Þjóðviljinn - 13.03.1977, Síða 14

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. mars 1977
„Þegar mig langar til að
segja eitthvað um það sem
er efst á baugi, þá yrki ég
helst vísu", segir sovéska
skáldið Búlat Okúdsjava
m.a. í viðfali sem okkur
hefur borist. Okudsjava
hefur samið skáldsögur
sem víða hafa farið, en
þekktastur er hann fyrir
söngva sem hann hefur
samið og flytur sjálfur.
Hann var lengi þekktastur
„segulbandaskálda", og á
seinni árum hafa komið út
nokkrar plötur með textum
hans og flutningi bæði
heima fyrir og erlendis.
En hér er semsagt
viðtalið:
Okúdsjava fæddist árið 1924 i
Arbat-hverfinu i Moskvu. Arbat
er gamalt hverfi, þar standa lág
einbýlishús við þröngar götur.
Faðir hans var frá Grúsiu, móðir
hans frá Armenlu. Arið 1941, þeg-
ar Okúdsjava hafði lokið námi I
niunda bekk grunnskólans, réðust
þýsku nasistarnir inn i Sovétrikin
ob Dilturinn gerðist siálfboðaliði.
hélt til vigvallanna. Hann gegndi
herþjónustu sem óbreyttur her-
maður til striðsloka. Eftir strið
lauk hann námi, við málvisinda
deild Moskvuháskóla og gerðist
að þvi loknu kennari, kenndi
rússnesku og bókmenntir við
sveitaskóla einn. Siðan gerðist
hann blaðamaður i Kalúga, sem
er borg i Mið-Rússlandi. Eftir það
sneri hann aftur til fæðingarborg-
ar sinnar óg vann hjá útgáfu-
fyrirtækinu Molodaja Gvardia
um nokkurt skeið eða þar til hann
tók að sér umsjón með ljóðlistar
deild vikublaðsins Literaturnaja
gazeta.
Urn þessar mundir er Okúd-
sjava aö skrifa þriöju skáldsögu
sina um söguleg efni, og heitir
hún „Ferðalag fúskaranna”. Að
þvi er Okúdsjava segir sjálfur er
þungamiðja sögunnar harmsögu-
leg ást. Hann rakst á þetta við-
fangsefni, sem upprunniö er frá
miðri siðustu öld, og það tók hug
hans fanginn, segir hann.
Þetta er einmitt aðalatriðið, að
viðfangsefnið finni hljómgrunn I
hugarheimi höfundarins. Þegar
hann hefur hugsað söguna til
enda byrjar hann að skrifa, en
hann skrifar um sjálfan sig: ,,Ef
'til vill er ég lautinant frá liðinni
öld, ef til vill er ég stjórnmála-
maður, ef til vill hef ég mörg
11
Ur
sjálfs
mín
ævi
þráð
eg
dró
' 11
Um rétt listamannsins til að
gagnrýna sagði Okúdsjava að
gagnrýni væri nauðsynleg fyrir
eðlilegan framgang bókmennta,
án hennar fengju þær ekki þrifist.
Hann sagði einnig að stundum
væri honum mikil stoð i háði, en
aðalatriðið væri að hæöast fyrst
að sjálfum sér, og siðan að
umhverfinu. Það er miklu auð-
veldara að hæðast að umhverf-
inu.
— Fyrir fimm árum ortuð þér
þessalinu: ,,Nú eru allir söngvar
sungnir. Punktur.” Siðan sneruð
þér yður að sagnagerð. Fyrir fullt
og allt?
— Þá hélt ég auðvitað að ég
myndi aldrei framar yrkja ljóð. I
fyrsta lagi var ég orðinn leiður á
sjálfum mér sem ljóðskáldi, i
öðru lagi tel ég að skáld eigi að
hafa þá karlmennsku til að bera
að geta hætt i tæka tið. En svo
breyttist ástandið svolitið. Ýmsir
hlutir höfðu áhrif á mig, leituöu á
mig og pindu mig. Einhver ljóð
tóku að skjóta upp kollinum, þótt
ég lyki sjaldnast við þau, vegna
þess að mér likaði ekki við þau.
Svo fóru að koma ljóð sem ég var
ánægður með. Endanlegur dómur
hefur enn ekki verið kveðinn upp.
Okúdsjava segir að I heimi nú-
timans, þessu gósenlandi tækni-
framfaranna, fari áhugi á skáld-
skap fremur vaxandi en dvin-
andi. Hann minnist ljóðakvölda i
V-Þýskalandi, þar sem hann kom
fram og sem vöktu mikla ánægju
þeirra sem að þeim stóðu vegna
þess að áheyrendur hlutstuðu af
athygli, klöppuöu og hlógu þar
sem það átti við. ,,Ég vil alls ekki
gera Iltiö úr þessum ljóðakvöld-
um,"— segir skáldið — „en ef
sovéskir áheyrendur sýndu slik
viðbrögð myndi ég hlaupa út af
sviðinu og aldrei koma aftur. I
Sovétrikjunum er áhugi á skáld-
skap gifurlegur og fólk umgengst
hann á ástriðufullan hátt”. Hann
minnir á að Rússland hafi alltaf
verið ljóðrænt land, eins og
dæmin sanni og nægi þar að nefna
ljóöakvöldin sem voru hefð I rúss-
nesku menningarlifi. Eftir
byltinguna 1917 fékk þessi hefð
Búlat Okúdsjava: Helst yrki ég vlsu...
Viðtal við sovéska skáldið BULAT OKUDSJAVA
andlit... Stundum er ég svo hepp-
inn að það sem kemur fyrir mig
vekur áhuga annarra, en það
kemur einnig fyrir, að fólk lætur
sér standa á sama. Um þetta
verður vist aldrei gerð nein áætl-
Safn Biblíutilvitnana
lan J. Kirby: Biblical
Quotations in Old lcelandic
— Norwegian Religious
Literature. Volume I:
Text. Reykjavík/ Stofnun
Árna Magnússonar# 1976.
Höfundur þessa rits var pró-'
fessor 1 ensku við Háskóla tslands
á árunum 1967-1972, en er nú próf-
essor við háskólann i Lausanne i
Sviss. Hann byrjaði að vinna að
verki þessu árið 1963 og hafði að
mestu leyti lokið þvi átta árurn
siöar, 1971. Sú bók sem nú er
komin út er meginhluti verksins,
safn Bibliutilvitnana i fornum Is-
lenskum og norskum ritum. Ann-
að bindi mun koma út siðar á
þessu ári, en þar fjallar höfundur
um rit þau sem tilvitnanírnar eru
teknar úr og birtir auk þess
margvislegar athugasemdir,
skrár og lykla sem gera safnið
handhægt og auðvelt i notkun.
ÞettasafnKirbys er ekki algert
brautryðjandaverk. Fyrir tæpri
öld eða áriö 1884 birti norskur
guðfræöingur, Johannes Bels-
heim, safn Bibliutilvitnana sem
sonur hans Gissur hafði tekið
saman. En sonurinn var þá látinn
og hafði aldrei gengið aö fullu frá
riti sinu. Ber það greinilega
menjar þess, þvl að þar vantar
margar tilvitnanir sem Kirby
hefur fundið. Auk þess hefur Kir-
by kannað mun fleiri rit en Bels-
heim, enda sum þeirra ekki tilá
prenti þegar Belsheim gerði
könnun sina.
Könnun Kirbys er að mestu
leyti einskorðuð viö trúarleg rit,
en hann hefur farið vandlega I
gegnum allar trúarlegar bók-
menntir islenskar og norskar sem
til eru frá miðöldum. I veraldleg -
um bókmenntun er hverfandi litið
af Bibliutilvitnunum, en Kirby
hefur tekið allar slikar tilvitnanir
með ef hann hefur rekist á þær.
Annað sem gefur riti Kirbys
mikið gildi fram yfir safn Bels-
heims er það að hann birtir hvar-
vetna heimildir eða hliðstæður
við hinn norræna texta, venjulega
úr latnesku Bibliunni (Vulgata),
en stundum úr öðrum latneskum
ritum ef texti þeirra stendur nær
islenska eða norska textanum.
Óvisterað öllBiblian hafiverið
þýdd á miðöldum. Að minnsta
kosti hefur aðeins varðveist fyrsti
hluti Gamlatestamentisins, i riti
þvi sem kallað er Stjórn, en þar er
Bibliutextinn að sumu leyti
breyttur og aukinn með guðfræði-
legum skýringum. Tilvitnanirnar
sem birtast Iriti Kirbys bera vitni
um snilldarleg tök á Islenskri
tungu, og má það teljast harms-
efniað eiga ekki alla Ritninguna i
þýðingu frá fornöld.
un, en sem betur fer kemur þetta
fyrir”.
— 1 bókum yöar er sagt frá at-
burðum sem gerðust fyrir mörg-
um áratugum. Hvernig teljið þér
að saga höfði til samtima sins?
— Ég skrifa um manninn, og
maðurinn er alltaf nútimalegur.
Ytri búnaðurinn breytist, fötin,
samgöngutækin, en eðli mannsins
er óbreytt. Sögurnar minar er
ekki hægt að kalla hreinræktaðar
söguskáldsögur.’Þvi miður hef ég
slæmt minni ég get ekki keppt viö
ýmsa aöra á sviði söguþekkingar,
en ég hef ekki þungar áhyggjur af
þvi. Ég legg aðaláherslu á sögu-
efnið, persónurnar og samskipti
þeirra sin á milli, hugblæ tima-
bilsins. Annars er svar við þess-
ari spurningu fólgið i visunni ,,Ég
er að skrifa sögulega skáldsögu.”
Ég hlustaði á visuna, og vissu-
lega segir hún margt um skáld-
skap Okúdsjava. Skáldskapur
glatar alltaf miklu I þýðingu, en
í samt vil ég hafa hér eftir nokkrar
linur úr þessari nýju visu: „Hver
og einn skrifar það sem hann
heyrir, hver og einn heyrir
andardrátt sjálfs sin... bláar voru
fjarlægðirnar, nóg var af hug-
myndum og úr sjálfs min ævi
þráð ég dró...”
— Hver ög einn skrifar það sem
hann heyrir, segið þér. En hvað
þá um hlutdrægnina?
— Skáldverk má ekki vera hlut-
drægt, en skáldið verður að vera
hlutdrægt. Ég er skilyrðislaust
hlutdrægur upp að vissu marki,
og þessi hlutdrægni er tengd
heimsskoðun minni, afstöðu
minni i lifinu.
lýðræðislegri svip og skaut rótum
meðal almennings. Og þótt
Okudsjava sé ekki hliðhollur
ljóðakvöldum sem haldin eru i
risastórum iþróttahöllum viður-
kennir hann að þetta form sé ein-
kennandi fyrir > Sovétrikin þar
sem ljóðabækur eru gefnar út i 20-
30 þúsund eintaka upplagi að
meðaltali (stundum fara upplögin
upp I 100 þús. eintök).
— Hvaö er það I lifi og list sem
þér hatið mest?
— Lygi, sem þykist vera sann-
leikúr. Orðagjálfur, sem fætt er
af tómri mælsku. Hinsvegar geta
háfleyg orö veriö dásamleg, ef
þau fæðast af ást.
— Hvað mynduð þér segja um
skáldið Okúdsjava, væruð þér
gagnrýnandi?
— Ekkert gott. Hann var hepp-
inn, fæddist á réttum tima og til-
finningar hans voru þær sömu og
salntimamanna hans. Þetta var
auðveld spurning, vegna þess að
ég umgengst sjálfan mig af mik-
illi varúð. Liklega var það þess-
vegna sem ég hættí að yrkja ljóö.
Ég er hræddur um að ég hætti
lika aö skrifa sögur. Þegar hugs-
un min er komin fram I penna-
oddinn hefur hún glatað miklu, og
allar þær fallegu myndir og
mikilvægu hugsanir sem eru aö
rótast um innra með mér breyt-
ast I eitthvað allt annað vegna
ófullkomleika mlns. Þetta gerir
mig niðurdreginn og ætti að gera
alla rithöfunda niðurdregna.
Maður má ekki gera sér I hugar-
lund að hvert orð sem hann segir
hljóti að gleðja gjörvallt mann-
kynið. APN