Þjóðviljinn - 01.09.1974, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur I. september 1974.
GESTUR
ÞEGAR
OKKAR
ER
FARINN
Gubmundur Böðvarsson og Kristján frá Djiipalek.
Þegar Lao-tse kvaddi siöasta
gestgjafa sinn á leiðinni til himin-
fjalla, skildi hann eftir nokkur
blöð, er hann hafði skráð á hugs-
anir sinar. Þó gestgjafinn hafi án
efa saknaö þessa einfara, lagðist
hann ekki i sút og vil, heldur las
hann blöðin og hugfesti efnið. Og
slik voru þau honum, að hann
varðveitti þau handa heiminum.
Og þó aldirnar hafi runnið hjá, er
„Bókin um veginn” enn ein feg-
ursta perlan i gimsteinasafni
bókmenntanna.
Skáld eru þannig gestir.
Guðmundur Böðvarsson var þjóð
sinni slikur. Við skyldum þvi
þagga sorg okkar við brottför
hans, en taka fram bækur hans og
njóta hugsana mikils skálds og
góðs drengs. Hann arfleiddi eftir-
komendur að þeim eina auði, sem
eigi fellur i gengisbyltingum tim-
ans né ryð grandar. Þvi þó
Guðmundur væri ekki stórbrotn-
ast islenskra skálda, þá var hann
elskulegastur, og sá, er bjó sér
varanlegastan samastað ,,i
brjóstum, sem að geta fundið til”.
Guðmundur var ekki mikill
maður að vallarsýn, þó var hann
tveggja manna maki og vel það.
Nokkrir menn eru gæddir þeim
eiginleik, að geta án hávaða af-
rekað margra manna starfi, unn-
ið þó allt vel. Guðmundur var
meðal góöbænda i Borgarfirði og
þeirra jafnoki i búskap. Hann dró
ekki af sér viö ræktun og upp-
byggingu að kalli timans. Hann
var snyrtimenni hið mesta og
unni mjög bústofni sínum, eink-
um hestum. Hann var smiður
góöur og vann að járnsmiðum sér
til búdrýginda framan af. Hann
skar einnig drauma sina i tré og
skóp fallega gripi til gjafa og
heimilisprýði eins og Bólu-
Hjálmar. Hann eyddi drjúgum
tima i að planta trjám og hlú að
skrúðjurtum á heimili sinu og
sinnti urmul af gestum án þess
yröi vart að hann skorti tima. —
En auk alls þessa, sem virðist
gott dagsverk, orti hann þau ljóð,
skrifaði greinar og sendibréf,
sem einnig mætti kalla mikið ævi-
starf hverjum manni. Þetta verð-
ur ekki skilið auðveldlega, en ger-
ist þó, að einn maður vinnur
tveggja til þriggja manna verk,
hefur þó nægan tima aflögu til að
sinna þeim dægradvölum, sem
gefast, sinna félagsmálum og
fylgjast með i bókmenntum. Ekk-
ert er vanrækt, af engu misst,
enda litt fjasað um annriki,
kannski er það vart skynjaö.
Þannig var Guðmundur og raun-
ar nokkrir fleiri andans jöfrar um
alla heimsbyggð. En hvaö veldur
hér um? Óskiljanlegt.
Eg eignaðist fyrstu bók
Guðmundar, er hún kom út, og
varð mjög snortinn af sérkenni-
iegum töfrum ljóðanna, hann var
þá mótaður ljóðasmiður. Við hóf-
um að skrifast á 1939, og stóðu
þau bréfaskipti án þess ár félli úr,
allt að brottför hans. Þessi bréf
skipta þvi nokkrum tugum og eru
vel geymd. Það var samkomulag
okkar i milli, aö bréf okkar skyldu
innsigluð og geymd öllum mönn-
um hulin næstu 50 ár. Einkabréf
eru ekki lesning fyrir samtima
fólk, sist bréf manna með skap-
gerð skálda. Þar er talað fullum
hálsi, dómar felldir og hjartans-
mál rædd. En góöur lykill ættu
þau að geta orðið afkomendum,
að hugarheimi okkar, séð úr hæfi-
legri fjarlægð. Hinsvegar þarf
ekki að fara krókaleið að sál
Guðmundar. Hann er allur i ljóð-
um sinum og ritum, óvenju heill,
vitur og ljúfur. Hann unni heima-
byggð sinni af alhug og öllu lif-
andi og gróandi lifi. Náttúran var
honum stöðugt yndi og uppspretta
ljóða. Hann unni og landi sinu öllu
og sögunni i heild, en ekki siður
hinum smærri þáttum, sem
bundnir eru stað og tima. Oft eru
þeir þættir harmsaga, grimmd
eða forlagaglettur. Þessa dul-
ræðu örlagakynngi lifs og staða,
kunni Guðmundur að tjá öðrum
betur, og harmleikurinn átti sterk
tök i brjósti hans, eigi siður en
gleöin.
Ég ætla mér ekki þá dul að sál-
greina þetta skáld, þennan góða
vin, né heldur leggja skáldskap
hans undir smásjá. En stundum
finnst mér megi greina sem
undiröldu ljóða, áhrif frá hörmu-
legu slysi, sem Guðmundur varð
að horfa uppá snemma á ævi
sinni, þegar faðir hans varð fyrir
,þvi áfalli.erdró hann tilbana.Það
kemur einnig fram i minningum
Guðmundar frá bernskuárum,
hve hið geigvekjandi dró hann að
sér, þrátt fyrir skelfinguna.
Kynnin við hið óræða myrkur
knúði hann þvi til ákafari leitar
að fegurð og birtu. Hann unni sól
af alhug.
Auk bréfaskipta okkar áttum
við Guðmundur persónuleg
kynni. Við heimsóttum hvor ann-
an nokkrum sinnum. Að koma i
Kirkjuból var eins og að koma
heim til sin. Maður var umvafinn
þeirri tilgerðarlausu vinsemd,
sem er aðal sannrar gestrisni og
andi heimilisins var einstaklega
hugnæmur. Ástir þeirra Guð-
mundar og Ingu voru hafnar yfir
orðræður, og samband þeirra við
börnin var likara sambandi leik-
systkina en foreldra og barna.
Gestagangur var ákaflega mikill
hjá þessari fjölskyldu og mun
Inga oft hafa gengið þreytt til
hvilu að loknu dagsverki, þótt hún
léti eigi aöra verða þess vara.
Þegar Inga fór héðan af heimi,
missti Guðmundur helft lifs sins
og var þvi ferðbúinn sjálfur
hvenær sem vera skyldi til fundar
viö hana. Sú ferð er nú farin.
Það var enn eitt einkenni Guð-
mundar Böðvarssonar, að hann
var svo mikill af sjálfum sér að
hann fann hvorki til yfirburða
sinra né minnimáttar. Hið frjálsa
andrúmsloft á Kirkjubóli, og i ná-
vist þessa fólks, stafaði af þeirri
inngrónu vitund að við séum öll
menn. Enginn eri sjálfusér öðr-
um meiri né minni. En þetta kom
ekki i veg fyrir að Guðmundur sæi
hið broslega i fari samferða-
manna sinna, og hann kunni
manna best að segja frá skopleg-
um atburðum, enda mikill
húmoristi öðrum þræði. Hálf-
velgja var honum fjarri og hann
gat kveöið fast að og i fullri al-
vöru, fyndist honum réttu máli
hallað. Hann var, I samræmi við
föðurlandsást sina, mikill her-
námsandstæðingur og kvað þar
margt um. En kvæðið Fylgd er þó
það verk, sem af ber, bæði hans
eiginbaráttukvæðum og annarra.
Stafar þetta af styrkleika hinna
veiku orða, sem laöa til fylgis og
samúðar i stað þess að hrinda og
vekja upp andstöðu. Þannig vann
þessi maður oft. Margir hafa
minnst á, að Guðmundur hafi
veriðá rangri hillusem bóndi, er
fór að mestu á mis við skólanám
og sambýli við listastofnanir,
þetta kann einstaka sinnum að
hafa hvarflaö að honum sjálfum.
En hér er um algjöran misskiln-
ing að ræða. Trúarleg skólaspeki
og sporganga ismanna, varð hon-
um ekki að fótakefli, en hann var
sannmenntaðri en skólamenn, þvi
hann valdi sjálfur mennt sina.
Hann stóö engum aö baki að
þekkingu á þvi, sem skáld varðar
og bjó aldrei við andlega einangr-
un. Hann hefði vissulega orðið
gott skáld I hvaða stéttarstiga
sem var. En hann hefði aldrei ort
þau ljóð, sem hann orti, hefði
hann farið „menntaveg”. En
þessiljóð eru þaö sem þjóðin ann,
og þaö væri sem heilan tón vant-
aði I ljóðasynfóniu þjóðarinnar,
hefði Guðmundar tónn ekki
hljómað. Sá tónn, sem þeir skilja
best, er hlutu þau öriög er menn
kvarta um, að Guðmundur hlaut
eigi. Að veröa rótslitið sveitabarn
á svörtu malbiki i múgfylkingu
borga. Þeir hafa trúlega haft
svipuð augu Guðmundur og Ste-
fán G. örlög þeirra og aðstæður
voru sviplik. En báðir urðu stórir
á sinum stað. Tvö hafa verið ris i
islenskum skáldskap. Hið fyrra,
er ókunnir menn skráðu fornsög-
ur okkar, hið siðara á liðnum 100
árum. Mikið má þjóðin vera
þakklát guði sinum, að hafa gefið
jafnmörgum skáldum mál. Guð-
mundur Böðvarsson átti sinn þátt
i hinu siðara risi andans. Hann er
nú farinn áleiðis til sinna himin-
fjalla. En hann skildi okkur eftir
skrifuö blöö. Við lesum þau og
þökkum og varðveitum þau
handa komandi kynslóðum. Eg
hlakkaöi til bóka hans, ég hlakk-
aði til að fá bréf frá honum. Ég
opnaöi þau ekki fyrr en næði
fannst til aö njóta þeirra. Ég
sakna hans sem vinar og sem
skálds.
Við vitum hvar hönd sú liggur,
sem ljóðin skráöi, en við vitum
ekki hvar andinn dvelur er skóp
þau. Það þarf mikið imyndunar-
afl til að rökstyöja þá kenningu,
að maðurinn sé allur við andlát
sitt. Hitt er auðvelt að sjá og
skilja, að ekkert, hve smátt sem
það er, verður að engu. Hvað þá
um þann skapandi hug, er lyftir
sjálfum þunga jarðarinnar til
himna?
Gesturinn er farinn. Við hefjum
lestur blaöanna, sem hann gaf
okkur: „1 nótt urðu allar grundir
grænar i dalnum.”
K.f.D.
Eftir Kristján frá Djúpalæk
Kveöjustef
i
Þitt ljóð er fagurt, list þin sönn.
Þar lifa bóndans önn
og skáldsins hygð.
— Hvort ráða gátu rökin ein
um rauðan óskastein
og brýnda sigð?
í draumnum grét sá demant þinn,
og deprast hlaut um sinn
hið skæra blik.
Það hvarf, er dagsins þjark og þraut
lét þyrlast um hans braut
hið dimma ryk.
Þér stilltu forlög, ströng og ein,
á sláttumannsins rein.
Þinn dregni ljár
skar blómin feig. Þér blöstu við
þau bleiku dauðagrið:
hin opnu sár.
II
Hvi skyldi manni fögnuð fá,
er feigðin bendir á
hinn dökka leir?
— Min kvöð i senn er kær og stór:
að kveðja skáld sem fór
en aldrei deyr.
Er sólarkossins hlýja hrund,
sem horfin var um stund,
þin enn sem fyr?
Er göfug sál þin gengin inn
með gullastokkinn sinn
um opnar dyr?
Menn renna blint i rökkursjá.
— Hvort rætist hulduspá,
og sannast mun
að ljósið úr þeim legi ris?
Á leið með þér ég kýs
hinn bjarta grun.
13.4. ’74,
D. Á. Danielsson.