Þjóðviljinn - 13.08.1976, Qupperneq 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 13. ágúst 1976
„Efling iðnaðar á íslandi 1975-19859\ nokkrar
athugasemdir við skýrslu iðnþróunarnefndar
2. GREIN
Mannaflaforsendur
nefndarinnar
Framboð mannafla
Sambandið á milli þróunar mannaflaframboðs og þróunar iönaðar
snertir fyrst og fremst atvinnu- og mannfjöldaforsendur nefndarinnar.
Gert er ráð fyrir „fullri” atvinnu og vexti þjóöartekna um 3% á ári og
mann fram til 1985. Einnig er gengið út frá stærð mannfjöldaárganga,
sem koma á vinnumarkaðinn á komandi árum ásamt ákveðinni þátt-
tökuprósentu eftir aldri og kyni. Aö lokum er gert ráð fyrir vissum dán-
arllkum, lækkandi frjósemi og engum nettó-mannflutningum á milli
landa. (Þessar upplýsingar koma ekki allar fram i skýrslunni heldur
hefur þeirra verið aflað að nokkru leyti frá Framkvæmdarstofnun-
inni).
Fernt má helst finna aö þessum forsendum. í fyrsta lagi þátttökupró-
sentu kvenna i atvinnulifinu, i öðru lagi tölunni yfir mannflutning á
milli landa, i þriðja lagi mannaflaafleiðingar aukinnar framleiðni i at-
vinnullfinu og i fjórða lagi lengd vinnutimans. Tveir siðustu þættirnir
eru yfirhöfuð ekki ræddir I mannaflaforsendum nefndarinnar.
Þátttökuhlutfall kvenna í atvinnulífinu.
Litum fyrst á þátttökuprósentu kvenna I atvinnulífinu. I töflunni
kemur fram, aö þessi prósenta hefur verið leiðrétt smám saman:
töflunni viröist það heldur mikil
bjartsýni. Þó gengið sé út frá til-
tölulega eðlilegu timabili 1961-65,
á sér stað allverulegur flótti frá
landinu. Miðað við fædda á
árunum 1961-65 lætur nærri, að
nettómannflutningar á milli
landa hafi verið 4 á hverja 100
fædda.
Tölurnar frá 1966-74 innihalda
mikla fólksflutninga vegna at-
vinnuleysisins strax eftir 1967. Er
þvi erfitt að notast við þær. Það er
þó mjög athyglisvert við þessar
tölur, að stór hluti þeirra, sem
flúði land á þessum árum hefur
ekki skilað sér aftur. Allt það tap-
aða vinnuafl, einkum iðnaðar-
manna, hefur að öllum likindum
kostaö þjóðina margfalt meira en
þeir 1.5 miljónir töpuðu atvinnu-
leysisdagar frá 1967-1973.
sem gæti m.a. haft atvinnuleysi i
för með sér og þarmeö landflótta.
Framleiðniaukningin.
Þriðji þátturinn, sem kemur lit-
iö fram i spánni um mannafla-
framboð, eru mannaflaafleiðing-
ar aukinnar framleiðni atvinnu-
veganna. Þar eö spá þessi er ekki
eingöngu notuö vegna mannafla-
dreifingarinnar eftir atvinnuveg-
um heldur einnig til ákvörðunar á
mannaflaframboöi, hefði verið
æskilegt, að þessi þáttur kæmi
ekki aðeins fram fyrir frum-
vinnslu-greinarnar (kemur þó
ekki að öllu leyti fram þar) heldur
lika fyrir úrvinnslu- og þjónustu-
greinarnar.
A siðu 23 er aöeins komið inn á
þessar framleiðniafleiðingar
varðandi „fjölgun vinnustaöa ...
til þess að vega upp ... fækkun ...
af völdum ... framleiöniaukning-
ar umfram aukningu markaðar
er leiði til fækkunar mannafla i
viðkomandi grein.” Þetta er vita-
skuld rétt i sinu almenna orða-
lagi. Hins vegar má gera a.m.k.
eina athugasemd við aðferðina:
IÞ-nefnd I virðist annars vegar
Eftir Sœvar
Tjörvason
að þetta vandamál leysist af
sjálfu sér.
Lengd vinnutímans.
Fjórði og siðasti þátturinn er
lengd vinnutimans. Sambandið
milli hans og framboðs-eftir-
spurnar á vinnuafli er aö miklu
leyti háð raunverulegri fram-
leiðni atvinnuveganna ásamt þró-
un þarfastrukturs (breytingar i
samsetningu og magni) neytend-
Þátttökuprósenta kvenna í atvinnulífinu eftir aldri.
Aldursbil:
15-13 20-24 25-49 50-1
Spá skv. manntali 1960 45 30 30
Spá frá 1970 'A 45 30 30
Spá frá 1975 fram til 2000'í 60 35 35
Spá um þátttöku karla^... 60 90 97 95
1) byggtá tölum um slysatryggðar vinnuvikur (meðal annars ?)
2) virðist óbreytt i spám frá og með 1960
Viö nánari athugun á þessum leiðréttingum kemur fram, að þær eru
eingöngu byggðar á eftirklókindum. Virðist afar takmarkaöur skiln-
ingur vera fyrir hendi á eöli kvennaþátttökunnar, þvi eins og kemur
fram i 75-spánni er gert ráð fyrir sömu atvinnuþátttöku kvenna allt
fram til ársins 2000. Samt er reiknað með lækkandi frjósemi; einnig er
reiknað með, að biöraðirnar að barnheimilum haldist hlutfallslega;
það virðist að lokum vera gert ráð fyrir, að hin tiltölulega mikla og si-
aukna atvinnuþátttaka kvenna t.d. á hinum Norðurlöndunum sé eitt-
hvert sérstakt „erlent” fyrirbrigði. — Hér yrði vitaskuld alltof langt
mál að lýsa eöli atvinnuþátttöku kvenna.
t þessu sambandi má geta þess, að samkvæmt tölum frá Fram-
kvæmdastofnun rikisins og ILO fyrir árið 1970 virðistatvinnuþátttaka
kvenna vera nokkuöhá hér m.v. hin Norðurlöndin. Hins vegar ef miðað
er við tölur úr norrænum tölfræðihandbókum verður munurinn öllu
meiri fyrir sama ár. í seinni tölunum, sem eru sennilega öllu saman-
burðarhæfari, kemur fram 57% atvinnuþátttaka kvenna i Finnlandi og
Danmörku, 53% i Sviþjóð, 42% á Islandi og 31% i Noregi.
Þar eð ihlaupavinna tiðkast hér öllu meira en gengur og gerist I lönd-
um á hliðstæðu hagþróunarstigi og Island (endurspeglar uppbyggingu
atvinnulifsins), er munurinn að öllum likindum eitthvað hærri en kem-
ur fram i ofangefnum tölum.
Ef forsendum IÞ-nefndar um atvinnuþátttöku kvenna yrði breytt,
gæti eftirfarandi tafla komiö út:
3 valkostir fyrir atvinnuþátttöku kvenna (15-69 ára) ár-
iö 1985.
Þátttaka:
Valkostir Fjöldi Prósenta
IÞ-nefnd.......................................... 33.700 41.8
ST: 1 ............................................ 36.300 45.0
ST:2...........................T.................. 40.300 50.0
1 þessari töflu (seinni valkostunum) hefur aö vissu leyti verið tekið
tillit til nýtingar á „varavinnuafli” kvenna, sem mun sennilega vera til
staðar alla þessa öld.
50% atvinnuþátttaka kvenna 1985 er alls ekki svo fjarlæg tala. Þátt-
taka karla er rúm 90% á sama aldursbili (gæti farið minnkandi) . Hvort
þessi þátttaka verður framkvæmanleg 1985 er fyrst og fremst komið
undir eftirspurn eftir vinnuafli. t tillögum IÞ-nefndar er gert ráö fyrir
42% þátttökuhlutfaili á timabilinu 1975 — 1985. Reyndar nær þessi þátt-
tökuspá fram til ársins 2000. Miðað við árið 1985 skilja 8% á milli eöa
6600 konur. Þar eð tillögur IÞ-nefndar um uppbyggingu iðnaðar hér á
landi taka mið af framboði mannafla, er væntanlega verið að halda
konum atvinnulausum með 42% þátttökuforsendu fyrir þær.
Mannflutningar á milli landa.
Litum næst á mannflutningana á milli landa. 1 nýútkominni „Töl-
fræðihandbók 1974” má fá eftirfarandi upplýsingar:
Flutningar íslendinga á milli landa.
Timabil:
1961-65 1966-70’ 1971-74 1961-74
Aðfluttir isiendingar 1015 1309 3552 5876
Brottfluttir Isiendingar 1909 4232 3994 10136
Mismunur - 894 -2923 -402 -4260
Meöaltal á ári - 179 - 585 -100 - 304
I forsendum mannaflaspár nettómannflutningar á milli
innar er gert ráð fyrir, að landa verði núll. Ot frá
Á komandi áratugum veröur
engan veginn hægt að fullu aö
koma i veg fyrir að fólk flýi ts-
land. Er ekki fjarri iagi að reikna
meö, að um 2000 — 3000 flytji
nettó úr landi milli 1975 og 1985.
Verður það mikiö til fólk með
menntun, sem mikil eftirspurn er
eftir erlendis. Þetta þýðir þó ekki,
að þessi 2 — 3 þúsund manns
hverfi af landi brott vegna at-
vinnuleysis hér á landi. t spánni
hefur verið gert ráð fyrir góöu at-
vinnuástandi á tslandi eins og var
á timabilinu 1961 — 65. Eðli og
ástæður þessara mannflutninga
er sennilega eitthvaö hliðstætt og
fyrir mannflutningum t.d. frá
Finnlandi til Sviþjóðar viö likar
atvinnuaðstæöur.
Hins vegar stafa mannflutning-
arnir héðan 1967 — 71 fyrst og
fremst af atvinnuleysi hér en um
leið hinu góða atvinnuástandi i
Skandinaviu.
Það er misskilningur að halda,
að það nægi að viðhalda hárri eft-
irspurn á vinnuafli til að koma i
veg fyrir landflótta. Sá hluti
vinnuaflsins, sem hefur mikinn
menningarlegan, félagslegan og
efnahagslegan hreyfanleika, fer
þangaö, þar sem „bestu” kjörin
eru i boði. A timabilinu 1978 — 80
mun sennilega rlkja mikil efna-
hagsleg gróska i Noregi og Svi-
þjóö. Hvernig islendingum tekst
aö leysa úr sinum efnahags-
vandamálum ætti m.a. aö koma
fram itölum um mannflutninga
á milli landa á þessu timabili.
Þó aö IÞ-nefnd geri ráð fyrir of
miklu mannaflaframboöi með
sinni mannflutninga-forsendu,
viröast aðrir þættir vega þetta
aukna framboð upp og meira en
það. Virðist þannig vera gert ráö
fyrir of litlu mannaflaframboði,
gera ráð fyrir að framleiöslu-
aukningin i úrvinnslu- og þjón-
ustugreinunum nægi til að taka
við þeim mannafla, sem myndi
tapa sinum störfum af völdum
framleiðniaukningarinnar i sömu
greinum og hins vegar þurfi að
koma til framleiðniaukning
vegna aukins mannaflaframboðs
af öðrum orsökum.
Það sem vekur athygli i þessu
sambandi eru 2 tegundir af fram-
leiðsluaukningu fyrir 2 tegundir
af mannaflaaukningu.
Hér hefði verið einfaldara aö
notast við æskilega framleiðslu-
aukningu vegna væntanlegrar
aukningar á mannafla og reyna
siðan aö ákvarða allar breytingar
á honum fram til 1985. Hér verður
sú leið farin.
A siðu 31 er siðan talað um
æskilega a.m.k. 7 — 8% fram-
leiðniaukningu I almennum iön-
aði. 1985 ætti þvi framleiðnin að
hafa 2.5 faldast frá 1972. Þessi
aukning gæti þýtt 20 — 30% fækk-
un i mannafla m.v. sama fram-
leiöslumagn (gróf nálgun út frá
tölum i atvinnuvegaskýrslum
Þjóðhagsstofnunarinnar nr. 7 um
iðnaö). Ef viö segjum, að þessi 20
— 30% gildi bæði fyrir úrvinnslu-
og þjónustugreinar, yröu á milli
14.000 og 21.000 ný störf aö koma
til vegna framleiðniaukningar i
þessum greinum á árunum 1972 —
1985.
Þessi framleiðniaukning yrði
fyrst og fremst keypt með vél-
væðingu en einnig með betri
skipulagningu. Þar eð vélvæðing-
in er svo til algjörlega innflutt,
mun hún i óverulegum mæii kalla
á ný störf innanlands (við fram-
leiðslu véla).
IÞ-nefnd viröist gera ráö fyrir,
anna. Hér er mjög erfitt að not-
ast við framleiðnitölur Þjóðhags-
stofnunarinnar, þar sem vinnslu-
virðishugtakið inniheldur af-
skriftir. Af þessari ástæðu og
vegna þess, að athugun á sam-
bandinu virðist vera bæöi flókið
og timafrekt, verður það ekki
meðhöndlað frekar hér.
Samantekt.
IÞ-nefnd gengur út frá 26.500
manna framboðsaukningu á
mannafla 1972 — 1985. Skiptist
hún þannig:
- 22.500 manna fjölgun vegna
mannfjöldaaukningar
- 4.000 manna fjölgun vegna
úreldingar og endurnýjunar i iðn-
aði.
Þessar tölur koma m.a. fram á
siöu 35. Við þessar tölur má bæta
1500 manna fækkun i frum-
vinnslugreinunum (sbr. mann-
aflaspá) vegna skorts á hráefni
og framleiðniaukningar umfram
aukningu markaðar.
Með ofanfæröum athugasemd-
um má bæta við tölur IÞ-nefndar
frá 14.600 til 24.600 störfum:
Minnst Mest
2.600 6.600 v/aukinnar
atvinnuþáttt. kvenna.
-2.000 -3.000 v/mannflutn. á
milli landa
14000 21000 v/fram.aukn. i
úrv.- og þjón.gr.
14600 24600
Samkvæmt þessum tölum og
tölum IÞ-nefndar þyrftu að koma
til milli 42.600 og 52.600 ný störf á
timabilinu 1972 — 1985.
Vissulega eru fyrirvarar á öll-
um þessum tölum en þeir geta þó
Framhald á 14. siðu.
1. grein birtist í blaðinu í gær, en Hún fjallar um fjármagns-
3. og síðasta greinin á morgun. og framleiðniforsendur
iönþróunarnef ndar