Þjóðviljinn - 28.11.1976, Side 10

10 SÍÐA —ÞJÓÐVIUINN. Sunnudagur 28. nóvember 1976
Guðný Guðbjörnsdóttir lektor flutti eftirfar-
andi útvarpserindi um dagvistunarmál og
hefur það vakið verðskuldaða athygli. Þjóð-
viljinn hefur fengið íeyfi til að birta erindið, og
er það litið eitt stytt.
MANNRÉTTINDI
Ljósmyndari Þjv. tók þessar myndir i Múlaborg — hér eru börnin að flytja leikrit sem þau búa til
Sjálf um leiö og það gerist (Ljósm.— eik—).
DAGVISTUNAR-
STOFNANIR
FYRIR BÖRN
Eftir
Guönýju
EÐA ILL NAUÐSYN?
Guöbjörns-
dóttur
Tilefni þessa erindis er það að
nú stendur yfir skipulögð kynning
á dagvistarstofnunum barna. Að
kynningunni stendur starfshópur
um dagvistarmál sem stofnaður
var á ráðstefnu um kjör láglauna-
kvenna, sem haldin var i vor.
Flestir eru sammála þvi að hér
á íslandi hafi orðið mjög örar
þjóðfélagsbreytingar á liðnum
árum og áratugum. Einn liðurinn
i þessari breytingu er sá að nú er
það mun algengara en áður að
giftar konur vinni einhver störf
utan heimilisins. Athugun á
skattframtölum hefur leitt i ljós
að þessi hópur hefur stækkað
mjög ört nú á allra siöustu árum
og láta mun nærri að amk. önnur
hver gift kona afli sér einhverra
tekna á vinnumarkaönum. í sum-
um byggöarlögum er þetta hlut-
fall mun hærra
Aðrar breytingar á þjóöfélag-
inu eru t.d. þær að það heyrir til
undantekninga að fleiri en 2 kyn-
slóðir búi saman, þ.e. foreldrar
og börn, og börnum fer heldur
fækkandi með aukinni menntun
og fræðslu um getnaðarvarnir.
Menntun kvenna hefur stóraukist
eins og vel kemur fram i útskrift-
artölum Háskóla fslands. Siðast
en ekki sist ber að nefna þá stað-
reynd að á Islandi 1976 er ógjörn-
ingur að lifa á tekjum einnar fyr-
irvinnu, fyrir meginþorra lands-
manna.
Fjórir hópar
kvenna
1 ljósi þessara staðreynda má
að minu mati skipta giftum kon-
um i fjóra hópa til að skýra sókn
þeirra á vinnumarkaðinn, sem er
i andstöðu við þá hefðbundnu
skoðun að heimilið sé hinn eini og
‘sanni starfsvettvangur konunnar.
1 fyrsta lagi má nefna þær kon-
ur, sem helst kysu að vera heima
hjá börnum sinum, en neyðasttil
að sækja aöra vinnu af fjárhags-
ástæðum.
f öðru lagi má nefna þær konur
sem vilja vinna utan heimilisins
og fá lifsfyllingu i þvi. Þessar
konur álita það vera grundvallar-
mannréttindi að geta unnið utan
heimilisins eins og karlmenn og
mikilvægan lið i jafnréttisbaráttu
kynjanna. Að mati þessa hóps er
spurningin liklega fáránleg: jafn-
eðlilegt væri að spyrja um
ástæður fyrir þvi að karlmenn
sæki störf utan heimilisins.)
1 þriðja lagi má nefna þær kon-
ur sem bæöi vilja og veröa að
vinna úti eins og það er oft kallað.
í fjórða lagi er svo hugsanlegt
að konur, sem hvorki vilja né
þurfa að vinna utan heimilisins
gera það vegna félagslegs
þrýstings — og þá á ég einkum við
igripavinnu i fiski þegar þjóöar-
verðmæti eru i veði. Og við þetta
má siðan bæta að þjóðfélagið
virðist hafa mikla þörf fyrir
vinnuafl kvenna.
Hvar eru börnin?
Ef um 50-60% giftra kvenna eru
á vinnumarkaönum af ofannefnd-
um ástæðum liggur beint við að
spyrja hvar börn þeirra eru á
meðan? Hvar er „vinnustaður”
barnanna? Býr þjóðfélagið börn-
'um öruggan og þroskavænlegan
samstað i samræmi við þær kröf-
ur sem það gerir til foreldranna?
Þvi miöur virðist þvi fara fjarri
að svo sé, og hver veit hvaða áhrif
það hefur á uppvaxandi kynslóð,
samanber hina auknu firringu og
rótleysi i þjóðfélaginu, sem m.a.
er talin birtast i auknum afbrot-
um.
Nokkur þessara barna eru á
dagvistarstofnunum út um allt
land. Hérna tiðkast að skipta dag-
vistarstofnunum i undirflokka og
talað er um vöggustofur, leik-
skóla, barnaheimili og skóla-
dagheimili. Þessi flokkun er ekki
æskileg að minu mati af félagsleg-
um ástpðum, en að þvi verður
vikið nánar siöar I þessu erindi.
Hluti þessara barna er á svo-
kölluðum barnaheimilum, sem
opin eru allan daginn eða bæði
fyrir og eftir hádegi. t Reykjavik
og viðar komast eingöngu svo-
kallaðir forgangshópar inn eöa á
biðlista þessara stofnana, en það
eru aðallega börn einstæðra for-
eldra og námsmanna. Börn á
barnaheimilum alast þvi upp i
mjög þröngu umhverfi félagslega
séð og ég veit dæmi til þess að
börn námsmanna fái þá mynd af
þjóðfélaginu að það sé óeðlilegt
að eiga pabba. Biðlistar fyrir
barnaheimili hafa þó sjaldan
verið lengri bæði i Reykjavik og
viðar, t.d. á Akureyri, Húsavik og
á Norðfirði, samkv. upplýsingum
frá menntamálaráðuneytinu. t
Reykjavik eru um 380 börn á bið-
listum barnaheimila, þar af um
180 börn einstæðra foreldra.
Annar barnahópur útivinnandi
mæðra er á dagvistarstofnun
hálfan daginn, eða á svokölluöum
leikskólum. Þó að öll börn eigi að
hafa sama rétt til að komast i
leikskóla þá er reyndin sú a.m.k. i
Reykjavik að forgangshópar sitja
fyrir vegna skorts á heilsdags-
stofnunum. Algengt er að biðtimi
eftir leikskólaplássi sé 1/2-3 ár.
Þau börn, sem eru á leikskóla eru
oft á vergangi hinn hluta dagsins
ef báðir foreldrar eru i vinnu, eða
i einkagæslu, sem er rándýr og
mjög misgóð.
Þriðji hluti barnanna er alveg á
vergangi eða i einkagæslu. Börn-
in dveljast oft m jög stuttan tima á
sama stað, en sifelldar
breytingar ýta mjög undir rót-
leysi og vanliðan. t einkagæslu
undir takmörkuðu eftirliti
Reykjavikurborgar eru nú 4-500
börn á 160-200 heimilum. Vegna
mannfæðar er þetta eftirlit mjög
takmarkað og einnig eru fjölmörg
börn i gæslu á einkaheimilum,
þar sem ekkert eftirlit er.
í fjórða og siðasta lagi eru það
skólabörnin sem eru styttri tima i
skólanum en foreldrarnir viö
vinnu.Þau eru gjarnan með lykil
um hálsinn og biða ein heima eða
fara i einkagæslu, þar sem lang-
flestar dagvistarstofnanir eru
lokaðar skólabörnum.
Hættur
Af framansögöu ætti að vera
ljóst að ástandið i þessum efnum
er vægast sagt uggvænlegt. A
fyrstu 6-8árum ævinnar er barnið
mjög næmt fyrir öllu sinu um-
hverfi, og á þeim árum má segja
að grundvöllur persónuleikans sé
lagður. Barnið er afar móttæki-
legt fyrir vitsmunalegri og
félagslegri örvun og mikilvægt er
að virkja þá næmni sem best til
að þroski barnsins verði sem
bestur. Ef barn skaöast til-
finningalega á þessum árum, til
dæmis vegna öryggisleysis og
rótleysis i uppeldinu, getur það
takmarkað vaxtarmöguleika
barnsins og skapað þvi erfiðleika
siðar. Skaðinn getur þvi oft verið
óbætanlegur.
Nú er þessu viðkvæma aldurs-
skeiði ekki sinnt sem skyldi og þvi
elst upp „flækingskynslóð” i
þessu landi, þ.e.a.s. börn sem
hvergi hafa öruggan samastað, á
meðan foreldrar þeirra afla sér
lifsviöurværis. Hérna á ég fyrst
og fremst við þau börn sem eru á
vergangi eða i stopulli einkagæslu
og á biðlistum dagvistarstofn-
anna. Þetta er langalvarlegasti
hluturinn að minu mati. 1 öðru
lagi erum við að einangra börn
einstæðra foreldra og annarra
forgangshópa félagslega séð. 1
þriðja lagi er alið á þeim áróðri
að dagvistarstofnanir séu
„geymslustofnanir” til að koma i
veg fyrir að biðlistarnir stækki
um of. Afleiðingin er meðal ann-
ars sú að sjónarmið sem þessi
heyrast oft: „um leið og ég hætti að
vinna úti, tók ég barnið úr leik-
skólanum.”Þaö sjónarmið að góð
dagvistarstofnun sé jákvæð fyrir
þroska og þarfir barnsins virðist
vera mun sjaldgæfara hér á landi
en beggja vegna Atlantshafsins.
Þannig er þá ástandið i dag að
minu mati og næst er því eðlilegt
að spyrja hvað sé til ráða.
Ef konur sitja
heima
Tvennskonar „lausnir” hafa
aðailega verið nefndar i fjölmiðl-
um og manna á meðal. önnur er
sú að hafa annað foreldrið heima,
en hin að byggja upp fleiri dag-
vistarstofnanir. Þessar tvær
lausnir koma sjaldan fram i einu
og litið er talað um þær afleiðing-
ar, uppeldisfræðilegar og þjóð-
félagsfræðilegar, sem þær hefðu i
för með sér.
Ekki alls fyrir löngu kom einn
af alþingismönnum þjóðarinnar
inn á þessi mál i þættinum um
,um daginn og veginn’. Að hans
mati er sú lausn vænlegust i upp-
eldismálum þjóðarinnar að konan
(ekki sama hvort foreldrið er) —-
nei konan verði heima. Alþingis-
maðurinn hafði verið svo láns-
samur að dvelja i sveit i nokkur
sumur og þar kynntist hann þvi
fjölskyldulífi sem hann vill að al-
menningur á Islandi búi viö nú.
En skyldi hann hafa hugsað hugs-
un sina til enda?
Við skulum lita stuttlega á þau
skilyrði, sem fyrst þyrftu að vera
fyrir hendi og siðar á af-
leiðingarnar.