Þjóðviljinn - 07.11.1974, Qupperneq 5

Fimmtudagur 7. nóvember 1974. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
99
^ • V
Urgangs-mafía” stóriðju og embœttismanna

„ÉG MÁ
EKKERT
SEGJA”
Vestur-þýskir embœttis-
menn reyna að þegja
eitrunarhneyksli í hel
Eitt mesta mengunarhneyksli
allra tima er um þessar mundir á
döfinni I Vestur-Þýskalandi. Haft
er fyrir satt að hirðuleysisleg
meðferð stóriðjunnar á eitruðum
úrgangi hafi leitt til stórfelldrar
eitrunar á grunnvatni og að sum
helstu fijót landsins hafi einnig
eitrast af þessum sökum, enda
sigur grunnvatnið að sjáifsögðu
þangað. Er taiið liklegt að þessi
mengun sé miklu meiri en látið
hefur verið heita opinberlega, og
er það ekki sfst afstaða embættis-
manna, sem þarna eiga hiut að
máli, sem veldur almenningi á-
hyggjum. Þeir forðast að gefa
upplýsingar um málin, þrátt fyrir
stöðuga áreitni fjölmiðla, og hef-
ur það orðið til að vekja hjá fólki
allrahanda grunsemdir, til dæmis
að eitrunin á jarðvegi og fljótum
sé þegar orðin svo mikil, að valda
muni ofsahræðslu, ef allur sann-
leikurinn sé sagður um hana, eða
þá að valdhafar stóriðnaðarins
skipi embættismönnum og fleir-
um að þegja af ótta við að svo
kynni að fara að „athafnafrelsi”
iðjuhöldanna yrðu settar ein-
hverjar skorður með ráðstöfun-
um til að draga úr eitrun um-
hverfisins.
Fljótin sem hér um ræðir eru
Rin, Lahn og Necker, og hið ógur-
lega leyndarmál embættismann-
anna er skýrsla, sem gerð var af
nitján umhverfissérfræðingum
frá sex af sambandsfylkjum
landsins, og eru þar i hópi meðal
annarra heilsufræðingar, jarð-
fræðingar, efnafræöingar og
verkfræðingar. Það er þegar á
allra vitorði að i skýrslunni sé
bent á aö stóriðnaðurinn hafi ár-
um saman flutt á sorphauga
landsins þúsundir smálesta af
baneitruðum úrgangi án nokk-
urra verulegra varúðarráðstaf-
ana, þótt þetta háttalag gangi
þvert á landslög. Og ekki verður
málið geðslegra fyrir þá sök að
svo er að sjá sem þau yfirvöld,
sem bera ábyrgö á að haldinsé-u
lög um umhverfisvernd, hafi sett
kikinn fyrir blinda augað þegar
þessi eitrun á umhverfinu er ann-
arsvegar.
Getur komist í
drykkjarvatn
Nefnd umhverfissérfræðing-
anna, sem skýrsluna gerði, var
sett á stofn af landbúnaðarráöu-
neytum sambandsfylkjanna
Rheinland-Pfalz, Hessen og Bad-
en-Wurttemberg,, en þau ráðu-
neyti hafa einnig með umhverfis-
mál að gera i þeim sóknum. Það
sem leiddi til skipunar nefndar-
innar voru blaðaskrif um meinta
I I • i • 1 1 \ 1 J Í 1 J í \ * } ( Nr'w7CX
IJ * M V • J \ !11 * 11 r ■ i
W&fiTr!’ - Árma m *$¥&&&''' -$

3ift§ lísi
Wasser!
SÉ3

jm
eitrun grunnvatns út frá sorp-
haugum og sorpgryfjum. Stjórn-
mála- og embættismenn tóku þau
skrif mjög óstinnt upp og kölluðu
þau „rugl”, „öfgar” og „víðs-
fjarri raunveruleikanum”. Engu
að siður setti verulegan skelk að
embættismönnunum út af skrif-
unum og munu þeir hafa talið ó-
hjákvæmilegt að skipa rann-
sóknarnefnd til að sýna almenn-
ingi að þeir væru ekki kæruiausir
um svo mikilvægt mál.
Rannsóknir umhverfisfræðing-
anna leiddu meðal annars i ljós að
frá sorpdyngjunum, sem stóriðn-
aðurinn hefur fyrir úrganginn,
sigur i stórum stfl út i jarðveginn
blásýrumengað vatn, og getur
það undir vissum kringumstæð-
um eitraö grunnvatnið og jafnvel
komist I drykkjarvatn og gert það
banvænt. Að sögn er þessi blá-
sýrueitrun I jarðveginum jafnvel
meiri en blaðamenn, sem skrifað
höfðu um málið og mátt sæta fyr-
ir hneykslan embættismanna,
höfðu dirfst að giska á. Þannig
upplýsti Rikisheilbrigðisstofnun-
in til varnar gegn smitnæmum
sjúkdómum i Saarbrucken að i
sorpgryfju einni hjá Limburg i
Hessen hefðu mælst i grunnvatn-
inu 4.3 milligrömm blásýru i liter.
Þetta er fjörutiu sinnum meira
blásýrumagn en Heilbrigðis-
málastofnun Sameinuðu þjóð-
anna (WHO) telur þorandi að sé i
skólpi frá iðjuverum.
Þetta er þó engan veginn
svæsnasta dæmið. 1 öðru sorp-
feni, skammt frá þeim róman-
tiska stúdentastað Heidelberg,
mældust 8.0 milligrömm af blá-
Der MfiU-Skandai
Forsiða Spiegel viðvikjandi blásýrueitrun grunnvatns. Blásýrusöltin
eru flutt á haugana i tunnum, sem ryðga fljótt og sfgur eitrið þá út i
jarðveginn.
Eitt virkasta
eitur sem þekkist
Blásýra er eitt virkasta eitur, er
þekkist. Fæstir, er orðið hafa
fyrir eitrun, hafa iifað nógu
lengi til að segja frá áhrifunum.
Blásýra stöðvar sfðasta þrep
lifefnafræðilegrar súrefnis-
upptöku I likamanum og getur
valdið dauða á 1-15 minútum.
Háift miliigramm efnisins getur
dregið menn til dauða, komist
það inn i likamann um
meltingarveg eða með öndun.
Lfkaminn getur lika tekið
blásýru upp f gegnum húð. Sést
þvi á þessari upptalningu, að
meðferð blásýruefna er ekkert
gamanmál. Hæstu skaðleysis-
mörk blásýru i vatni eru 0,1
mg/1, sem er þó banvænt
fiskum og remmutakmörk á
vinnustöðum eru tiu hlutar blá-
sýru i miljón hlutum hreins
lofts. Báðar þessar tölur eru
staðlar frá VVHO, heilbrigðis-
málastofnun Sameinuðu
þjóðanna.
sýru i hverjum litra skólpvatns,
en að sögn sérfræðinga um eitur-
efni þýðir það visan bana fyrir
menn og dýr, ef þau falla i slika
blöndu — án þess að drukknun
þurfi að koma til.
Lög um meðferð úr-
gangs þverbrotin
Víðast hvar mældist blásýru-
magnið minna og sumsstaöar
urðu niðurstöðui- nokkuð mis-
munandi, en allar voru þær þó á
þann veg að eiturmagnið i skólp-
vatninu væri miklu meira en góðu
hófi gegndi. „Vatn með 0.1 mg
blásýrumagni á liter er banvænt
fyrir fiska”, sagði einn sérfræð-
ingurinn.
Frá rannsóknarlögreglu sam-
bandslýðveldisins fékk nefnd um-
hverfisfræðinganna nokkrar upp-
lýsingar um hvernig eitrið komst
á sorphaugana. Hinir og þessir
athafnamenn tóku að sér fyrir
stóriðjuna — og væntanlega gegn
riflegri greiðslu — að ganga svo
frá eitruðum úrgangsefnum aö
þau yrðu ekki til vandræða. At-
hafnamennirnir gerðu sér litið
fyrir, og óku eitrinu á haugana og
ruddu yfir það sorpi og drasli með
sem minnstri fyrirhöfn. Engar
sögur fara af þvi að stóriðjuhöld-
arnir hafi gert sér far um að
ganga úr skugga um að lögunum
um meðferð eitraðs úrgangs væri
hlýtt, enda alveg eins liklegt að
þeir hafi haft grun um þaö rétta i
málinu og látiö sér á sama
standa. Enda ersvo að sjá að þeir
eigi embættismennina að til aö
þagga hneykslin niður, þegar i
harðbakka slær. Engin furöa þótt
mönnum i Vestur-Þýskalandi sé
þessa dagana tiðrætt um „úr-
gangsefna-mafiuna” (Miill-
Mafia), sem almenningur kallar
svo.
Efnið, sem inniheldur blásýru-
söltin, er venjulega flutt á haug-
ana i tunnum, sem ryðga greið-
lega, eins og ljóst er af þvi hve
efnið hefur þegar eitrað út frá
sér.
Þagnarsamsæri
embættismanna
Svo eru það viðbrögð hlutaðeig-
andi embættismanna, og þá fyrst
og fremst æðstu manna i ráðu-
neytum þeim i fyrrnefndum
þremur sambandsfylkjum, er
nefndin vann fyrir. Hans Kroll-
mann, sósialdemókrati sem fer
með umhverfisverndarmál i
stjórn Hessen, segist „ekki telja
viðeigandi að gera opinbert það,
sem komið hafi i ljós”. Embættis-
bróðir hans, Friedrich Brunner i
Baden-Wiirttemberg, hvatti fólk
til að „treysta þvi, sem látið hefði
verið uppskátt um niðurstöður
rannsóknanna”. Otto Meyer,
kristilegur demókrati og land-
búnaðarráðherra i Rheinland-
Pfalz, sem var hreinskilnastur
þeirra þriggja, sagði blátt áfram:
„®g má ekkert segja”.
Lögmenn þora ekki
að sækja málið
Þetta þagnarsamsæri stjórn-
málamannanna um eitrunina á
föðurlandinu gerir saksóknurum
og rannsóknarlögreglu mjög erf-
itt fyrir um alla rannsókn á mál-
inu. Það samsæri er trúlega vald-
höfum stóriðjunnar mjög að skapi
og sennilega frá þeim runnið.
Sumir sérfræðinganna, sem
störfuöu I rannsóknanefndinni,
hafa viljað sem minnst um málið
segja, og er trúlegt að þar komi til
þrýstingur frá stjórnarvöldum og
stórfyrirtækjum, sem geta haft
starfsframa þessara manna i
hendi sér.
Af sömu ástæðum er talið ólik-
legt að þeir, sem sekir eru um
þessa stórfelldu umhverfiseitrun,
verði nokkru sinni látnir sæta
refsingu fyrir gerðir sinar. Enda
hefur þegar komið i ljós að vest-
ur-þýskir lögmenn eru mjög ófús-
ir þess að taka að sér málsókn
þessu viðvikjandi. „Þegar ég
sýndi einum rikissaksóknaranurri
málsgögnin” segir einn af bar-
áttumönnunum fyrir umhverfis-
vernd, „varpaði hann mér bók-
staflega sagt á dyr”.
Þótt óljóst sé hve eitrunin er
orðin mikil, er þó enginn vafi á
þvi að hún er þegar orðin geig-
vænleg, þannig að lifi og heilsu
mikils hluta landsmanna getur
stafað hér af veruleg hætta.
(Að mestu úr Spiegel, dþ.)
„Skálholt99 Kambans
UTVARP
/> Skálholt" eftir Guð-
mund Kamban verður
f lutt í útvarp í kvöld. Hér
er á ferðinni upptaka frá
1955/ en Lárus Pálsson
leikstýrir.
Kamban starfaði lengst af i
Danmörku og skrifaði á dönsku.
Vilhjálmur Þ. Gislason þýddi
leikritið á sinum tima, og það er
hans þýðing sem i kvöld verð-
ur flutt.
Leikrit Kambans hafa verið
vinsæl hér á landi, þött núorðið
muni menn kannski best eftir
„Vér morðingjar”, sem sjón-
varpið flutti i fyrra, en sú sviðs-
gerð sjónvarpsins var einnig
flutt á hinum Norðurlöndunum
og voru dómar frændþjóðanna
sérlega vinsamlegir.
t kvöld koma nokkrir helstu
sviðssnillingar íslendinga fram
i „Skálholti”, svo sem Haraldur
Björnsson, Arndis Björnsdóttir,
Gestur Pálsson og Jón Aðils.
Þorsteinn ö. Stephensen leikur
Brynjólf biskup, en Daða og
Ragnheiði leika þau Róbert
Arnfinnsson og Herdis
Þorvaldsdóttir, sem á þeim
tima, ,er upptakan var gerð,
töldust ungir og efnilegir leikar-
ar.
Kristján Albertsson rithöf-
undur flytur formála um
Kamban og verk hans áður en
flutningurinn hefsti kvöld._GG.
Guðmundur Kamban