Þjóðviljinn - 16.08.1975, Blaðsíða 7

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 16. ágúst 1975
Laugardagur 16. ágúst 1975 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
HAMNYRÖfi
! vtwnuN
^*ím

GRJÓTAÞORP- orsakir ósómans
I sunnudagsblaði Þjóðviljans
birtist grein eftir Ólaf Hauk
Símonarson, sem hann nefnir
„Spennum i loft upp sjálfan
sprengjarann.”
Tilefni greinarinnar er skipu-
lagstillaga arkitektanna Ólafs
Sigurðssonar og Guðmundar Kr.
Guðmundssonar, þarsem ráðgert
er að rifa flestöll hús i Grjóta-
þorpinu og reisa þar ný
steinsteypt hús.
Ólafur Haukur lýsir þvi, hvers
konar skemmdarverk hér er yfir-
vofandi. Gömul bæjarhverfi eru
nauðsynlegur þáttur i heildarsvip
borgar. Þau eru staðfesting á
sögu borgarinnar. An gamalla
hverfa, án sögu, verður borgin
ekki umhverfi af þvi taginu þar
sem fólk getur fest rætur, átt
raunverulegt heimili
Blaðagreinar um nauðsyn þess,
að komið verði i veg fyrir að þessi
skipulagstillaga verði að raun-
veruleika, eru þarfar. Ef al-
menningur og fjölmiðlar láta
þetta mál afskiptalaust er hætta á
að tillagan renni i gegn um myllu
skipulagsyfirvalda án verulegs
umtals.
Þau atriði i grein Ólafs, sem ég
vil þó fyrst og fremst gera að um-
talsefni, eru óljósar staðhæfingar
um orsakir þess, að skipulagstil-
lögur af þessu tagi sjá dagsins
ljós.
Eins og skynsömum manni
sæmir, vill Ólafur fjarlægja þess-
ar orsakir og hann gefur þvi grein
sinni heitið „Spennum i loft upp
sjálfan sprengjarann”. Við lestur
greinarinnar fæ ég ekki betur séö
en ástæður ósómans séu hér
kallaðar sprengjarinn.
Um skipuleggjendur segir Ólaf-
ur:
Það liggur auðvitað fyrst fyrir
að spyrja, hverskonar menn eru
þessir arkitektar, sem alltaf eru
tilbúnir að láta etja sér úti
foraðiö. Almenningur er að kom-
ast að þvi smámsaman. Þetta
eru, með ágætum undantekning-
um þó, smáfeitar reglustrikaðar
normalsálir, framfarasinnaöir,
frjálslyndir borgarar, sem annan
daginn brosa smeðjulega i viku-
blöðunum grátandi yfir draumn-
um um manngott umhverfi og
hinum músisku öflum i mannsál-
inni, sem eiga að leika léttan
strengjaleik á járnabindinguna i
steinsteyptum grátmúrum villu-
hverfanna — en hinn daginn vað-
andi um meö brandinn á lofti i
gerfi framfara og „raunsæis”.
Ólafur lætur i það skína, að hér
séu hinar eiginlegu orsakir fald-
ar. Arkitektinn er sprengjarinn,
sem spennast skal I loft upp. Ó-
mennska og rotinboruháttur arki-
tektanna veldur þvi, að gömul
hverfi eins og Grjótaþorpið eru
lögð að grunni og byggðar eru
„hamrahallir” með „tiskusveiflu
i þaklinunni”.
Mér er það fjarri skapi að vilja
verja hlut arkitekta gegn ásökun-
um um „þagnarsamsæri um
bruðl, lóðabrask, eyðileggingu og
tildur.”
Þær ásakanir eru fyllilega rétt-
mætar. Arkitektar taka i flestum
málum afstöðu með þeim sem
þeir vinna fyrir, án tillits til hags
almennings.
A hinn bóginn tel ég það villandi
og óskynsamlegt að gefa til
kynna, að arkitektar séu orsök
þess, að fram komi skipulagstil-
lögur af þessu tagi.
Ef við skellum skuldinni á arki-
tekta og látum þar við sitja, ger-
um við okkur sek um einfeldni,
sem jaðrar við asnaskap.
Skipulagning verður að skoðast
i viðara samhengi ef úr á að bæta.
Borgarhverfi eru ekki skipulögð
eftir duttlungum arkitekta,
heldur ákveðnum lögmálum og
reglum, sem þjóðfélagið setur.
Hér á landi, eins og annars
staðar þar sem auðvaldið ræður,
er málum þannig háttað, að
byggingariðnaðurinn lýtur að
mestu sömu lögmálum og annar
iðnaður.
Sú frumkrafa, er sett við gerð
byggingar, að það f jármagn, sem
þannig er notað, gefi af sér lág-
marksarð. Óarðbær fjárfesting á
sér aðeins stað við klaufaskap, en
þá hefur markmiðið einnig verið
það að gera hana arðbæra.
Byggingar eru sem sagt ekki
reistar með þá frumkröfu i huga
að skapa fólki sem best umhverfi.
Slfkt er aðeins hægt innan þeirra
leikreglna, sem arðsemi fjár-
magnsins þolir.
A þeim timum, sem byggingar-
iðnaðurinn hefur yfir vélum og
krönum að ráða, er óraunhæft að
byggja hús án véla og krana.
Slikt gæti leitt til þess, að húsin
yrðu of dýr. Hús, sem hönnuð eru
fyrir framleiðslu með vélum og
krönum fá auðvitað af þvi vissan
svip.
Þannig eru flest hús hönnuð i
dag og bera þvi sama svipinn.
Það tilbreytingarlausa umhverfi
og ómennska, sem af þessu leiðir,
er hluti af þvi verði, sem við
greiðum fyrir „vaxandi vel-
megun.”
Á sama hátt og það er óraun-
hæft að byggja óarðbær hús, er
það óraunhæft að skipuleggja
hverfi, nema á þann hátt að þar
sé arðbært að reisa hús.
Þeir arkitektar, sem unnu að
skipulagstillögunni að Grjóta-
þorpi, þekkja þennan sannleik
efalaust.
Skipulagstillaga þeirra full-
nægir þvi sennilega þeim frum-
kröfum, sem hér voru nefndar.
Innan þess svigrúms, sem þeim
er skapað á þennan hátt, er starf
þeirra unniðog þá getum við látið
liggja milli hluta, hvort þeirra
niðurstaða sé góð eða slæm. Ef
þeir hefðu lagt til, eins og ólafur
gerir I grein sinni, að i Grjótaþorp
yrðu flutt gömul hús annars
staðar að úr borginni og úr Arbæ
heföu þeir gert sig seka um aö
vinna á móti hagsmunum þeirra,
sem þeir eru ráðnir til að gæta.
Það verður ekki arðbær fjár-
festing að flytja gömul, „verð-
mæt” hús i Grjótaþorp fyrr en al-
menningur er orðinn mjög
óánægður með umhverfi sitt.
Þegar þannig er komið getur
þaö verið arðbært að kaupa sér
frið. Þá verður Grjótaþorpi
fórnaö til þess að geta haldið
áfram eyöileggingu annars
staðar.
Það, sem máli skiptir, er
spurningin um það, hvort skyn-
samlegt sé að krefjast þess við
skipulagningu borgarhverfa, að
þau séu „arðbær fjárfesting”.
Þegar þeirri spurningu er
svarað, verðum við að muna, að
sú vara, sem byggingariðnaöur-
inn framleiðir (hús eru með-
höndluð sem hver annar sölu-
varningur ) hefur allmikla sér-
stöðu fram yfir annan varning.
Varningurinn hús er stór hluti
umhverfis allra þeirra, sem búa i
Reykjavik. Engri annarri vöru-
tegund er þröngvað upp á okkur I
eins rikum mæli, nema ef vera
skyldi bilar.
Hér er sem sagt ekki um venju-
legan varning að ræða,sem hverf-
ur inn á heimili og skiptir ekki al-
menning teljandi máli, heldur er
hér verið að framleiða umhverfi
okkar allra, eftir lögmálum, sem
ekki taka tillit til annarrá en
þeirra, sem peninga eiga. Ein-
hverjir fáir reykvikingar munu
eflaust geta keypt sér hús i nýja
Grjótaþorpinu, en þau hús verða
óneitanlega hluti af umhverfi
allra reykvikinga.
Ákvörðunin um það, til hvers
nota eigi Grjótaþorp snertir alla
borgarbúa og er þvi „pólitiskt
mál”. Það, að fela arkitekt að
gera tillögu að notkun hverfisins
er þvi afkáralegt, jafnvel þó svo
að það sé borgarstjórn sem tekur
ákvörðunina. Hið rétta væri, að
fram kæmu margar tillögur um
notkun hverfisins. Eftir að tekin
væri ákvörðun um þaö, hvernig
hverfið skuli nota yrði arkitekt
falið að gera tillögu að þvi,
hvernig koma megi þeirri
ákvörðun i framkvæmd.
Um hlutverk arkitekta við
skipulagningu er það að minu
mati satt, að þeir eru oftast
auðsveipir þjónar rikjandi hug-
mynda. Hver er það
ekki???????? Er ekki al-
menningur auðsveipur rikjandi
skoðunum á flestum meginmál-
um?
Flestir arkitektar hafa gengist
undir nokkurra ára háskólanám
og þeim kennt að framkvæma
verk sin samkvæmt venju. Þeir
sækja flestir til háskóla i löndum
þar sem iðnvæðing byggingar-
iönaðarins er lengra á veg komin
en hér er. Þar er þvi sennilega
enn mikilvægara að arkitektar
skipuleggi eftir þörfum iðnaöar-
ins.
Til skamms tima hefur nám
arkitekta að mjög litlu leyti
miðast við að þeir öðlist innsæi i
þjóðfélagslegt samhengi starfs
sins og taki afstöðu til þess,
hverra hagsmuna þeim beri að
gæta.
Vonir okkar um að fá hingað til
lands „betur menntaða” arki-
tekta munu þá ekki rætast fyrr en
útlenskir háskólar sjá að sér og
bæta kennslu sina eða hafin verð
ur kennsla i félagslega sinnuðum
skipulagsfræðum hér á landi.
Ekki veit ég hvað þvi veldur, að
skipulagstillagan að Grjótaþorpi
komst fyrir sjónir almennings
áður en hún varð samþykkt.
Slikt er nefnilega alls ekki
venja.
Almenningi gefst sjaldnast
kostur á þvi, að sjá skipulagstil-
lögur áður en þær eru samþykkt-
ar.
Það er alls ekki gert ráð fyrir
þvi, né ætlast til þess að fólk
skipti sér af þessum málum.
Þó er hér um að ræða tillögur
um ráðstöfun á almannafé og
mótun umhverfis þess sem fólk á
að búa við alla sina ævi.
Til þess að bæta úr þessu
ástandi verður að breyta skipu-
lagslöggjöfinni. Þar verða að
koma skýr ákvæði um það að
skipulagstillögur skuli kynntar
almenningi áður en þær fá á sig
endanlega mynd. Sem flestir val-
kostir verði kynntir. Almenning-
ur verði hvattur til þess að tjá sig
um skipulagstillögur, og tekið
verði mið af> vilja fólks við vinnu
að skipulagstillögum og með-
höndlun þeirra.
Að lokum vil ég endurtaka, að
það er ekki skynsamlegt aö trúa
þvi, að arkitektar beri höfuð-
ábyrgð á skipulagstillögum. Þeir
vinna að tillögum sinum eftir
fyrirmælum, sumum ósögðum,
og eru þvi þjónar.
Hitt er svo annað mál hvort
ekki eigi að kreíjast þess
siðferðisþreks af þeim, að þeir
taki afstöðu með almenningi og
þegi ekki yfir hvers kyns ósóma,
sem á leið um hendur þeirra.
Hér á síöunni birtum við nokkrar svipmyndir sem Gunnar Steinn Pálsson tók I rigningunni i Grjótaþorpi i gær. Til hiiðsjónar er svo neöst á siðunum mynd af þvi hvernig arkitektarnir
Guömundur Kr. Guömundsson og ólafur Sigurösson hugsa sér aö Gáröastræti liti út séö aö austan.
G»rftastr«ti aft awstan

/. ■:, '/■: ■
■//'v/>:// :/<//y///:
Kristin Magnúsdóttir og Lárus Halldórsson
Minnisvaröií
Mosfellssveit
Minningarsjóður Kristinar
Magnúsdóttur og Lárusar
Halldórssonar 6kólastjóra var
stofnaður við útför hans á s.l.
ári, i þvi skyni að heiðra minn-
ingu þeirra mætu hjóna á við-
eigandi hátt.
Frú Kristin lést 8. nóv. 1970,
en Lárus skólastjóri þann 27.
mars 1974, og fór útför hans
fram frá Lágafellskirkju, en
jarðsett að Mosfelli.
Þar voru samankomnir
frændur og vinir þeirra hjón-
anna, en einnig mikill fjöldi
nemenda Lárusar heitins af
þrem kynslóðum.
Lárus hóf kennslu i Mos-
fellshreppi árið 1922, og
kenndi samfleytt allt til ársins
1972. Af þeim tima var hann
skólastjóri þar til skólunum
var skipt haustið 1966, en var
sundakennari eftir það,
meðan heilsan leyfði.
Það er vafalaust mjög fátitt,
að maður stundi kennslustörf i
sama sveitarfélagi i 50 ár, og
nemendur Lárusar skipta
áreiðanlega hundruðum, en
um fjölda þeirra liggja ekki
fyrir nákvæmar tölur.
Heimili þeirra hjóna stóð
lengst af i þjóöbraut að Brúar-
landi, og á timabili var þar
heimavist. Nutu nemendur
hans þar i rikum mæli góðs at-
lætis þeirra hjóna.
Sjóðurinn hefur nú eflst svo
mikið, að ákveðið hefur verið
að reisa þeim hjónum minnis-
varða á skólalóðinni að
Varmá, en frummynd að hon-
um hefur sonur þeirra Ragnar
gert, mjög smekklega.
Þá hefur Reyni Vilhjálms-
syni arkitekt verið falið að
velja minnisvarðanum stað,en
hann hefur séð um skipulag
skólasvæðisins.
Minnisvarðinn er 2ja metra
stuðlabergssúla með mörgum
minni stuðlum umhverfis, og
hefur efni i þetta verið pantað
og verður væntanlega til af-
greiðslu á þessu ári.
Vitað er, að enn hefur ekki
náðst til allra þeirra, sem hug
hafa á þvi að vera með, og er
þessari frétt þess vegna komið
á framfæri.
Störf þeirra hjóna i Mos-
fellssveit voru ekki eingöngu
bundin við skólann og heima-
vistina, heldur einnig og ekki
siður við félagsmálin, og var
Lárus sistarfandi að menning-
ar- og félagsmálum sveitar
sinnar alla tið.
Framlög i sjóðinn hafa bor-
ist hvaðanæva af landinu og úr
öðrum heimsálfum, en nú er
ráðgert að Ijúka þessari söfn-
un og stefnt að þvi að ganga
frá undirstöðum minnisvarð-
ans i haust og reisa hann á
komandi vori.
Eftirtaldir aðilar taka við
framlögum i sjóðinn: Hjalti
Þórðarson, Æsustöðum, Jón
M. Guðmundsson, Reykjum,
Guðmundur Magnússon, Leir-
vogstungu, Haukur Nielsson,
Helgafelli, Jón V. Bjarnason,
Reykjum, Salome Þorkels-
dóttir, Reykjahlið, Tómas
Sturlaugsson, Markholti 4, og
skrifstofa Mosfellshrepps,
Hlégarði.
Helvi Sipilá
til íslands
Heldur
fyrirlestur í
Norræna
húsinu á mið
vikudagskvöld
Eins og lesendur kann
að reka minni til var það
ætlunin síðastliðið vor, að
Helvi SipilS frá Samein-
uðu þjóðunum héldi fyrir-
lestur í Norræna húsinu.
A siðustu stundu brugðust þó
samgöngurnar, svo að hún
komst ekki til tslands i tæka tið
og fyrirlestrinum varð að aflýsa
að sinni.
Nú er hins vegar öruggt, að
Helvi Sipilá kemur til tslands i
næstu viku, og hún heldur fyrir-
lestur i Norræna húsinu miö-
Ilelvi Sipila
vikudaginn 20. ágúst kl. 20:30 og
ræðir þar stöðu kvenna i dag.
Allir eru velkomnir að hlýða á
fyrirlesturinn, sem verður nán-
ar auglýstur i fjölmiðlum i
næstu viku.