Þjóðviljinn - 09.03.1977, Blaðsíða 7

Miövikudagur 9. mars 1977. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Helst er að vænta góðs árangurs af mengunar-
vörnum, ef gert er ráð fyrir þeim við frumhönn-
un verksmiðjanna og þær lagaðar að framleiðslu-
ferli fyrirtækisins og öllum búnaði.
Hjörieifur
Guttormsson,
liffræöingur:
„Af þeim afglöpum
„Þaö skiptir vissulega miklu
máli fyrir okkur að hagnýta orku
fallvatnanna meö uppbyggingu
stóriöjuvera. En þaö má þó aldrei
veröa á kostnaö ómengaös and-
rúmslofts eöa á þann veg, aö
heilsufari þeirra starfsmanna,
sem i slikum stóriöjuverum
starfa, sé hætta búin. Nú á aö
vera hægt aö búa svo um hnútana
viö rekstur stóriðjuvera að ekki
stafi hætta af mengunaráhrifum
þeirra...Skýrsla heilbrigöisráö-
herra á Alþingi í fyrradag veröur
okkur áminning um aö fara var-
lega i þessum efnum og gera hin-
ar ströngustu kröfur um allar
mengunarvarnir.” (Morgunblað-
iö, ritstjórnargreinum „mengun i
Straumsvik”, 3. mars 1977).
„Skýrsla heilbrigöisyfirvald-
anna um mengunina i álbræiöisl-
unni i Straumsvik, er glöggt dæmi
um þá aögæzlu, sem veröur aö
sýna i samskiptum viö erlenda
auöhringa... Af þeim afglöpum,
sem hér blasa viö sjónum, veröa
menn aö læra....” (Timinn, rit-
stjórnargrein undir fyrirsögninni
„Aldrei aftur”, 4. mars 1977).
Þannig eru viðbrögöin I aöal-
málgögnum rikisstjórnarinnar
viö þeim upplýsingum, sem fram
komu i greinargerö heilbrigöis-
ráöherra vegna fyrirspurnar á
Alþingi 2. mars sl. um mengun
frá álverinu i Straumsvik.
Vissulega er það ánægjuefni, aö
sömu aöilar og bera ábyrgð á
„þeim afglöpum sem hér blasa
viö sjónum” skuli nú manna sig
upp til slikra yfirlýsinga,og þýö-
ingarmikið er aö fá þær fram
einnig meö tilliti til ákvarðana
sem Alþingi og heilbrigöisyfir-
völd þurfa aö taka nú alveg á
næstunni um annað stóriöjufyrir-
tæki, þar sem er fyrirhuguö
málmblendiverksmiöja á
Grundartanga i Hvalfiröi.
Ég er vissulega i hópi þeirra
sem telja, að rangt sé að verja
fjármunum og orku til siiks fyrir-
tækis, enda þótt aö undirbúningi
þess hafi verið staöið á annan og
verða
menn
að
læra”
skaplegri hátt en þá samið var
um álveriö i Straumsvík, einnig
aö þvi er varöar mengunarvarn-
ir.
Þegar þetta er ritaö eru ókomn-
ar fram tillögur heilbrigöisráöu-
neytisins um starfsleyfi fyrir
verksmiöjuna, en þær hljóta aö
veröa skoöaöar einkar vandlega
af alþingismönnum, óháö þvi
hvaöa afstööu þeir hafa til verk-
smiðjumálsins aö ööru leyti, og
ráöa væntanlega miklu um loka-
niöurstööu.
Reynslan frá álverinu i
Straumsvík og ýmsum verk-
smiðjum sem reistar hafa veriö á
vegum islenska rlkisins, svo sem
áburöar-, sements- og kísilgúr-
verksmiöjunum á aö hafa kennt
mönnum þá lexiu, aö óhjákvæmi-
legt er að ganga tryggilega fyrir-
fram frá mengunarvömum iön-
fyrirtækja og öllum meginkröf-
um, sem lúta aö ytra og innra
umhverfi þeirra. Allur eftirleikur
reynist tvisýnn og erfiöur á þessu
sviöi, svo ekki sé taiað um þaö ef
fyrirtækjunum er afhent sjálf-
dæmi og þeim smeygt undir er-
lenda lögsögu, eins og gert var
meö álveriö I Straumsvík. Helst
er að vænta góös árangurs af
mengunarvörnum, ef gert er ráö
fyrirþeim viö frumhönnum verk-
smiöjanna og þær lagaöar aö
framleiösluferii fyrirtækisins og
öilum búnaöi.Þaö er því afar af-
drifarlkt, hvernig á þessum mál-
um er haldiö viö stofnun fyrir-
tækis og mótun starfsleyfis og
hljóta þeir sem um almennings-
heill hugsa aö setja fram ýtrustu
kröfur I þessum efnum. Ekki þarf
sist aö hafa i huga þá eölilegu
og vaxandi áherslu, sem verka-
lýösfélög leggja nú á aöbúnaö og
hollustuhætti á vinnustað og aö
girt veröi fyrir mengun svo sem
tækniiega veröur viö ráöiö.
Rétt er aö minna hér á sam-
þykkt slðasta Náttúruverndar-
þings um iðnrekstur, þar sem
m.a. er lögö áhersla á: „...aö
fylgt sé þeirri reglu, aö á Islandi
sé einungis leyföur iönrekstur,
sem hefur fullnægjandi tök á
mengunarvörnum vegna um-
hverfisins og heilbrigði þeirra, er
viö hann vinna.”
A árinu 1975 var mikið rætt og
ritað um umhverfismál fyrirhug-
aðrar klsiljárnverksmiöju'á.
Grundartanga I tengslum viö
frumvarp, er þá lá fyrir Alþingi
og nú hefur verið endurvakiö.
Rykútblástur frá slikum verk-
smiðjum veldur afar hvimleiöri
mengun.nema góöar varnirkomi
til, en ekki liggur fyrir aö hann
skaöi lífverur. Beinar rannsóknir
um þaö efni eru hins vegar af
skornum skammti, þannig aö mat
á þessu er byggt á llkum og al-
mennri reynslu úr grennd slíkra
verksmiðja erlendis.
I drögum Heilbrigöiseftirlits
rikisins aö starfsleyfi fyrir kisil-
járnverksmiöju á árinu 1975, þar
sem byggt var m.a. á upplýsing-
um Union Carbide um mögulegar
mengunarvarnir, var gert ráö
fyrir um 99% hreinsun á rykút-
blæstri miðað viö þyngd (0,45
kg/MW) og ekki reiknaö meö
neinni heimild til aö starfrækja
verksmiöjuna, ef hreinsibúnaður
bilaöi eöa skilaöi ófullnægjandi
árangri.
Heilbrigöiseftirlitiö mun þegar
I janúar sl. hafa skilaö tillögum
sinum um starfsleyfi fyrir málm-
blendiverksmiöjuna á Grundar-
tanga til heilbrigöisráöuneytis-
ins, en þær hafa enn ekki veriö
birtar né heldur afstaða ráöu-
neytisins. Þess veröur hins vegar
að vænta, aö afgreiösla heil-
brigöisyfirvalda feli ekki i sér
neinar tilslakanir á mengunar-
vörnum sem áöur voru ráögerðar
og sannanlega er unnt aö koma
viö. Fram hefur komið, aö fyrir-
tækiö Elkem hafi i samningaviö-
ræðum viö islensk stjórnvöld á
siðastliönu hausti óskaö eftir
heimildtilaö reka verksmiöjuna i
allt aö 4% af starfstima án þess
rykhreinsunarbúnaöur væri i
lagi, en þaö þýddi um 14 daga
rekstur á ári, og var vísað til
norskra ákvæöa þessu til stuön-
ings. Slikar kröfur eru auövitaö
meö öllu óaögengilegar og af-
dráttarlaust ber aö kref jast þess
aö verksmiðjan sé ekki starfrækt
nema mengunarvarnabúnaður sé
virkur og tryggi tilskilda hreins-
un. Getur hver maöur séö til
hvers slik undanbrögb myndu
leiða og hvert fordæmi frávik af
þessu tagi yröu gagnvart öörum
iðnrekstri, og þaö þótt um veru-
lega styttri tima væri aö ræöa.
Viö megum aö sjálfsögöu ekki
lúta erlendri forsögn um mengun-
arvarnir og umhverfisvernd, þar
sem mið er tekið af allt öörum aö-
stæöum og forsögu I iðnaðarmál-
um en hérlendis. Viö getum tekið
fullum hálsi undir orö ritstjóra
Tlmans „aldrei aftur”, aldrei
megum viö láta útlend fyrirtæki
leika á okkur eins og Alusuisse
gerði I samningunum um álveriö I
Straumsvlk áriö 1966, þar sem
vitnað var I „góöar venjur I öör-
um löndum viö svipuö skilyröi”
varöandi mengunarvarnir (12.
gr. aöalsamnings, Stj. tíöindi 13.
maí 1966). Það sem þykir sæmi-
leg úrbót i Noregi, þar sem menn
hafa búiö við mengunariðnaö frá
þvl í byrjun þessarar aldar, er úr-
elt I öörum löndum og mætti meö
réttu kalla hin verstu afglöp, ef
viö tækjum nú viö sliku sannan-
lega aö nauösynjalausu.
Loftmengun er þegar farin aö
grugga hiö rómaða hreina og
tæra loft viö Faxaf lóann, einkum
á góðviðrisdögum, og kisilryk frá
Grundartanga sem er i sjónmáli
frá Reykjavik, myndi bæta á af-
drifarlkan hátt á þá mengunar-
móöu, svo ekki sé minnst á fram-
hald af svipuðu tagi.
Engan hef ég heyrt róma málm-
blendiverksmiöjur sem vinnustaö
og kisiljárnverksmiðjum fylgja
ýmsir erfiðleikar hiö innra vegna
þess að ekki er unnt aö loka
bræðsluofnunum nema aö tak-
mörkuöu leyti. Rykmengun I
vinnusölum, hiti og hávaöi hafa
til þessa sett svip á slikar verk-
smiðjurhið innra, eins og ég hef
séö dæmi um I Noregi og Sviþjóö.
I kisiljárnverksmiöju Elkem viö
Kristiansand reyndust að sögn
forstjórans um 70% starfsmanna
hafa skerta heyrn, og hiti viö
bræösluofnana haföi slik áhrif á
hjartslátt starfsmanna, er unnu á
tækjum viö aö skara I þá, að þeir
voru látnir skipta og taka sér hvid
á 20 minútna fresti.
Þannig sýnist rík ástæöa til aö
heröa sem mest kröfur um starfs-
umhverfi hiö innra I sllkum verk-
smiðjum, og veröur þó tæpast
nokkur öfundsverður af siikum
vinnustaö.
Tök Heilbrigðiseftirlits rikisins
á málefnum álbræöslunnar 1
Straumsvik aö undanförnu hafa
verið traustvekjandiog veröur aö
vænta þess aö sama verði uppi á
teningnum um tillögur stofnunar-
innar varöandi starfsleyfi til
handa hugsanlegri klsiljárnverk-
smibju á Grundartanga. Heil-
brigöisráöuneytiö hefur lögum
samkvæmt siðasta oröið um
starfsleyfi verksmiöja, og hlýtur
þaö aö standa fast I istaöinu, ekki
sist eftir hvatningar og heit-
strengingar helstu málgagna
rikisstjórnarinnar um „...aö fara
varlega I þessum efnum og gera
hinar ströngustu kröfur um allar
mengunarvarnir.” (Mbl. 3. mars
sl.).
Um stuöning stjórnarandstööu-
flokkanna I þessu efni þarf ekki
aö efast, og réttast væri Alþingi
að hllta ráöum Alþýöubandalags-
ins og hverfa frá öllum áformum
um málmblendiverksmiöju.
Stofnun Árna Magnússonar gefur ut
Miðaldaævintýri
I þessari bók er oröiö ævintýri
haft um siðbætandi sögur meö
guörækilegu efni og útleggingu.
Sú merking orðsins ævintýri,sem
viö þekkjum best, er frá tlmum
Jóns Amasonar þjóðsagnasafn-
ara, en merkingin, sem hér er
notuð er eldri. Hér eru prentuö 34
ævintýri, sem hafa verið þýdd úr
ensku, og er hliöstæöur enskur
texti prentaður viö allar sögur
nema fimm, en þar hefur hann
ekki fundist, þótt úr ensku sé
örugglega þýtt.
Þessi ævintýri eru varöveitt i
skinnbók I Amasafni, sem er
óheil, en isafni Jóns Sigurössonar
i Landsbókasafni er eftirrit
skinnbókarinnar meöan hún var
heil skrifaö I Vigurá Isafjaröar-
djúpi seint á 17. öld, og eru þar
alls 32 sögur. Tvær sögur komu I
leitirnar i’ öörum handritum og
frábrugöinn texti af öörum
tveimur, sem eru I aöalsafninu.
1 inngangi bókarinnar er gerö
grein fyrir verkinu og sagt frá
handritum, sem prentaö er eftir
og einnig þeim handritum, sem
hafa unga texta og fjarlæga aöal-
Þýdd úr
ensku í sam-
antekt Einars
Gunnars
Péturssonar
handritum. Stuttlega er sagt frá
sambandi islendinga og
englendinga fram um 1500. Lýst
er i stuttu máli heimildum ævin-
týranna á enskri tungu. Ekki
finnast nú nein gögn, sem bent
gætu á, hver hafi þýtt, en þaö hef-
ur verið gert seint á 15. öld og lik-
lega á vestanveröu Norðurlandi.
Frá þeirri öld er annars lltiö
kunnugt um bókmenntastarfsemi
I lausu máli og er þvl mikill feng-
ur 1 vitnesk ju um, að þessar sögur
voru þýddar þá. 1 lokakafla Inn-
gangs er yfirlit um handrit ævin-
týranna, vitnaö I ýmsar sagna-
skrár og greint frá hliöstæðum i
Islenskum þjóösögum seinni
tlma.
Af þessum 34 ævintýrum hefur
um helmingur veriö prentaöur i
heild áður, en þá aö litlu leyti bent
á enskar hliöstæöur. A tslandi
hafa aðeins 2 ævintýranna veriö
prentuö áöur, I bók sem Einar Ól.
Sveinsson gat gaf út 1944 og heitir
Leit eg suður til landa. Þar er
m.a. úrval miðaldaævintýra, en
þau hafa annars aldrei veriö gefin
út á íslandi eins og meiri hluti
fornra kristilegra bókmennta.
Akaflega fallegt mál er á sög-
um þessum, eins og öðrum helgi-
bókmenntum Islenskum og þvl til
sannindamerkis skal gripiö hér
niður I textann á einum stað, nán-
Einar Gunnar Pétursson
ar tiltekið I 27. ævintýri. Veröur
samt tekiö þaö bessaleyfi að
breyta stafsetningu og færa hana
I nútimalegri gerð.
Segir I „ævintýri” þessu af
biskupi nokkrum og hans helgum
gjörðum,ogkonu nokkurrierhélt
sig til saurlifis og liföi i dauðleg-
um syndum,á likama sinn bæði
fögur og kurteis, og dróust til
félagsskapar viö hana burbugir
menn og rikir, sakir þessara
kosta:
Segir svo frá er biskup „kom til
þessa sama staöar aö prédika þar
sem annars staöar guös erindi, og
allt staðarins fólk fór til kirkju ab
hlýöa nans prédikan, nema sú
synda fulla kona og hennar sel-
skapur. Þær voru kyrrar aö slnu
heimili. Það var þeirra sorg mest
hvern dag, að eigi komu svo
margir menn mtí) þær aö syndg-
ast, sem þær vildu, og þær mætti
sem mest silfur vinna. Og sem
þær sitja svo I sitt herbergi talar
hún svo til þeirra: — Vér skulum
ganga til kirkju, þvi þar munu
vér fá nógra félaga er meö oss
vilja leika og afla svo peninga.
Ganga siöan til kirkjunnar og inn
I kirkjuna. Og svo skjótt sem hún
inn kemur, rennir þann góöi
mann biskupinn auga til hennar
og sér þá sýn sem honum þótti
hræðileg, að þessi kona heföi um
sinn háls eina járnfesti og þar út
af aðrar festar er þeir fjend-
ur héldu I er hana leiða. Og sem
hún finnur sina félaga tekur hún
þeirra klæöi eöa annaö teikn gjör-
ir aö þeir skyldu meö henni
ganga. Biskupinn leit til og sá allt
þetta. Hans hjarta fullt með sorg
þegar hann sá til hennar og vildi
gjarnan frelsa hana ef hann
mættí”.
Lengra verður ævintýrið ekki
rakiö. Bókinereins og aðrar bæk-
ur útgefnar hjá Stofnun Arna
Magnússonar fáanleg hjá Menn-
ingarsjóði.
ráa