Þjóðviljinn - 24.01.1976, Síða 11

.'iTi 'i'ut’ ,:± u”;ttrsai’tj - ■ ■•.o.
Laugardagur 24. janúar 1976. þjóÐVILJINN — SÍÐA 11,
Jörundur Brynjólfsson
fyrrverandi alþingismað-
ur var formaður Verka-
mannaf élagsins Dags-
brúnar á árunum
1916—1918. Hann er nú 91
árs að aldri og heldur full-
komlega andlegri og lik-
amlegri reisn sinni. Jör-
undur býrá Kaldaðarnesi í
Flóa en hefur vetursetu
hjá syni sínum á Háaleitis-
braut 115 í Reykjavík. Þeg-
ar blaðamann og Ijós-
myndara Þjóðviljans bar
að garði í tilefni af 70 ára
afmæli Dagsbrúnar tók
hann á móti okkur við dyr
og bauð til stofu. Jörundur
lék á als oddi og var ekki
að sjá að þar færi nírætt
gamalmenni. Hann sagðist
þó vera orðinn lélegur til
stórræða en lesa mikið.
Hinn aldni stjórnmála-
maður rifjaði fúslega upp
nokkrar minningar frá ár-
um sínum í Verkamanna-
félaginu Dagsbrún og fer
frásögn hans hér á eftir.
„Menn, sem höfðu verið með
mér i sveit, sögðu mér að koma
og vera með i Verkamannafélag-
inu. Páll Jónsson, félagi minn frá
Hvanneyri, hvatti mig einkum.
Hann var myndar- og dugnaðar-
maður en varð snemma sjúkling-
ur. Ég var barnakennari og átti
heima svo langt frá skólanum að
ég fór að drekka kaffi hjá
Guðmundi Gissurarsyni, siðar
fiskmatsmanni, og hann átti lika
þátt i að fá mig i félagið. Ég var
öllum óháður og þótti þetta sjálf-
sagt.
Ég sá ekki eftir þvi að kynnast
verkamönnum og minnist jafnan
með hlýju hversu þeir voru mér
góðir. Ég reyndi hvað ég gat að
vinna að þeirra málum. Sumir
hafa fyrr og siðar haldið þvi fram
að þeir hafi verið fullir af heimtu-
frekju og kröfuhörku en það er
ekki rétt. Þetta voru hóglátir og
stilltir menn. Ég kunni vel við
mig i þeirra hópi.
Hvort ég man eftir Arna Jóns-
syni! Hann var i stjórninni um
leið og ég, ákveðinn og eindreginn
verkalýðssinni. Þorleifur Þor-
leifsson var lika ansi ákveðinn.
Sigurður Sigurðsson búi eins og
hann var kallaður, fyrsti formað-
ur Dagsbrúnar, var starfsmaður
mikill og sivinnandi. Ekki bar
samt á honum sem hugsjóna-
manni, meðan hann var hjá
Dagsbrún, og ekki baráttumanni.
Fljótlega var ég gerður að for-
manni og lenti i samningum við
atvinnurekendur. Af þvi að ég var
nýr maður gerði ég það með vilja
að sýna hörku og reyna þannig að
slá þá út af laginu. Þeim leist ekki
á þennan dáta sem kominn var.
Einn ungur maður i þeirra hópi
Jörundur Brynjólfsson
rifjar upp nokkrar minn-
ingar um Dagsbrúnarár sín
Þeim
leist
ekki
á þennan dáta
var tvisvar eða þrisvar búinn að
taka hattinn til að fara.
Ég var ekki fylgjandi þvi að
gera verkfall. Mérleistekki á það
af þvi að kjör verkamanna voru
þannig að ekkert vit var að fara
út i svoleiðis lagað. Atvinna var
svo léleg að verkamenn hefðu
ekki þolað meira atvinnuleysi. Þó
var verra 1931—1932, þá var voða-
legt ástand.
Einu sinni óskaði Kirk verk-
fræðingur, sem var yfir hafnar-
gerðinni, að fá að tala við mig og
sagði að það horfði illa hjá sér þvi
að verkamenn væru að fara úr
vinnunni og þó fengju þeir dálitið
hærra kaup en aðrir. Ég sagði
honum að það væri engin leið að
láta svona kaup gilda og hann
viðurkenndi það. Svo kom okkur
saman um hvað kaupið skyldi
hækka. Ég sagði að þetta væri
stór ávinningur og ætti ekki að
fara út i frekari aðgerðir og svo
var það búið.
Arið 1916 var ég efstur á lista
Dagsbrúnar i bæjarstjórnarkosn-
ingum og við unnum stórsigur.
Ekki var siðri sigurinn i alþingis-
kosningum þá um haustið. Ég
fékk langflest atkvæði af öllum
frambjóðendum og var kosinn á-
samt Jóni Magnússyni. Aðeins
munaði 25 atkvæðum að félagi
minn, Þorvarður Þorvarðsson
prentari, sem llka var boðinn
fram af verkamönnum, næði
kosningu og felldi Jón. Ég var
ekki borinn fram af Alþýðu-
flokknum, eins og margir vilja
halda fram, heldur af verka-
mönnum. Ég var fyrst i Sjálf-
stæðisflokknum og lenti i þvers-
um-arminum af þvi að ég var á-
kveðinn i að við skyldum vera
sjálfstæð þjóð. Sjálfstæðismenn
þversum buðu ekki fram við þess-
ar kosningar og þeir kusu mig
allir með tölu.
Þorvarður Þorvarðsson þurfti
að fara til Ameriku i byrjun kosn-
ingaslagsins á vegum prent-
smiðjunnar Gutenberg og það
þótti mér afar slæmt. Ég frétti
þetta ekki fyrr en rétt áður en
hann sigldi og fór þá heim til hans
og sagði að ef hann færi yrði hann
að koma aftur með sama skipinu.
Ég var svo hræddur um að sagt
yrði að hann væri stunginn af ef
hann kæmi ekki með þvi. Strax
var farið að hvisla um bæinn.
Sagt er að eitthvað sé hárugt i
pólitikinni núna en það var lika
þá. Svo kom hann ekki með skip-
inu aftur en beið næstu ferðar. Ef
hann hefði aldrei farið hefði hann
náð kosningu. Hann vantaði 25 at-
kvæði. Þorvarður var lipur, sam-
viskusamur og drenglyndur mað-
ur.”
Að svo mæltu sláum við botninn
i samtalið við Jörund. Ingibjörg,
tengdadóttir hans, býður upp á
kaffi og meðlæti. Áður en blaða-
maður heldur út i snjó og ófærð
biður Jörundur fyrir kveðju til
Einars Olgeirssonar sem hann
segir hafa verið með eftirtektar-
sömustu nemendum sinum i
Barnaskóla Reykjavikur. Henni
er hér með komið á framfæri.
GFr
Morgunblaðið efndi til samkeppni um
fyrirmyndarmatseðil fyrir almúgann
Á sama tíma og yf irvöld-
in báru því viö aö ekki
væru til peningar til þess
aö láta vinna fyrir, var
eytt hundruðum þúsunda
til þess að efla lögregluna
og koma á fót hvítliðaher-
sveitum til þess aö geta
mætt alþýðunni meö vopn-
um, ef hún dirfðist að nota
samtakamátt sinn til þess
aðknýja fram kröfursínar
um atvinnu. Þá eyddi bæj-
arstjórnarafturhaldiö í
Reykjavík offjár á ári
hverju í „fátækrastyrk" til
fullvinnandi manna, sem
ekkert þráðu meir en það,
að mega vinna fyrir sér. —
Jafnframt þessu var klif-
að á kreppu, dýrtíð og háu
kaupgjaldi í öllum blöðum
borgara stétta rinna r.
Hinn andlega barátta gegn al-
þýðunni, sem vildi vinna og skapa
sjálfri sér og þjóðinni betri lffs-
skilyrði, var heldur ekki látin
liggja i láginni. Verkamönnum
var si og æ briglsað um það að
þeir nenntu ekki að vinna, á sarna
tima og þúsundir verkamanna-
Þorsteinn Pétursson.
heimila sveltu vegna þess eins, að
þeir fengu ekki að vinna. öll ráð
voru notuð til þess að reyna að
brjóta á bak aftur kauptaxta
verkalýðsfélaganna. Verkamenn
voru sviknir um kaup sitt af ýms-
um fjárglæframönnum, það var
ekki óalgengt fyrirbæri, að at-
vinnurekendur greiddu verka-
mönnum kaup með rakvélarblöð-
um, silkisokkum og alls kyns öðru
einskis nýtu og óseljanlegu
skrani, stórbændur þóttust gera
vel að taka verkamenn til þess að
vinna i grjótvinnu gegn þvi einu
að fá „ókeypis” vinnuvettlinga.
— Þá efndi Morgunblaðið til sam-
keppni um fyrirmyndarmatseðil
fyrir almúgamenn. Arangurinn
varð sá, að þvi var slegið föstu, og
verðlaunað, að hægt væri að fæða
5 manna fjölskyldu fyrir 3-4 krón-
ur á dag. Árið 1931 voru meðal-
tekjur verkamanna ca.kr. 1800.00
á ári, en framfærslukostnaður 5
manna fjölskyldu kr. 4187.00 á
ári, timakaup var þá kr. 1.36.
Þetta sama ár lagði Reykjavikur-
bær fram kr. 28.410.00 til atvinnu-
bótavinnu i Reykjavik og rikis-
sjóður kr. 15.000.00, samtals kr.
43.410.00. Þannig var ástandið
1931, og það var mun verra árið
1932. Þannig voru hinar hags-
munalegu ástæður reykviskrar
alþýðu á þessu timabili.
(Tekið úr greininni Níundi
nóvember 1932 sem birtist i tima-
ritinu Vinnunni i sept. 1946).