
feldni”, segir hann, „að þó að
hann (blásarinn) hafi náð andan-
um i dag, þá hljóti hann að blása
honum út fyrir fullt og allt á
morgun”.
Af þessu megiö þiö sjá að við
höfum verið tillitssöm i vali okkar
á tónlist til þessarar Rökkuróperu
á túni Menningarbyltingarinnar.
Við hittumst við norðurenda
Tjarnarinnar. Þú kannast við
stefnumótsstaðinn frá fornu fari.
Svo röltum við Vonarstrætið og
beygðum inn i Suðurgötuna þar
sem þú bjóst fyrr meir og pianó-
gæinn gerði þér lifið leitt. (Við
megum þvi miður ekki vera að
þvi að nema staðar við Uppsala-
kjallarann sem er skammt héðan
að baki. Horfnir eru Uppsalir af
grunni sinum. Hér voru dáðir
drýgðar. Enginn jafnaðist á við
séra Eirik i kökubakstrinum.
Engar kökur voru eins freistandi
og þær sem bakaðar voru á land-
námslóðinni. A hún eftir að verða
hernámslóð? Grunnurinn biður,
opinn og spyrjandi. Og hér i
grenndinni stóð Sigurður Grims-
son á gægjum er þið auglýstuð
Engladansinn. En nú er Herinn
kominn úr móð og enginn auglýs-
ir dans þar. En 50 þúsund manns
syngja það er draumur að vera
með dáta og dansa fram á nótt.
Það er engladans okkar daga).
Suðurgatan er annars fræg gata
úr stjórnmálasögunni. A hægri
hönd höfðum við nú hús sem kom
við sögu árið 1921. Það var
skömmu áður en þú ritaðir Bréf
til Láru. Rússar áttu þá eitthvað
bágt, eins og stundum, bæði fyrr
og siðar. ólafur Friðriksson hafði
skotið skjólshúsi yfir ungan bágt-
ling rússneskan. Það var illa séð.
Og borgararnir söfnuðu liði. Það
var gripið til nauðungarflutnings.
Lá við borgarastyrjöld. En þetta
var góður nauðungarflutningur
og af réttu tagi. Tölum ekki meira
um það að sinni. Höldum áfram
göngunni.
(Gengum fram hjá húsi
Krabbameinsfélagsins. Þú hefir
likt saman krabbameini og mús-
ikk. Vilt láta finna meðal. Nú blæs
lúðrasveitin af fullum krafti. Þeir
þurfa áreiðanlega sterka inntöku
þegar þar að kemur.)
Og við gengum fram hjá kirkju-
garðinum. Þar gerðust minnis-
stæðir atburðir, sem frægt er orð-
ið. Margur renndi auga inn fyrir
múrinn og það steig andvarp frá
ýmsu brjósti. Það voru ung brjóst
og heit. Afram héldum við göng-
unni. Hér var næst á vinstri hönd
hús Sigurðar Eggerz. Hann var
forsætisráðherra á sinum tima.
Og sennilega hinn skilningsrik-
asti á rithöfunda og skáld. Það
var hann sem átti oröaskiptin við
Brandes. Þeir komu saman að
salardyrum jafnsnemma. Georg
Brandes opnar dyrnar og heldur
hurðinni og segir: Statsminister-
en först. Þá svarar Sig. Eggerz:
Statsministeren i ándens rige
först. Oddvitinn i riki andans
fyrst.
Og þarna var Hótel Saga. Þar
eru bókauppboðin haldin. Þangað
koma borgararnir og bjóða i bæk-
urnar sem eru fágætar og eftir-
sóttar. Það er góð fjárfesting. Þá
sjaldan þinar bækur eru látnar
falar þá eru margir um boðið og
þær fara á margföldu verði. Samt
kaupir þær enginn eins dýru verði
og þú gerðir sjálfur er þú ritaðir
þær og gafst út. Þær kostuöu þig
kennarastöðuna i tveimur skólum
a.m.k. Þó elskuðu nemendurnir
þig. Enn i dag birtir yfir svip
þeirra og geislar af ánægju er
gamlir nemendur rifja upp
kennslustundir hjá þér: Þórólfur
var blár sem Hel og digur sem
naut, sagðirðu er þú lést greina i
orðflokka. En hár þitt var með
rauðleitum blæ eins og grjótið i
Papbýlisfjalli og grannur varstu
eins og melgresið.
Þú varst grannur og neyslu-
grannur. Samt hungraði þig og
þyrsti. En það var eins og dr.
Stefán Einarsson sagði: Það sem
hann hungraði og þyrsti i var
sannleikur og skilningur á til-
gangi tilverunnar, en hvorki mat-
ur né drykkur.
Þú baðst um fáeinar krónur i
höfundarstyrk. Ritaðir bréf til
fjárveitingavaldsins. Ekki til að
kýla vömbina eða slappa af.
Heldur til að safna fjársjóði,
halda til haga hálfgleymdum orð-
um, rifja upp merkingu annarra.
Snjáður frakki og stafprik til að
sveifla. Engar munaðarkröfur
sjálfum þér til handa. Einfaldan
málsverð, þakherbergi, það var
nær stjörnuhimninum. Þetta var
allt sem þú baðst um. En þú vildir
ekki afsala þér réttinum til þess
aðsegja frá skrimslinu mikla, af-
hjúpa ósannindin, segja aftur-
haldi og vopnavaldi strið á hend-
ur. Striðandi friðarsinni. Frið-
samur striðsmaður.
Þú hreyktir þér aldrei ofar
fjöldanum með vandlætingartali
um eyðslu og kröfuhörku. Allt
miðaði að þvi að hefja þjóðina,
fræða landslýðinn og skemmta i
senn. Með spámannlegri andagift
hófst þú raust þina. Vidalin,
Espólin og Chaplin, allir i einum
manni.
Siðan 1932 hafið þið Margrét
verið svo að segja óaðskiljanleg.
Margrét hefir fylgt þér öll þessi
ár og þú henni. Þó hefiröu fariö
tvær frásagnarverðar ferðir án
hennar. Hin fyrri var á dögum
kalda striðsins, á friðarþingið.
Bretar voru miklir kaldastriðs-
menn þá og skildu ekki friðarfána
þinn fremur en skúmurinn á
Breiðamerkursandi. Heimtuðu
kroppsvisiteringu.
Þú varst vanur að fækka fötum
siðan á dögum Vasabaðsins i
Stokkhólmi. Týndir upp muni
þina úr vösum þínum, tæki,
minnisblöð og myndir. Við þekkj-
um þetta af frásögn vinar þins og
ferðafélaga sem stendur hér á
túninu (Jónas Arnason) „My
compass”, sagðirðu. Kompásinn
minn. Það kannaðist Bretinn við,
enda vanur að fiska eftir sinum
kompás allt uppi kálgarða á Is-
landi. — Þú varst áreiðanlega
njósnari af fyrstu gráðu. En þá
kom trompið hjá þér. „My wife”,
sagðirðu sallarólegur og lagðir
myndina af Mömmugöggu á
borðið. Staðfestulegur svipur
hennar gegnumboraði skriffinn-
inn og mynd hennar stækkaði óð-
um I hugskoti hans og hún var
oröin breiðtjaldsmynd af Viktoriu
drottningu er hún var upp á sitt
besta og horfði stjórnsömum aug-
um á embættismanninn. Tjallinn
var strax kominn undir húsagann
á Hringbraut og landganga leyfð
Sobbeggiafa.
Sú hefir nú ekki verið nein
tuskudúkka um dagana. Nema
þessa örskotsstund út I Skeiðará
vathadaginn mikla. En þá var
Þórbergur lika hræddur um hana.
Margrét var lika hrædd um Þór-
berg leitardaginn langa. Þá safn-
aðist margmenni saman hér á
Hringbrautinni og Margrét hélt
að heimshryggðin hefði náð tök-
um á þér. Hana var farið að
lengja eftir þér og komið langt
fram yfir allan venjulegan heim-
komutima þinn. Það var auglýst
eftir þér I útvarpinu og fjölmennir
leitarflokkar gengu fjörur og
húsasund. Nema hvað. Seint og
siðar meir kemur Þórbergur hinn
kátasti. Hafði lent i slagtogi með
góðkunningja. Varst I sólskins-
skapi, heill á húfi og óstuddur, en
hálfur bærinn leitaði enn dauða-
leit. Þá hvessti á Hringbrautinni:
Að þú skulir ekki skammast þin
fyrir að koma iifandi heim til þin
af sjálfsdáðum og hafa látið alla
Reykjavikurborg leita að þér
dauðaleit i allt kvöld.
En á dögum eyðimerkurgöngu,
útilokunar, ofsókna og launa-
sviptingar hefir Margrét verið
betri en engin. Hver vill sitja og
sauma, sumarnóttu á, segir i ljóði
Matthiasar. Margt nálsporið hef-
ir Margrét saumað til að leiðrétta
vixlspor fjárveitingarvaldsins.
Sparað af litlum tekjum með hag-
sýni og ráðdeild til þess að gefa
stórgjafir almenningi til heilla.
Kjarnyrði Margrétar, staðfesta
og skörungsskapur er alþjóð
kunn. Það var ei heiglum hent að
taka sæti elskunnar.
i Möðrudal á Fjöllum er
mánaljósið tært
og mcyjaraugun fegri en
himinsólin
og kveldstjörnunnar Ijós, það
lýsir þar svo skært
þar leiöast þau sein elskast
bak við hólinn
Afmælisávarp
Péturs
Péturssonar
á 85 ára
afmæli
Þórbergs
Þórðarsonar
Þannig kvað Þórbergur til
Margrétar.
Hófsemi, iðjusemi, einlægni.
hreinskilni, vandað dagfar til
orðs og æðis. Allt þetta einkenndi
þig. Hvað var þá til fyrirstöðu?
Þú boðaðir hættulega kenningu.
Kenningu jafnréttis og bræðra-
lags. Yfirvöldin og gæslumenn
forréttinda fundu að þetta var
annað en dauðhreinsaðar vara-
játningar og goluþytur sunnu-
dagaskólanna.
Eldhuginn rauðhærði, rikur i
anda I fátæklegum kufli. Allar
götur Reykjavikur voru göngu-
götur þínar. Sjálft úthafið sund-
laug þin. Þú stráðir um þig auð-
æfum. Meðan aðrir söfnuðu tutt-
uguþúsund krónum á kreppuár-
unum safnaðir þú tuttuguþúsund
orðum.
1 samheitaorðabók Islenskrar
alþýðu er nafn þitt skráð undir
mörgum lykilorðum: meistari,
snillingur. skemmtun, spámaður.
Almúginn hefir löngu kjörið þig
meistara I þjóðskóla sinum. I
baðstofunni, skipslúkarnum,
kaffistofunni, frystihúsunum, i
friminútunum, i dagsins önn og
erli er þin minnst. (Á þessari
stund verður okkur hugsað til
baðstofufélaga þinna og annarra
förunauta á lifsbraut þinni. Hins
islenska aðals. Skútuþrælanna,
skltkokkanna, vegavinnukúsk-
anna, púlshestanna.)
Við sigldum með þér á skútunni
um veraldarhafiö. Litum heiminn
þinum augum af hlaði Breiða-
bólsstaðabæjanna þar sem er feg-
urst tún á íslandi og horfðum til
akranna I landi blekkinganna.
Þú veittir okkur hlutdeild i bað-
stofulifi hins islenska aðals. gafst
okkur fagurt mannlif.
Kröfulitill við aðra. Kröfuharð-
ur við sjálfan þig. Spámaður i
þakherbergi. Andinn mikli sem
benti hátt til stjagnanna. Islensk
alþýða þakkar þér störf þin og
hyllir þig.
(Af tækniástæðum voru ýmsir
örðugleikar við flutning ávarps-
ins af svölum hússins.
Það sem er innan sviga i ávarp-
inu eins og það er prentað var
ekki flutt á staðnum.)
P.P.
JÁRNIÐNAÐARMENN
óskast
LANDSSMIÐJAN