Þjóðviljinn - 24.01.1976, Síða 6

6 StÐA — ÞJÖÐVILJINN Laugardagur 24. janúar 1976.
Rœtt við Guðmund J. Guðmundsson,
varaformann Dagsbrúnar
og formann
Verkamannasambands íslands
Dagsbrún
er mikið
þjóðfélagslegt vald
Guðmundur J.
Guðmundsson er einn
þeirra manna sem best
þekkja til kjara reyk-
viskrar alþýðu. Skrif-
stofa Dagsbrúnar hefur,
ekki sist vegna starfs
hans, orðið einskonar
miðstöð hverskonar
upplýsingaþjónustu og
aðstoðar við fólkið í
borginni, ekki aðeins
Dagsbrúnarmenn held-
ur fjölda annarra. Ár-
lega þarf skrifstofa
Dagsbrúnar að leysa úr
hundruðum vandamála
sem fólk á örðugt með
að ráða framúr. Það er
þess vegna ekki úr vegi
að við byrjum spjallið
við Guðmund einmitt á
þessu atriði: Þjónustu
Dagsbrúnarskrifstof-
unnar við þúsundir
reykvíkinga gegnum ár-
in. Guðmundur J. Guð-
mundsson hefur orðið:
— Það er mikið álag á skrifstof-
unni i sambandi við allskonar að-
stoð við fólkið. Skrifstofan er upp-
lýsingamiðstöð, ekki einasta um
kaup og kjör Dagsbrúnarverka-
manna,heldureinnig og ekki siður
um hverskonar réttarstöðu fólks i
fjölbreytilegustu tilvikum; gagn-
vart tryggingum, vegna veikinda,
slysa, húsaleigu, allskonar laga-
greina o.fl. o.fl.
Skrifstofan hefur þvi lengi haft
algera sérstöðu meðal skrifstofa
verkalýðsfélaga hér i borginni.
Stundum er talað um að hér þurfi
að vera „umboðsmaður” fyrir
fólkið gagnvart „kerfinu”. Skrif-
stofa Dagsbrúnar er einskonar
hluti af starfi sliks umboðs-
manns. Það eru ekki aðeins
Dagsbrúnarmenn sem til okkar
leita,heldur allskonar fólk af öðru
tagi.
— Geturðu nefnt mér eins og
tvö dæmi?
— Ég gæti nefnt ótal dæmi. En
til dæmis var hjá okkur i dag
maður sem hafði lent i slysi og
hafði honum verið tjáð að hann
ætti engan bótarétt vegna slyss-
ins þar sem það stafaði af gáleysi
hans i vinnu. Við athugun kom i
ljós, að aldrei hafði verið tekin
skýrsla af slysinu, en við óskuð-
um eftir rannsókn málsins i heild.
1 ljós kemur að liklega á maður-
innréttá töluvert miklum bótum.
Maður leitaði til okkar i vikunni
sem hafði verið frá vinnu meiri-
hluta sl. árs vegna veikinda.
Hann fékk mikla skatta skv. á-
lagningu sl. árs þar sem hann ár-
ið áður gat unnið mikið og haft
miklar tekjur. Skrifstofa Dags-
brúnar skrifaði skattayfirvöldum
og lagði fram læknisvottorð
vegna þessa manns þannig að
skattabyrðin yrði léttari en ella.
Ennfremur snerum við okkur til
borgarráðs og rikisskattstjóra.
Úrslit málsins eru ekki ljós enn,
en fái hann ekki sæmilegar mót- *
tökuryfirvaldanna með erindi sin
vofir yfir honum sú hætta að hann
verði að selja ibúð sina og bæta
við veikindi sin þvi öryggisleysi
sem húsnæðishrakinu fylgir, en
þetta er maður með stóra fjöl-
skyldu.
Þannig koma hundruð mála
sem snerta ólikustu svið þjóðlifs-
ins. Skrifstofan er einskonar ráð-
leggingarstöð fyrir alþýðufólk.
Og raunar er einnig töluvert um
það að atvinnurekendur snúi sér
til okkar vegna samninga og
samningstúlkana og margir hafa
vanið sig á að hlita okkar úr-
skurði um slik málefni.
En auk þessarar almennu þjón-
ustu hefur skrifstofa Dagsbrúnar
að sjálfsögðu félagslega þjónustu
við félagsmenn að þvi er varðar
félagsgjöld, sjúkrasjóð o.s.frv.
Nokkur hundruð manna koma ár-
lega til þess að fá bætur úr
sjúkrasjóðnum. Siðan þarf skrif-
stofan að sinna ýmsum atriðum
vegna Lifeyrissjóðs aldraðra,
sem stofnaður var skv. sérstök-
um lögum. Lifeyrissjóður Dags-;
brúnar og Framsóknar hefur að-
setur að Laugavegi 77, en til okk-
ar koma menn að sjálfsögöu oft til
þess að fá upplýsingar um lána-
rétt sinn eða lifeyrisrétt.
Lifeyrisgreiðslur
til vansæmdar
— Er erfitt fyrir menn að fá lán
úr sjóðnum?
— Við höfum getað afgreitt lán
til allra sem sækja um og hafa til-
skilin réttindi samkvæmt starfs-
aldri og öðrum forsendum. Við
erum með hæstu íán sem veitt eru
úr 1 ifeyrissjóði eða 1200 þúsund
krónur, en þetta eru erfið lán,17%
á ári. Það eru aðallega menn á
góðum aldri sem taka þessi lán, ‘
en einnig erum við að verða varir
viðþað að eldra fólkið er að sækja
um sjóðslán vegna barna sinna
eða barnabarna.
— En lifeyririnn er litilfjörleg-
ur.
— Lifeyririnn kemst hæst i um
7.000 kr. á mánuði eins og nú er
skv. lögunum um lifeyrissjóð
aldraðra. Það eru um 14% af
lægsta kaupi Dagsbrúnarverka-
manns. Maður verður oft þykkju-
þungur þegar maður skoðar þess-
ar tölur, þvi' oftast er um að ræða
menn sem hafa unnið myrkranna
á milli erfiðustu vinnu allt sitt lif,
en fá engan rétt til lifeyris i sam-
ræmi við vinnuframlag eða raun-
gildi launa siðustu starfsára eins
og er i sumum lifeyrissjóðum.
Lifeyrisgréiðslurnar og greiðslu-
kerfi sjóðanna eins og það er nú
er öllum til vansæmdar. Sjóður-
inn verður að tryggja viðunandi
ellilifeyri; allt annað er óviðun-
andi og raunar til hreinnar
skammar.
— Það er eitthvað fjallað um
lifeyrissjóðina i kjarasamningum
þeim sem nú standa yfir.
— Já, það er sameiginleg krafa
verkalýðshreyfingarinnar sem
þar er rætt um og hún beinist að
þvi að gera sjóðina hæfari til þess
að greiða lifeyri. Vonandi tekst að
þoka þeim málum eitthvað i átt-
ina.
Annars er þetta lifeyrissjóða-
mál og meðferð þess i almennu
kjarasamningunum enn eitt
dæmið um það hvernig verka-
lýðsfélögin verða að ryðja braut-
ina fyrir framgangi almennra
mannréttindamála sem koma öll-
um til góða. Þessi afstaða verka-
lýðshreyfingarinnar er einkar at-
hyglisverð nú á timum i saman-
burði við ýmsa smáa sérhæfða
hópa, sem i kjarabaráttunni
hugsa aðeins um sin eigin kjör og
ekkert annað, en fá auk þess það
sem láglaunahóparnir hafa barist
fyriroft i fórnfrekum verkföllum.
Þessir sterku sérhæfðu hópar ein-
kennast stundum af ákaflega
mikilli sérhyggju við kröfugerð
og kjarasamninga. Þeir eru ekki
að taka upp barnalifeyri, ellilif-
eyri eða húsbyggingar á félags-
legum grundvelli i kjarasamn-
ingum sinum. Almennu verka-
lýðsfélögin börðust fyrir verð-
tryggingu launa; ávinningsins
nutu aílir. Það lendir á almennu
félögunum að taka slik almenn
réttindamál alþýðunnar upp á
sina arma. Ég er ekki að kvarta,
en viða vantar félagslega yfirsýn
i þessum efnum.
Rúmur fjórðungur
félagsmanna
eldri en 60 ára
— Er Dagsbrún að breytast
sem verkalýðsfélag? Hvernig er
aldurssamsetningin?
— Auðvitað er Dagsbrún að
breytast eins og allt þjóðfélagið.
Þessi breyting kemur ekki sist
fram i aldurssamsetningi félags-
ins. Fast að þriðjungi félags-
manna eru 60 ára og eldri, en svo
er stór hópur frá 20 til 30 ára. Og
afstaða þessara manna almennt
og kjör þeirra eru mjög mismun-
andi.
Yngri hópurinn, svona upp i 35
ára, er oft að stofna eða nýbúinn
að stofna heimili. Þeir eru yfir-
leitt i húsbyggingum eða húsa-
kaupum. Tekjuþörf þeirra er
gifurlega mikil. Ég get i þessu
sambandi nefnt sláandi tölur:
1974 var talið að verkamenn i
Reykjavik hefðu haft 40% tekna
sinna fyrir yfirvinnu. Þetta er
meðaltal, sem þýðir að sá hópur-
inn sem vinnur mest, þeir yngri,
hafa miklu stærri hluta tekna
sinna fyrir yfirvinnu. Mér kæmi
ekki á óvart að þessi hópur hefði
svona 60% teknanna fyrir yfir-
vinnu árið 1974.
Þessir menn vinna allsstaðar
þar sem mest er tekjuvonin; á
Sigöldu eða við hliðstæðar stór-
framkvæmdir, hjá allskonar
verktökum. Þeir fara á loðnuna
þegar hún er i hámarki. I stuttu
máli þræla þessir menn marg-
faldan vinnutima og þeir lara oft
ákaflega illa með heilsu sina á
þessum þrældómi. En það er fyrst
og fremst öryggisleysið i hús-
næðismálum sem knýr þá áfram.
Dragist vinna verulega saman,
eins og nú er fyrirsjáanlegt, verð-
ur þessi hópur fyrir þungbærum
áföllum langt umiram það sem
kaupmáttarskerðing taxta segir
til um.
Það er einkenni á þessum dug-
legu ungu mönnum að þeir hafa
litinn tima til félagsmálastarfa og
þvi er ómögulegt að neita að þess
vegna skortir þá suma hverja þá
þjóðfélagslegu yfirsýn, sem ein-
kenndi eldri hópinn 1 Dagsbrún og
einkennir hann raunar enn, fram-
ar mörgu öðru.
En yngri mennirnir eru þrótt-
miklir, kjarkaðir og einbeittir.
Þeir láta sér ekkert fyrir brjósti
brenna i vinnu hvort sem um er
að ræða likamlegt erfiði eða
flókna vélavinnu. Þeir eru hressir
i bragði og það stendur ekki á
svari hjá þeim og viðbrögðum ef
verkstjórar eða aðrir yfirmenn
beita þá órétti á einhvern hátt, i
orði eða i verkskipun. Þeir standa
ekki með húfuna i hendinni fram-
an f verkstjóranum og taka við
gusum frá honum; þeir svara
hressilega fyrir sig. Kúgunar-
mörkin eru ekki til á þessum
mönnum á vinnustaðnum; orkan
og dirfskan eru þeirra góðu ein-
kenni.
Eldri mennirnir hafa margir
hverjir komið sér upp ibúðum
með samskonar þrældómi og þeir
yngri eru nú að leggja á sig. Þeir
sem hafa komist af i þvi mikla
kapphlaupi sjálfsafneitunar og
þrældóms vinna enn mikið eftir
þvi sem þeir frekast geta. En lifs-
still þessara eldri manna er ann-
ar. Þeim er ver við að skulda en
hinum yngri; kúnstir skuldarans
eru þeim framandi. Þeir eru
gætnir i peningamálum skilvisir
og traustir. En þeir hafa unnið
mikið og hafa ekki unað sjálfum
sér þeirra friðinda sem þeir þó
sjálfir lögðu á sig að berjast fyrir.
Þeir lásu um orlof, þeir vissu
hvað orlofið var þýðingarmikið,
en sjálfir tóku þeir ekki sumarfri
áratugum saman.
Þeir menn i Dagsbrún sem lifðu
hörðustu kreppuna hafa yfirleitt
dýpri þjóðfélagslega yfirsýn.
Verkalýðshyggjan og draumsýn-
in um betra þjóðfélag jafnréttis
er þeim i blóð borin. Þessi hópur
manna hefur lagt á sig löng og
ströng verkföll sem ekki hafa að-
eins knúið fram réttindi handa
þeim sjálfum heldur ekki siður
handa öðrum þjóðfélagsþegnum
þegar Dagsbrún var — eins og
hún er enn — forustuafl, sem
mest mæddi á i kjarabaráttunni.
Þessir menn hikuðu ekki við að
afsala sér kaupi vikum saman til
þess að knýja fram atvinnuleysis-
tryggingar svo eitthvað sé nefnt.
Lifshlaups þessara manna
verður kannski hvergi minnst;
margir þeirra eru algerlega
óþekktir. Enginn veit eða örfáir
hvað verkalýðshyggjan, sam-
heldnin og bræðralagshugsjónin
kostaði þessa menn i sjálfsafneit-
un og fórnum; en það er þessi
hópur sem hefur lifað mestu
sviptingar islensks samfélags og
hann hefur með vinnu sinni lagt
grundvöll að þeim félagslegu
framförum sem hafa átt sér stað i
þjóðfélaginu um áratugaskeið.
Þessir eldri menn vinna eins
lengi og mögulegt er. Ég sagði
áðan að margir þeirra hefðu eign-
ast húsnæði sjálfir. En fjöldi
þeirra er algerlega eignalaus
þrátt fyrir alla þessa miklu vinnu
og þennan geysilega sparnað sem
þeir hafa lagt á sig. Þeir leggja
sig gjarnan fram um að hjálpa
börnum og barnabörnum ef þeir
hafa eitthvað aflögu. Það er
hreint ótrúlegt, og fáir gera sér
það ljóst, hvað framlag þessara
manna hefur skipt miklu t.a m.
fyrir menntun yngri kynslóðar-
innar. Ef hér væri bannað með
lögum — eins og jaðrar við sums-
staðar — að menn ynnu eftir 65
ára aldur.kæmi það ekki sist nið-
ur á unglingunum.
— Hvað um yngstu mennina i
Dagsbrún, strákana 16—20 ára?
— Það er allstór hópur, en þeir
hverfa flestir út aftur. Þeir fara i
nám, á sjóinn o.s.frv. Þeir lita
flestir á verkamannavinnuna
sem einskonar biðleik uns annað
býðst eða þangað til þeir eru sjálf-
ir nógu ákveðnir til þess að beina
kröftum sinum að framtiðarverk-
efnum.
Flestir
Dagsbrúnarmenn
búa i gamla bænum
— Þið hafið eitthvað athugað
búsetu Dagsbrúnarmanna eftir
bæjarhverfum.
— Já, og þar komu fram mjög
athyglisverð atriði. 1 þessari
könnun var raðað eftir skóla-
hverfum i Reykjavik. Þá kemur i
ljós að langflestir Dagsbrúnar-
menn eru i Austurbæjarskóla-
hverfi, fleiri en i Breiðholtshverf-
unum öllum þremur samanlögð-
um.
Menn kynnu að segja að þetta
væri eðlilegt þar sem eldra fólkið
héldi sig helst i eldri hverfunum.
En það er raunar ekki nema brot
af skýringunni. í þessu hverfi er
mikið af ungu fólki sem getur þar
keypt ibúðir i' fyrsta sinn sem eru
i rauninni dýrar,en útborgunin er
lág miðað viðnýtt húsnæði, það er
dýrt að vera fátækur. t annan
stað er mikið um einstaklingsher-
bergi og einstaklingsibúðir i
gamla bænum, sem eru ekki til i
Breiðholtshverfi. Einstæðingarn-
ir með lágar tekjur og skerta
starfsmöguleika verða að hafa ó-
dýrt húsnæði og þeir sækja i kjall-
araherbergin og risibúðirnar i
gamla bænum. Þetta fólk er einn-
ig margt i vesturbænum gamla,
norðan Hringbrautar.
í Breiðholti I, II og III eru sára-
fáir Dagsbrúnarmenn utan fram-
kvæmdanefndaribúðanna.
En i Garðahreppi — til að nefna