Þjóðviljinn - 03.01.1975, Blaðsíða 7

Föstudagur 3. janúar 1975 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
ÁRAMÓTAÁVARP
dr. Kristjáns Eldjárns,
forseta íslands,
1. jan. 1975
Góðir áheyrendur,
Nýársdagur er dagur birtu i
huga margra. Það er jafnvel ein-
hver bjartur hljómur I sjálfu orð-
inu, nýársdagur. Og þó ber þenn-
andag upp á þann tima árs þegar
myrkur verða lengst. Skammdegi
köllum vér islendingar hina
dimmu árstið og veit ég ekki til að
eins hugsað orð sé i granntungum
vorum. t skammdeginu, þegar
vetrarmyrkur og veðrahamur
leggjast á eitt, hefur ærið oft i
sögu þjóðar vorrar drégið skugga
með þvi að hafa þá hvílt i mold
þess i þrjár aldir:
Sólin til fjalla fljótt
fer að sjóndeildarhring,
tekur að nálgast nótt,
neyðin er allt um kring;
dimmt er i heimi hér,
hættur er vegurinn,
ljósið þitt lýsi mér,
lifandi Jesú minn.
t þessu versi sér skáldið að visu
til sólar. En margur er sá manna-
bústaður á landi voru, i skuggum
um til góös ætti það að vera að vér
ræktum landið til matvælafram-
leiðslu. 0^~hafiö kringum landið,
með sinu auðuga lifriki, er ekkert
annað en náttúrlegt framhald
ræktunarlandsins, eins langt út
og vér teljum rétt og eðlilegt að
landinu fylgi. Þar má ekki frekar
en á þurru landi taka meira en
þaö sem náttúran megnar að end-
urnýja. t samræmi við það lög-
mál viljum vér haga gerðum vor-
um, sjálfum oss til lifsbjargar, en
einnig til þess að vera heimsins
góðir borgarar, þess heims sem
nú er mest vant græðandi og
verndandi handa. Hitt er svo ann-
að mál hvort vér stöndum nógu
vel við það verndunar- og ræktun-
arheit sem vér höfum þó unnið.
Ef svo er ekki, verður það að
breytast, það sér hver heilvita
maöur. Þegar vér fáum óskorað
vald yfir þeim lifsuppsprettum
sem vér sækjumst nú eftir, verð-
um vér að reynast þess megnugir
að standa undir þeirri ábyrgð. Á
þvi er enginn vafi að þetta er eitt
stærsta, ef ekki allra stærsta,
verkefnið sem nú blasir við is-
lendingum.
Og er þó sannast sagna að verk-
efni skortir oss ekki. Hér er allt i
Ræktun, verndun og jöfnun
lífsgæða er það eina,
til bjargar má verða
fyrir birtu nýársdagsins. Það fá-
um vér enn að reyna um þessi
áramót. Þegar vér nú heilsum
nýju ári rikir harmur i huga vor
allra vegna þeirra sorgaratburða
sem gerðust i Neskaupstað fyrir
fáeinum dögum. Orð geta virst
litil harmabót, en einlægur
samhugur fellur þó aldrei úr
gildi, og það ljós i myrkri þykist
ég greina og mega nefna að raun-
ir eins og þær sem nú hafa sótt
eitt byggðarlag landsins heim
hræra huga allra landsmanna til
samúðar og fylkja þeim til hjálp-
ar eftir þvi sem i mannlegu valdi
stendur. Á þvilikum stundum
kemur skýrast i ljós hve nákomn-
ir menn i þessu fámenna samfé-
lagi eru hver öðrum og hvernig
allir treysta i rauninni hver öðr-
um til góðs, þótt stundum mætti
ætla annað. Marklaus eru þau
brigsl sem stundum ganga
manna i milli i opinberu lifi um
illar hvatir og skort á umhyggju
fyrir farsæld allra landsins
barna.
Og viðar á landinu hefur fólk á
ýmsan veg fengið að kenna á
þessum skammdegistima. Sjór-
inn hefur tekið sinar mannfórnir
eins og löngum áður; það er hið
sama gamla harmsefni vor is-
lendinga, hraustir menn hverfa i
hafsins djúp fyrir þann hættulega
atvinnuveg sem afkoma vor
byggist á. t heilum byggðarlögum
valda frost og snjóalög ómældum
skaða og meira erfiði en margir
þeir gera sér skýra grein fyrir
sem við minnst vetrarrlki búa,
orkuver landsins hrökkva ekki til
svo að við sjálft liggur að i sum-
um héruðum sé vá fyrir dyrum.
Vér höfum á liðnu ári talað
margt um sambúð lands og þjóð-
ar, bæði fyrr og nú. Á siðustu
mánuðum hefur landið sjálft
kvatt sér hljóðs og látið oss skilja
að enn skortir allmikið á að vér
höfum i fullu tré við hin grimm-
lyndari náttúruöfl þess. Eðli
landsins fáum vér ekki breytt en
vér getum kannað og verðum að
kanna það til þrautar, svo að hægt
sé að efla það besta sem i þvi býr,
varasthið válega og hemja það ó-
tamda og leggja við það beisli.
Allt þetta höfum vér að visu gert
aö nokkru, en betur má ef duga
skal.
1 skammdeginu er mannshug-
urinn berskjaldaðri en á öðrum
timum. Um myrkurkviðann og
ljósþrána hefur séra Hallgrimur
Pétursson ort best, sá sem i sum-
ar átti sinn hlut að hátið landsins
fjalla, þar sem sólar nýtur ekki
svo vikum eða mánuðum skiptir i
svartasta skammdeginu. Einn
slikur bær heitir I Firði eða
Syðrafirði i Lóni austur. Þar bjó
til skamms tima Eirikur bóndi, sá
er svo kvað:
Mikaels frá messudegi
miðrar góu til
I Syðrafirði sólin eigi
sést það timabil.
Lengi að þreyja i þessum
skugga
þykir mörgum hart,
samt er á minum sálarglugga
sæmilega bjart.
Sá sem mérikenndiþessar visur
sagði að bóndinn hefði ekki ort
annað en þær tvær um dagana.
En hann má una sinum hlut.
Hann hefur unnið sinn sigur yfir
myrkrinu og um leið brugðið upp
með visum sinum áhrifamikilli
mynd af þeirri þrautseigju og
æöruleysi sem enst hefur þjóð
vorri til lifs á margri dimmri tið.
Nú er nýársdagur, eða áttidag-
ur eins og fornmenn kölluðu þann
dag, það er áttundi dagur jóla.
En til þess voru jól haldin að
fagna þvi að myrkrið lætur undan
siga, þau voru hátið ljóssins i bók-
staflegum skilningi, hátið fyrir
endurkomu sólar og i vorum sið
einnig fyrir komu sólarhöfundar,
fæöingu frelsarans. I vorum huga
er hann þó fyrst og fremst kenni-
leiti við timans og lifsins veg.
Margir verða venju fremur hlust-
næmir á nýársdag, hann er Ihug-
unardagur öðrum meiri, saknað-
ardagur að nokkru, þvi að fallin
er aö stöfum hurð sem enginn bif-
ar, en um leið er horft um hálfa
gátt til nýs áfanga, ef til vill með
kviða fyrir þvi ókomna og ó-
þekkta, en þó ekki sfður með eft-
irvæntingu. Ef allt er með felldu á
nýársdagur að vera dagur vonar,
góðra rvonard agur.
Liðið er árið 1974, þjóðhátiðar-
árið, sem kallað er og mun verða
kallað. Of snemmt mun vera að
reyna nú þegar að gera sér grein
fyrir þjóðlegum ávinningi af há-
tiðahöldum ársins. Sumir telja
hann minni en engan, lastaranum
likar ei neitt, aðrir telja hann
mikinn, en um allt þetta mun
verða dæmt af meiri skilningi sið-
ar. Talið er að meira en 150 þús-
und manns hafi með einhverjum
hætti tekið þátt i samkomum
manna viða um land á liðnu
sumri og svo virðist sem lang-
flestum hafi verið þetta góðir og
gleöilegir dagar. Vonir standa þvi
til að þessi minningarhátið þjóð-
arinnar muni lifa björt i huga
manna og einnig að hún hafi orðið
og verði raunverulegur aflvaki
góðra hluta.
Viða sást þess vottur að þjóðhá-
tiðin varð til þess að menn drógu
af sér slenið og hrundu I fram-
kvæmd góðum fyrirætlunum sem
þeir höfðu lengi hugsað sér en
ekki látið úr verða. En þess vil ég
þó ekki siður minnast að þetta
þjóðhátiðarsumar leiddi i ljós
stórhug og metnað byggðarlaga
viða um land. Menn gengu að þvi
með eldmóði og gleði að halda
sina hátið sjálfir eftir þvi sem
heimamönnum þóknaðist og af
eigin hvötum og framlagi. Ég
held að þetta sé merki um von-
gleði og vaxtarmegn, merki um
góða afkomu og mannlif, merki
um trú á framtið byggðarlag-
anna, yfirlýsing um sjálfstraust.
Enda væri það dapurleg hátið að
rekja minningar fortiðar i héraði
þar sem nútiðin væri i kaldakoli
og framtiðin vonarsnauð.
Og loks vil ég geta þess að mér
viröist allur viðbúnaðurinn til að
gera sér dagamun á þessu minn-
ingarári greinilega hafa ýtt við
mönnum til umhugsunar og um-
ræðu um landið og þjóðina, um
sögu hennar, atvinnulif og menn-
ingu, um nútfð og framtið. Ef
þetta er rétt skilið ætti það að
vera öllum islendingum fagnað-
arefni.hvortsem þeim hefur ann-
ars likað þjóðhátiöarhaldið betur
eða verr. Mætti það þá njóta þess
sannmælis allra.
Landnámsafmælið þokast nú
inn I heim minninganna. Lifið
heldur áfram með sínar kröfur á
hverri liðandi stund og óráðin
framtið fyrir stafni. Hvert er
hlutverk vort og takmark á hinni
nýju tólftu öld landsins byggðar?
Svarið er hiö sama gamla: Aö
vernda, efla og nýta með skyn-
semd gæði lands og sjávar til þess
aö heimkynni vort veröi góður og
batnandi bústaður þjóð vorri. Að
vinna að réttlæti og jöfnuöi i sam-
félagi voru og hlúa að öllu sem til
menningarauka horfir. Lengi
mætti telja svo almenna sjálf-
sagða hluti. En hversu takast
mun er undir mörgu komið. Vér
mælumst ekki einir viö, vér erum
partur af mannkyninu og örlög
vor eru samtengd örlögum þess.
Svo mun margur mæla að um
þessi áramót sé siöur en svo bjart
um að litast i veröldinni. Viösjár
með þjóðum, fáheyrð hryðjuverk
unnin á saklausu fólki, hungurs-
neyð meiri en orð fá lýst, vaxandi
harka I samkeppninni um auð-
lindir jarðar, litt viðráðanlegur
efnahagsvandi margra rikja og I
fylgd með honum forynjur fyrri
tiðar, atvinnuleysi, kreppa. Eng-
in furða þótt þeim sem eitthvað
muna aftur I timann sortni fyrir
augum. Margt er rætt um þessi
mál öll, meðal annars á ýmsum
ráöstefnum hinna Sameinuðu
þjóða, en að baki vandanum og
umræðunum má glöggt greina
annars vegar stórstiga fjölgun
mannkyns og hins vegar fyrirsjá-
anleg þrot auðlinda. Atökin um
hlunnindin á þessari einu jörö
færast i aukana, eða stymping-
arnar um matinn eins og þeir
komast að orði sem minnst eru
gefnir fyrir rósamál og tæpi-
tungu. Meðan þingað er og
ráöslagað fara rányrkja og arð-
rán sinu fram með sivaxandi
þunga, I heimi sem þó hver skyni
borinn maður hlýtur að sjá að
ræktun, verndun og jöfnun lifs-
gæða er það eina sem til bjargar
má veröa.
Sú mynd sem við blasir er
óneitanlega skuggaleg. En vér
komumst ekki undan að hugleiða
samtið vora og framtiö með hana
sem bakgrunn. Sá vandi sem
margir eiga nú við að glima hefur
einnig sótt oss heim og krefst úr-
lausnar, eins og stjórnmálamenn
vorir munu gera grein fyrir. Og
ætlunarverk vor i framtið ber
einnig við mynd umheimsins. Þar
á ég við verndun og yfirráð þeirra
Hfslinda sem oss eru tiltækar og
þó einkum viðleitni vora til aö fá
viöurkennt vald yfir fiskimiðun-
um kringum landiö. Sú barátta er
einn þáttur i átökunum um auð-
lindir jarðar. Engan dóm skal ég
á það leggja hvort vér islendingar
séum tillitssamari eða sann-
gjarnari en aðrir menn þegar til
slikra kasta kemur. Það vill svo
til aö þetta mál sker ekki úr um
það efni, einfaldlega af þvi að
land vort er þannig af guði gert að
vér eigum ekki neitt það, og höf-
um enga möguleika til að ásælast
neitt þaö sem náttúran sjálf end-
urnýjar ekki ef hún er ekki beitt
einhverju ofbeldi. Ekki er það frá
neinum tekið þótt orka sistreym-
andi fallvatna sé látin snúa
nokkrum hjólum á leið sinni. Ekki
þarf að brenna upp til agna nein
dýrmæt jarðefni til aö kynda
þann ókólni sem býr i iðrum
landsins. Engum til miska en öll-
sem
vexti og kallað á starfskrafta
hvaðanæva. Svo er fyrir að þakka
að þrátt fyrir þær þrengingar sem
nú eru viða i löndum og meðal
annars hjá grannþjóðum vorum
sumum, eru kreppa og atvinnu-
leysi ekki komin yfir oss, afkoma
fólks yfirleitt sæmileg, þó að hins
sé ekki að dyljast að blikur eru á
lofti i efnahagslifi þjóðarinnar og
enginn veit hvað úr þeim kann að
blása. A þeim vanda verður að
sigrast, og allir sem þar fá
nokkru um ráðið munu eflaust
vera af fyllsta vilja gerðir til að
afstýra þvl að verr fari, nú eins og
ætið. Ég veit einnig aö vér höfum
oft áöur áttTiokkuð þungan róður
fyrir höndum og komist klakk-
laust af. Með þessu er ég ekki að
mæla með þvi kæruleysissjónar-
miði að allt fari einhvern veginn.
Ég er að minna á að ekki skyldi
æðrast eða kviða of mjög þó að
ögn skyggi i bili. Og andleg
heilsubót er að festa sér i minni
skammdegisvisur bóndans I
Syðrafirði og halda sæmilegri
birtu á sálarglugganum meðan
vér þreyjum i skugganum af
þeirri bliku sem allir mega sjá.
Góöir áheyrendur. Vér minn-
umst þess nú eins og jafnan áður
að horfnir eru margir þeir sem i
hópi vorum gengu til móts við
nýtt ár i fyrra. Vér höfum kvatt
vini vora marga og að þessu sinni
venju fremur marga þjóðaröld-
unga sem verið hafa merkisberar
fyrir oss lengi og lagt dýrmætan
skerf til islenskrar menningar-
arfleiföar. Vér eigum einnig á
bak að sjá mörgum löndum vor-
um I blóma lifsins, mönnum sem
vér höfðum vonað að ættu fyrir
höndum langan og giftudrjúgan
starfsdag með fámennri þjóð
vorri, þar sem hver einstaklingur
virðist skipa meira rúm en I
mannhafinu. Heiður og þökk fylgi
minningu allra þeirra sem lokið
hafa samleið sinni með oss.
Landsmönnum öllum óska ég
árs og friðar, yður sem mál mitt
heyrið og þeim fjölmörgu, i bæ og
borg og á sjó úti, sem á þessum
helgidegi ganga að skylduverkum
sem ekki spyrja um almanaks-
daga og vinna verður i allra vor
þágu. Sérstaklega verður mér
hugsað til þeirra sem einmana
eru, eða veikir og ellimóðir dvelj-
ast á sjúkrahúsum og dvalar-
heimilum ýmiss konar. A þessum
nýársdegi eins og aðra daga er
sorg og gleði á ýmsa vegu skipt
milli manna. Þess óska ég þó að
þessi dagur megi verða lands-
mönnum öllum með einhverjum
hætti góðrarvonardagur, nú þeg-
ar norðurhvelið sveigir hægt og
hægt i sólarátt.
Gleðilegt nýár.