Þjóðviljinn - 12.06.1976, Blaðsíða 7

Laugardagur 12. júni 1976. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Kristinn E. Andrésson
Kristinn E. Andrcsson heföi
orðiö 75 ára i dag. Hann var einn
af frumkvöölum sósialismans á
islandi og leiðtogi róttækra rit-
höfunda um áratugaskeið.
Hann var fæddur 12. júni 1901
og lést 20. ágúst 1973.
Kristinn lauk mag.art. prófi
frá Háskóla Islands 1928 og
fjallaði magistersritgerð hans
um austfirsk skáld á fyrri tim-
um. A árunum 1929-1931 lagði
hann stund á þýskar bókmennt-
ir i Þýskalandi. Hann var um
hrið bókavörður við Landsbóka-
75 ára
minning
safnið og kennari við ýmsa
framhaldsskóla.
Á Þýskalandsárum hneigöist
hugur Kristins æ meir til sósial-
isma, og á kreppuárunum hófst
stórvirkt starf hans að skipu-
lagningu hreyfingar róttækra
islenskra rithöfunda og mennta-
manna i tengslum við Kommún-
istaflokk Islands og siðar
Sósialistaf lokkinn.
Kristinn stofnaði Heims-
kringlu 1934, bókmenntafélagið
Mál og menningu 1937 og rit-
stýrði timaritinu Rauðum penn-
um á þessum árum og siðar
Timariti Máls og menningar.
Hann stofnaði bókaverslun,
Hólaprent og réðst i byggingu
stórhýsa með þeirri hugsjóna-
glóð og óbilandi kjarki sem ein-
kenndi hann alla tið.
Þá var Kristinn þingmaður
Sósialistaflokksins á árunum
1942-1946 og ritstýrði Þjóðvilj-
anum 1946-1947. Eftir hann
liggja nokkrar bækur og aragrúi
timaritsgreina.
Grein sú er hér birtist, Hvað
biður íslands?, skrifaði Kristinn
i 1. hefti Timarits Máls og
menningar árið 1940 þegar
breskur her hafði hertekið Is-
land . Greinin er allmikið stytt,
en á fullt erindi til islendinga
enn i dag.
— GFr
Kristinn E. Andrésson
Kristinn E. Andrésson:
bíöur íslands?
Hvaö
Islenska þjóð, við lifum nú eina
af þeim örlagastundum, er
marka svo djúp spor, að allt hið
liðna birtist skyndilega i nýju
ljósi: hið ókomna er ekki lengur
eðlilegt framhald þess, er var,
heldurnýttog óþekkt. Við sjáum,
að allt okkar lif muni héðan f frá
eiga annað gildi, jafnvel hlita öðr-
um lögmálum, viðhorf okkar er
breytt, komin ný timamót.
Þessi styrjöld mun liða hjá.Sé
giftan með okkur, getum við
komist úr þeirri raunverulegu
hættu, sem við erum stödd i, að
verða vigvöllur okkur óvarðandi
hernaðaraðilja, komist hjá þvi að
sjá bæi okkar brenna og sprengj-
ur tæta hold islenskra manna. Við
treystum þvi einnig, að fá að
byggja land okkar einir, að hinn
erlendi her hverfi héðan sem
fyrst á burt, að ekkert annað riki
geri tilraun til að svelgja okkur.
Að svo miklu leyti gæti allt orðið
óbreytt frá þvi sem áður var. Við
fengjum aftur frið, héldum sjálf-
stæði okkar, landinu fyrir okkur
sjálfa, tækjum aftur upp vinsam-
leg skipti við nágrannaþjóðirnar.
Samt munu aldrei mást út spor
þeirrar örlagastundar, er þjóðin
nú lifir. Héðan i frá verður saga
okkar önnur, ný barátta, nýjar
staðreyndir að horfast i augu við.
Við höfum lifað i þúsund ára ein-
angrun með heimskautið og hafið
að „vernd”. Einn dag er þessi
einangrun rofin, svo gersamlega,
að sjálf valdaátök stórveldanna
verða að sinum hluta háð hér. Við
erum skyndilega i alfaraleið.
Heimurinn hefur uppgötvað
okkur að nýju, ekki sem land
fjarlægðar, sagna og drauma,
heldur sem land nálægðar, hags-
muna og veruleika. Hinn útlendi
her getur farið héðan, en þessi
uppgötvun gleymist ekki. tsland
mun ekki lengur lifa utan við
heiminn, heldur inni i sjálfri at-
burðarás hans.
Sjálfir höfum við getað gert
aðra uppgötvun. Vanmáttur okk-
ar og smæð hefur aldrei speglast
jafn átakanlega skýrt. Við höfum
litið á okkur sem þjóð stórra sæva
og stórra sanda. Nú erum við allt
i einu ekki stærri þjóð en svo, að
hvert meðalriki getur á fáum vik-
um, og án þess nokkuð muni um,
ferjað hingað svo mikinn mann-
afla, að við erum innan stundar
orðin hornreka i okkar eigin
landi, finnst jafnvel svo þröngt
verða um okkur, að við getum
hvergi farið frjálst. Út úr þúsund
atvikum getum við lesið fyrir-
litningu á smæð okkar, kæruleysi
um hin litlu mannvirki okkar,
kæruleysi um landið og réttindi
landsmanna. 1 augum herveld-
anna erum við ekki hið tigna land
okkar eigin skynjana, með bláum
tindum, jöklum, fossum og hver-
um, ekki sagnaeyjan, bók-
menntaþjóðin, ekki nein helgi-
saga, heldur fiskimið, herskipa-
lægi, hentugt vigi. Virðingar
heimsins njótum við aðeins úr
fjarska, að imyndun nokkurra
fræðimanna eða rómantiskra
sjúklinga. Virðingunni fyrir þjóð
okkar, landi og sögu, verðum við
að halda uppi sjálfir, önnur riki
láta það ógert. Þessa uppgötvun
hafa siðustu atburðir fært okkur.
Við höfum verið menn til að lifa
af einangrun þúsund ára, við-
skiptalega og stjórnarfarslega
kúgun erlendrar þjóðar, harð-
leikni náttúrunnar, isalög, eldgos
og aðrar feiknir. Verðum við
framvegis menn til að vernda
samfélag okkar og halda upp
sjálfstæðri menningu, þegar
byggð okkar liggur allt I einu i
miðri þjóðbraut og erlendir
straumar flæða hér yfir?
Þessari spurningu geta islend-
ingar ekki svarað nema á einn
veg: Við ætlum okkur vissulega
að vera menn til þess.
Enginn myndi vilja halda þvi
fram, að við hefðum eignast
þjóðarþroska og þá menningu,
sem við stærum okkur af, vegna
einangrunar, heldur þrátt fyrir
einangrun. Þjóðlif okkar til forna
blómgaðist best, meðan við höfð-
um örust viðskipti við aðrar þjóð-
ir, og islensk menning reis að
nýju, þegar við komumst aftur i
kynni við heiminn. Þrengsta ein-
angrunin var um leið myrkasta
timabilið i sögu okkar. Eins og
þyrstur maður þráir svaladrykk,
hafa islendingar þráð heimslif
menningarinnar. Alla þessa öld
höfum við keppst við að þurka út
spor einangrunarinnar, efla sem
mest viðskipti við aðrar þjóðir,
skapa nútima þjóðfélag, ekki i
þeim tilgángi að glata sjálfum
okkur, heldur til þess að veita
nýju blóði i æðarnar, verða betri
og menntaðri þjóð. Við teldum
okkur það lltinn sóma að vera að-
eins færir um að lifa utan við
heiminn. Við viljum einmitt vera
menn til að lifa I heiminum. Og á
þessari öld, er við höfum haft
langsamlega mest skipti við
aðrar þjóðir, hefur þjóðlif okkar
blómgast sem aldrei fyrr. Við
höfum fengið nýja trú á landið og
þjóðina, séð alla okkar fortið og
framtið i nýju ljósi. Við höfum
fyrst á þessari öld verið að upp-
götva auð landsins, séð allt vera
ógert, alls staðar blasa við ný
verksvið. Sambandið við um-
heiminn átti ekki að boða þjóðinni
né sjálfstæði hennar neina hættu,
heldur skapa okkur skilyrði til
þess að verða hæfari til að lifa i
landinu. Við viljum lita svo á, að
saga islendinga sé mest eftir, svo
að hin liðnu þúsund ár sé áðeins
veikt, myrkt, þungt upphaf bjart-
ari og léttari tíma. Svo langt inn I
framtið sem við þorum að hugsa,
höfum við séð Island byggt af
islendingum, nýjum og nýjum
kynslóðum, æ frjálsari og
hamingjusamari.
Nú er sú stund komin, að
islendingar verða að gera sér
ljóst i alvöru, hvernig ástatt er i
þjóðfélagi þeirra, verða að meta
að nýju hver sina
stjórnmálaafstöðu og þjóðfélags-
legu ábyrgð. Þeir geta ekki leng-
ur flúið undan sjálfum sér og
varpað ábyrgðinni hver á annan.
Samheldni þjóðarinnar, veit hver
maður, er enginn veruleiki. Þjóð-
in stendur hvorki sem ein heild út
á við, né I innanlandsmálum. Það
er ekki hægt með neinum lygavef
að breiða yfir stéttaandstæðurnar
i landinu. Það er opinber stað-
reynd, að fámenn klika gróða-
brallsmanna hefur sölsað undir
sig mest ráð I þjóðfélaginu, einok-
arað miklu leyti stærsta atvinnu-
rekstur landsmanna, afurðasölu,
utanrikisverslun og fjárstofnanir.
Þessi hagsmunaklika hefur i
mörg ár beitt alþýðustéttirnar,
sérstaklega verklýðsstéttina,
fullum fjandskap og ofsóknum,
unnið með markvisum ásetningi
að þvi að eyðileggja alþýðusam-
tökin og grafið með þvi undan
hornsteinum lýðræðisins og veikt
þjóðfélagið I heild. Kringum
þessa valdakliku hefur dafnað hin
argasta fjármálaspilling og ó-
reiða, þjófnaður i stórum stil á al-
mannafé, mútur og atvinnukúg-
un. Þessi klika hefur unnið að
sundrung i þjóðfélaginu, reynt að
etja einni stéttinni upp á móti
annarri, hefur fjandskapast við
allar framfarir og menningu og
stendur orðið beinlinís i vegi fyrir
þvi, að heilbrigt atvinnulif geti
þróast i landinu. En það, sem ger-
ir völd hennar langsamlega
hættulegust, eru þó hagsmuna-
tengsl hennar við erlent auð-
magn. Eitt fyrsta verkefnið,
þegar skapa á sterka og sam-
stillta þjóðarheild, er að taka ráð-
in af þessari gróðabrallskliku eða
takmarka að minnsta kosti svo
völd hennar, að hún ráði ekki i
sjálfri landsstjórninni, geti ofur-
selt hagsmuni þjóðarinnar er-
lendu valdi eða gert Islensku at-
vinnulifi stórtjón.
011 þjóðin verður að risa i nýj-
um starfshug til margfaldrar ár-
vekni og þjóðfélagslegrar
ábyrgðar. Samtök alþýðunnar
eiga ekki einungis að verða
traustustu vigi lýðræðisins, held-
ur allrar varnar og einingar
þjóðarinnar. Hver félagsskapur
fær nýtt og aukið verksvið, ekki
aðeins hagsmunalegt fyrir hverja
stétt, heldur jafnframt þjóðlegt
að inntaki, reist á sögulegum og
menningarlegum skiiningi á
örlagarikri ábyrgð þessara tima
fyrir alla framtið tslands. Hið
sameiginlega markmið alls
félagsskapar almennings i land-
inu þarf að verða sköpun sterkrar
og heilbrigðrar þjóðarheildar,
sem af dirfsku og manndómi
heldur uppi rétti og málstað
tslands, hveru sem fram vindur.
Ef þjóð, þó ekki sé stærri, sýnir
einhuga vilja til að verndaréttindi
sin, verst af viti og þrautseigju
allri ágengni , lætur aldrei ganga
á hlut sinn án mótspyrnu og mót-
mæla verður hún seint sigruð.
Um allt tsland risa til forystu
nýir menn með nýjar hugsjónir,
nýja ábyrgðartilfinningu, nýjan
þjóðfélagslegan skilning á
framtið islendinga, risa upp hver
isinu félagi, róta burtu þvi gamla
og feyskna, skapa nýja, máttuga
þjóðarhræringu, nýja frjálshuga,
sterka samfélagsheiid islendinga.
Það er köllun okkar tima.
Framan úr fortið og utan úr
framtið hvetja okkur til dáða
raddir ættmenna okkar, liðinna
og óborinna, og „málmraddir
eggja oss moldunum undir”.
í öllu þessu verðum við þó eins
að gæta: að daga ekki uppi i nein-
um þjóðarrembingi eða aftur-
haldssamri einangrunarhneigð.
Það ástand, sem við i dag erum
neyddir til að þola, knýr okkur til
þjóðernislegs viðnáms og einbeit-
ingar alira krafta að sköpun
sterkrar þjóðarheildar. Okkur
ber skylda til að nota þennan tima
til þess að styrkja samheldni okk-
ar, innri kraft og þjóðarmetnað.
Við hljótum nú og á næstunni að
sýna alla tortryggni i garð er-
lendra rikja, standa einhuga á
verði gagnvart þeim, engu siður
vináttu þeirra en fjandskap.
Samt viljum við enga einangr-
un, kjósum ekkert frekar en
vinsamlega sambúð við allar
þjóðir. Við treystum einmitt á
blómgun islensks þjóðlifs i sam-
búð okkar við heiminn. Það er
styrjöldin, sem hefur svift okkur
þeirri sambúð. tslensk alþýða
verður engu að siður að vera trú
sinum alþjóðlegu félagslegu hug-
sjónum. Það er ekki alþýða land-
anna, sem ber sök á þessu striði,
það eru ekki þjóðirnar, sem risa i
fjandskap hver gegn annarri,
heldur etja þeim saman tii mann-
drápa og hermdarverka nokkrir
hópar fjárglæframanna, sem
stolið hafa sér valdi yfir þjóðun-
um. Alþýðan hatar styrjaldir,
þjóðirnar vilja lifa i friði hver við
aðra. En vilji þjóðanna mun sigra
þetta strið sem önnur. Aftur mun
risa öld friðar og þjóöfrélsis yfir
blóði drifna jörð. A rústum smna
hrundu borga og hugmynda',
heldur mannkynið áfram að reisa
aðrar nýjar og fegurri. Þá tökum
við að nýju, sem sterkari og
reyndari þjóð, upp vinsamlega
sambúð við hamingjusamari
heim.
Sjúkra- og endur-
tökupróf i framhalds-
deildum gagnfræða-
skóla vorið 1976
Prófin fara fram I Lindargötuskóla sem hér greinir:
14. júni kl. 9—11.30 íslenska (fyrra ár), liffræði (siðara
ár)
14. júni ” 13—15.30 enska (bæði ár)
15. júni ” 9—11.30 stærðfræði (bæði ár)
15. júni ” 13—15.30 danska (fyrra ár), efnafræði (siðara
ár)
16. júni ” 9—11.30 kjörsviðsgreinar (bæði ár)
Menntamálaráðuneytið
Lausar stöður
Við Menntaskólann við Tjörnina eru lausar til umsóknar
kennarastöður i þessum greinum: Dönsku, frönsku, lif-
fræði, stærðfræði, sögu og félagsfræði.
Laun skv. launakerfi starfsmanna rikisins.
Umsóknir ásamt ýtarlegum upplýsingum um námsferii
og störf, skulu hafa borist menntamálaráðuneytinu,
Hverfisgötu 6, Reykjavik fyrir 8. júli n.k. — Umsóknar-
eyðublöð fást i ráðuneytinu.
Menntamálaráöuneytið,
10. júni 1976.
Laus staða
Staða húsvarðar við Menntaskólann við Tjörnina (við
Gnoðarvog i Reykjavik) er laus til umsóknar.
Laun skv. launakerfi starfsmanna rikisins.
Umsóknir ásamt upplýsingum um fyrri störf, sendist
menntamálaráðuneytinu, Hverfisgötu 6, Reykjavik, fyrir
8. júli n.k.
Menntamálaráðuneytið
10. júni 1976.