Þjóðviljinn - 19.06.1976, Side 9

H SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 19. júnl 1976
CANADA

GRÆNLAND:
„3tme
4
# Thuló
'♦ Dundas
$
m. ■
s/*
Upernavík
M&h
' V/'/h ‘
■
'' '' * ,>’Víí
GREENLAND
(Denmark)
% Metten Vlg
,* •

SStóa ’^jjpR Seoreeiyeeml
Godhevn #
Egedeemlnd/SL 4^*''
Gunnbjorns Fjeld 3.700 ib &
w
» Sendre Stromljord Mounl Forel 3,300 m
é H«e ' • (10.821 ft
SoWt^oppen^^ P°LAR CIRCLE
4
SAS
# Ángmageeelfk
ICELA

f
L* . '> ‘4(0,,*
I ' : ""
*l|íi||lp

1721
1953
'Afstaða dönsku nýlendustjórnarinnar til þegna sinna á Grænlandi.
1972
19??
Grœnlendingar aldrei spurðir álits — ^4 nú
að ganga endanlega frá menningu þeirra
og lífsháttum?
Olíuœvintýrið að hefjast
Snemma i þessum mánuði hófust boranir eftir
oliu á landgrunni Grænlands. Þá stefndi eitt full-
komnasta oliuborskip heims, Pelican, frá Suður-
Evrópu norður á bóginn og tók sér stöðu uþb. 120 km
fyrir utan vesturströnd Grænlands, úti fyrir mynni
Syðri-Straumsfjarðar. Þar mun skipið senda bor
sinn niður 120 metra af sjó og tæplega fjórum kiló-
metrum betur niður i landgrunnið.
Ef heppnin, veðrið, hafisinn og græjurnar verða
leitarmönnum hliðhollar og hlýðnar gæti fyrsta oli-
an litið dagsins ljós eftir 2—3 mánuði. Grænlenska
oliuævintýrið orðið að veruleika.
Danska stjórnin hefur leyft sex
samsteypum oliufyrirtækja aö
leita aö oliu á tveim svæöum úti
fyrir vesturströnd Grænlands.
Aöeins ein samsteypa hefur þó
hafiö boranir, dansk-kanad-
Isk-franska samsteypan
TGA-Grepco og er franska fyrir-
tækiö Total ábyrgt fyrir borunun-
um. Hinar samsteypurnar byrja
ekki fyrr en á næsta ári eöa þar-
næsta.
Grænlendingar eru þegar
farnir aö finna smjörþefinn af þvi
sem koma skal. 1 Syöri-Straums
firöi er veriö að reisa hótel fyrir
aökomna starfsmenn viö oliuleit-
ina. Þeir eru þegar farnir aö
koma til landsins. Blaöamaöur
Informatlon hitti fyrir nokkra
ævintýramenn af óræðu þjóöerni
sem þvælsthafa um allan heim i
oliuleit, starfsmenn alþjóölegra
oliuhringa eöa jaröfræðistofnana
sem tekiö hafa þátt i olíuleit i
Indónesiu, Nigeriu, Suöur-Ame-
riku, Alaska... Þeir áttu fyrir
höndum aö setjast aö hver á sínu
útskerinu i nágrenni
Syöri-Straumsfjaröar og aöstoða
áhöfnPelican viö aö gera hárná-
kvæmar staöarákvarðanir svo
hún geti sett niður borinn þar sem
jaröfræðingarnir segja fyrir um
og meö sem mestri nákvæmni.
Grœnlendingar
aldrei spurðir
En ollumennirnir setjast ekki
eingöngu aö úti á sjó og i út-
skerjum. Þeir eru þegar farnir aö
setja svip á bæjarlif græn-
lendinga og sá svipur á eftir aö
veröa sterkari. Totalhefur komið
sér fyrir I Godthab, og I Fær-
eyingahöfn veröur komiö upp
birgðastöö fyrir oliuleitina.
Þegar danska stjðrnin leyföi
oliuhringunum aö leita að oliu
hafði hún ekki fyrir þvi að spyrja
grænlendinga álits. Grænland er
hvort eö er fámennasta sýslan i
danska konungsrikinu og fá at-
kvæöiíhúfi. Fiskimenn voru ekki
spurðir hvort oliuleitin hefði ein-
hver áhrif á lifibrauö þeirra og
það olli dönskum ráðamönnum
ekki miklum höfuðverk að helstu
rækjumiö grænlendinga eru á
sömu slóðum og leitarsvæðin.
1 sumum tilvikum nutu þeir liö-
styrks grænlenskra sveitar-
stjórna þegar þeir þröngvuðu
oliuævintýrinu upp á landsmenn.
Þannig var til dæmis i bænum
sem danir kalla Holsteinsborg en
grænlendingar Sisimiut. Þar fóru
stjórnvöld fram á að reist yröi
birgðastöð fyrir oliuleitina „til
bráðabirgða” I þrjú ár — og
sveitarstjómin samþykkti eftir
nokkurt þóf.
Upp ris
alþýðuhreyfing
I Sisimiut gerðist það hins veg-
ar aö upp reis hreyfing almennra
borgara sem hafa miklar
áhyggjur af áhrifum oliuævin-
týrisins á atvinnuhætti og mannlif
staðarins. Þessi hreyfing berst
fyrir þvi aö sveitarstjórnin taki
samþykki sitt aftur og að engin
birgöastöö veröi reist á staönum.
Sveitarstjórnin hefur þver-
skallast viö og neitar mas. aö
ræða máliö opinberlega.
Aöferöin við aö þröngva birgöa-
stööinni upp á Sisimiut er dæmi-
gerö um þaö þegar embættis-
menn hyggjast koma sinum hags-
munamálum i verk án þess aö
ráögast við þá sem veröa að taka
afleiöingunum. Dönsk stjómvöld
höföu ekki minnst á þetta mál
fyrr en 11. febrúar i ár aö Græn-
landsmálaráöuneytiö i Kaup-
mannahöfn sendi sveitarstjórn-
inni í Sisimiut skeyti (þaö lá svo
mikið á aö bréf nægöi ekki) þar
sem fariö var fram á fund um
birgöastöö I bænum eins fljótt og
auöió var.
Sveitarstjórnin ræddi máiiö á
tveim lokuöum fundum og
fundargeröir þeirra hafa ekki
fengist birtar opinberlega. Dag
ana4.-7.marskomumenn fráráöu-
neytinu i Kaupmannahöfn til Sisi-
miut til skrafs og ráöageröa og aö
þeim fundum loknum tók sveitar-
stjórnin ákvöröun um aö veröa
viö ósk ráöuneytisins. Þaö haföi
tekiö innan við mánuö að afgreiða
máliö og á þeim töna var al-
menningur i bænum aldrei
spuröur álits né látinn vita hvað
var að gerast.
Bœttir ekki úr
ástandinu
Helsta krafa áðurnefndrar
hreyfingar gegn oiiunni er sú að
sveitarstjórnin geri grein fyrir
þeim forsendum sem hún byggði
ákvörðun sína á og ræði þær viö
ibúana. Sveitarstjórnin hefur
staöfastlegahundsaöþessa kröfu.
Það sem hreyfingin hefur mest-
ar áhyggjur af er hvaöa áhrif það
hefur þegar starfsmenn oliufyrir-
tækjanna fara aö streyma til
bæjarins. Eins og aðrir græn-
lenskir bæir hefur Sisimiut við
ýmis vandamál aö striða, vanda-
mál sem skapast hafa við ger-
byltingu i atvinnuháttum lands-
manna undanfarna áratugi.
Bæjarbúar hafa sagt skiliö viö
heföbundna atvinnuhætti og
tinst inn i frystihúsin og um
borö i togara og báta. Sjávarút-
vegur er óstööug atvinnugrein á
Grænlandiþar sem fiskimiöin eru
hulin hafls stóran hluta ársins.
Enda rikir viövarandi atvinnu-
leysi í Sisimiut marga mánuöi á
vetri hverjum meö öllum þeim
ömurlegu afleiöingum sem það
hefur fyrir lifskjör og lifshætti al-
þýöunnar.
Þaö liggur fyrir aö oliuleitin
mun lítiö sem ekkert bæta úr at-
vinnuástandinu. Eins og fisk-
veiöarnar eru hún eingöngu rekin
aö sumarlagi þegar atvinna er
mest i bænum.
En hvaða áhrif hefur þaö á
félagshætti smábæjar þegar yfir
hann dengist nýr, plássfrekur og
framandi iðnaður? Sveitarstjórn-
in hefur svaraö þessari spurningu
jneö þvi aö vitna til könnunar-
ferðar sem farin var til
Stafangurs I Noregi til aö kanna
afleiöingar olluævintýrisins á
llfshætti bæjarins. Niðurstöður
hennar voru þær aö afleiöingarn-
ar væru sáralitlar, félagsleg
vandamál heföu ekki aukist meir
en I sambærilegum norskum bæj-
um sem sloppið hafa frá oliunni.
Þessu hefur Kvenfélag Sisimiut
svaraö I skeleggu bréfi á þennan
hátt: „...maður getur ekki boriö
saman aðstæöur i Sisimiut og
Stafangri, því Stafangur er há-
þróaður iönaðarbær og ibúatala
hans er helmingi hærri en á öllu
Grænlandi auk þess sem bæjar-
búar i Stafangri hafa lifað með
oliunni i 10 ár. Okkar þjóðfélag er
lltt þróað og viö erum ekki I stakk
búin að berjast gegn afleiðingum
olluvinnslunnar.”
Oþekktar stœrðir
I viðtali við Informatfon viður-
kennir sveitarstjórnin aö margar
stærðir i' dæminu séu óljósar. Til
dæmis er ekkert vitaö um fjöida
þeirra fyrirtækja sem hyggjast
koma sér fyrir I Sisimiut né hve
margir starfsmenn þeirra veröa i
bænum.
t ákvöröun sveitarstjórnarinn-
ar er klásúla þess efnis að
samningurinn gildi I þrjú ár og
taki eingöngu til olluleitar, ekki
oliuvinnslu ef einhver olia finnst.
Þetta ákvæöi er þó ekki skýrara
en svo aö bæjarstjóranum vaföist
tunga um tönn er hann var
spuröur um hvaö hægt væri að
semja eftir þrjú ár. Samkvæmt
ákvöröun dönsku stjórnarinnar
mega fyrirtækin leita aö ollu i
10—16 ár. Er búiö aö semja um
birgöastöð I Sisimiut fyrir allan
þann tima? Við þvi eru engin af-
Laugardagur 19. júní 1976 ÞJÓOVILJINN — SÍÐA 9
Dökku reitirnir eru þau svæði sem úthlutað hefur verið til olíu-
leitar. Eins og sjá má liggur Sisimiut vel við þeim.
gerandi svör. Þaö er hægt aö
túlka samninginn þannig að búið
sé að samþykkja þaö og þaö eina
sem um sé að semja séu hugsan-
legir flutningar athafnasvæöisins
innan bæjarins, ekki út fyrir
hann. Þaö er heldur ekki auövelt
aö rifa það upp sem einu sinni
hefur veriö sett niöur, naglfast og
steypt.
Þaö er einmitt þetta atriði sem
veldur andstæðingum birgöa-
stöðvarinnar ugg. Þeir óttast að
innrás olíuhringanna geti haft I
för meö sér mun stórkostlegri
breytingar á atvinnuháttum og
lifskjörum Ibúanna en sú þróun
frá selveiöum á kajak yfir I nú-
tima fiskveiðar á vélbátum og
skuttogurum sem hófst árið 1953.
Þeir kvarta yfir þvi aö ekkert hafi
veriö gert tÚ aö kanna hvaöa af-
leiðingar slik gjörbylting getur
haft. Af hverju var td. ekki leitaö
eftir upplýsingum um svipaða
þróun sem átt hefur sér staö i
Alaska og Kanada þar sem allar
aðstæður eru miklu llkari Græn-
landi en I norsku iönaöarborginni
Stafangri?
Frœðsla og
undirskriftir
Þaö sem hreyfingin gegn oli-
unni hyggst gera, fyrst ekki er
hægt að fá sveitarstjórnina til að
ræða málin frammi fyrir almenn-
ingi, er að hefja fræðsluherferö
um skaðsemioliunnar. Þegar hún
hefur fariö fram.á að safna undir-
skriftum almennings undir þá
kröfu aö samningnum um birgöa-
stöö verði rift að þriggja ára
timanum liönum.
En hvert á að flytja hana? Er
andstæöingum oliunnar alveg
sama um þaö, bara ef Sisimiut
sleppur? Nei, þeir segja sem svo
að fyrst menn hafa ákveðið að
leita að oliu geti þeir gert út frá
óbyggöum stað, þaö gerir herinn.
Bestheföi veriö aö biöa með oliu-
leitina I svo sem tiu ár til þess að
unnt hefði verið að búa græn-
lenskt samfélag betur undir oliu-
ævintýrið. Nota þann tima til að
aðlaga þjóöfélagið aö breyttum
aöstæðum og mennta væntanlegt
vinnuafl. Einnig hefði ekki verið
úr vegi að athuga betur um-
hverfis- og mengunaráhrif oliu-
vinnslunnar og -leitarinnar. Leit-
inni fylgja miklar sprengingar
sem fiskimenn óttast aö hafi
ófyrirsjáanleg áhrif á fiskistofna.
Annaö er aö viö oliuieit eru iðu-
lega boraöar holur sem ekki telst
hagkvæmt aö nytja. Þessum hol-
um er ekki lokað og úr þeim vell-
ur olian kannski um langa fram-
tiö. Hvert berst þessi oUa og
hvaöa áhrif hefur hún á lifriki
sjávarins?
Hvað þá?
En það eru fyrst og fremst áhrif
oliunnar á grænlenskt mannlif
sem andstæðingar oliunnar hafa
áhyggjur af. Þessar áhyggjur eru
mjög skiljanlegar ef litið er á
grænlenska þjóðfélagsþróun
undanfarinna áratuga. Sú þróun
hefur ekki miðast við þarfir eöa
sögulega arfleifö grænlensku
þjóðarinnar, heldur hefur hún I
krafti danskra auðvaldshags-
muna veriö rifin út úr eldfornu
lifsmynstri sem dugöi henni vel
og hrúgaö inn I framandlegt
bæjarlif — danskt — þar sem
aðeins er atvinna nokkra mánuði
á ári.
Það er frægt dæmi um viðhorf
danskra stjórnvalda til græn-
lendinga þegar kanadiskt fyrir-
tæki ákvaö aö loka námu sem þaö
rak og flytja starfsemi slna til
annars staðar. Þá var 1.400
manna þorp, sem myndast haföi
umhverfis námuna og liföi á
rekstri hennar einfaldlega flutt
suður i stærri bæina á vestur-
ströndinni sunnanveröri. Þegar
ibúarnir mótmæltu svöruðu yfir-
völd með þvi aö loka skólum,
verslunum og öðrum þjónustu-
stofnunum sem ibúarnir höföu
vanist að nota. Þeir voru neyddir
til að flytjast inn I fjölbýlishús og
hefja störf i atvinnugreinum sem
þeir þekktu ekki og voru þar aö
auki mjög stopular.
Og hvað gerist I Sisimiut eftir
að fiskveiðar dragast saman og
oliuvinnslan tekur við? Kannski
hættir hún einn daginn aö vera
nógu aröbær aö mati oliufursta
einhvers staöar úti i heimi. Hvaö
þá? -ÞH
Leitarskip franska olluhringsins Total ____Pelican.
SUMflRFERD
ALÞÝÐUBANDA^
LAGSINS 27.JÚNÍ
Leiðarlýsing
iír Landsveit
Landvegur hefst við Vegamót
skammt austan Þjórsárbrúar og
liggur til landnorðurs upp eftir
miðjum Holtum og siöan upp á
Land.
Meðal bæja fyrir vestan veg eru
Lýtingsstaðir.Sú sögn er um Lýt-
ing sem bærinn er kenndur viö aö
hann hafi viljað velja sér legstað,
er hann var orðinn gamall og
blindur. Tók hann sér boga i hönd,
lét leiða sig út á klett litinn, sem
er þar i túninu, lagði ör á streng,
skaut til landsuöurs og mælti svo
fyrir, að hann viidi þar liggja,
sem broddur biti gras. örin leit-
aði sér staðar i hól, sem heitir siö-
an Lýtingur, og er sagt að gamli
maðurinn sé heygður þar. Hóllinn
er gegnt bænum, og er þar nú
fjárhús. Liggur vegurinn rétt fyr-
ir vestan. Hefur Lýtingur eftir
þessu verið bogsterkur vel, þvi aö
vart er minna en hálfur annar
kilómetri frá bæ til hóls.
Manngerðir hellar eru bæöi i
Þjóðólfshaga og á Lýtingsstöö-
um.
Ymis sérkennileg bæjarnöfn
verða á vegi okkar svo sem
Bjáimholt og Lunansholt, bæði
irsk að uppruna. Þá eru þar bæ-
irnir Pula og Bjalli og i eina tið
Látalæti. Arið 1912 urðu ábúanda-
skipti á bænum Látalæti og lét nýi
ábúandinn breyta nafninu og
lagði sekt við ef einhver nefndi
gamla bæjarnafnið. Skyldi sá
greiða mórautt lamb ellegar
viskiflösku.
1 ofanveröri Landsveit hefur
orðið mikið sandfok og hafa
margir bæir verið færöir og enn
fleiri farið i eyöi. Meðal þeirra
bæja sem færðir hafa verið eru
kirkjustaöirnir Skarð og Fells-
múli og einnig Stóri-Klofi.
Skarð er fornfrægur staður.
Hann áttu oddaverjar á Sturl-
ungaöld. Þar bjó Páll Jónsson,
sonur Jóns Loftssonar, þar til
hann varð biskup i Skálholti. Eins
og kunnugt er hvilir Páll i stein-
kistunni miklu i Skálholtsdóm-
kirkju. Enn er Skarð höfuöból og
óviðar er rekinn meiri búskapur
en þar. útsýni þar er hrifandi
fagurt eins og viðast hvar á
Landi. Einkum eru austurfjöllin
fögur og ber Hekla þó af, þar sem
hún ris i háaustri sem fagur ógn-
valdur byggðarinnar.
Eitt af þvi, sem öðru fremur
vekur athygli ferðamanns i
Skarði, er kirkjugarðurinn. Hann
er allur hlaðinn úr hraungrýti um
3 feta þykkur og 4 feta hár. Er á
honum snilldarhandbragö, enda
hafa landmenn löngum veriö
frægir vegghleösiumenn. Var
garöurinn hlaðinn árið 1923. En
siðar var kirkjugarðurinn of litill
og var hann stækkaður árið 1962.
Var ákveðið aö byggja nýja garð-
inn i sama stil. Tókst það svo vel
að viðbótin er jafnvel enn betur
hlaðin.
A Galtalæk.þar sem áö verður i
sumarferö Alþýöubandalagsins,
er endastöö á Landi og þar er tal-
iö að hefjist Fjallabaksvegur
nyrðri eða Landmannaleið.
(Að mestu byggt á Arbók
Ferðafélags Islands 1966 eftir dr.
Harald Matthiasson)
— GFr

Skarðskirkja I Landsveit (MyndirtGFr).
Traðir á Skaröi. Hinn iistavel hlaðni kirkjugarður til vinstri.