Þjóðviljinn - 10.05.1977, Blaðsíða 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 10. mal 1977
N áttúr uverndarr áð
einnig sniðgengið á
lokastigi
Þrautseigja?
Þrákelkni?
Þrjóska!
Þetta er I annaö sinn á tveimur
árum, sem hæstv. iönaöarráö-
herra (virðul. heföbundiö
ávarpsorö sem fengið hefur önd-
veröa merkingu i ráöherratiö G.
Th.) leggur fyrir Alþingi áöeinum
tveimur árum frum
varp um járnblendi
verksmiöju á Grundar
tanga. Viö höföum þó ætl
að aö honum þætti 'einu sinni
leik og greiddi yfir 800 miljónir
blendifélaginu, þvi hvaö svo sem
menn kunna annars aö finna
þessum alþjóölega auöhring til
foráttu — mig minnir aö Gunnar
Thoroddsen teldi þab fram honum
til ágætis forðum aö hann væri 9.
auöugasta fyrirtæki i heimi — þá
mun enginn gruna hann um fávlsi
I viðskiptum. En eigi má sköpum
renna. Þaö er I samræmi við
þjóðkunnan baráttustfl ráöherr-
ans að reyna þaö tvisvar, sem
hann heföi ekki átt aö prófa einu
sinni. Spakmæli uppá stjórn-
málagiftu Gunnars Thoroddsen
er raunar haft eftir Gisla heitnum
á Bakka, þegar innt var eftir sér-
kennilegum fótabúnaöi hans:
„Þegar maður fer meö annan fót-
inn I öfugan skóinn, þá er hinum
hætt”.
Sérstök málsmeðferð.
1 september I haust sótti stjórn
Járnblendifélagsins um starfs-
leyfi fyrir verksmiðjuna á
Grundartanga, og óskaöi eftir af-
greibslu strax í nóvember. Heil-
brigöismálaráöherra, sem veitir
þess háttar leyfi, leitaöi umsagn-
ar Heilbrigðiseftirlits rlkisins,
svo sem ráögert er I lögum.
Starfsmenn þar eru tveir, Hrafn
V. Friöriksson yfirlæknir og
Eyjólfur Sæmundsson efnaverk-
fræöingur. Þeir lögbu nú,-nótt viö
dag aö undirbúa þau slfilyröi er
tryggt gætu lágmarksáhættu af
völdum verksmiöjunnar fyrir
umhverfi og lífriki og hámarks-
hollustuhætti starfsmönnum til
handa. Skilaöi heilbrigöiseftirlitiö
umsögn einni, meö tillögum um
gerö starfsleyfis hinn 10. janúar
sl. Efalltiö heföu þeir getaö spar-
að sér yfirvinnu, þvi lögfræöingi
heilbrigöisráöuneytisins var faliö
aö semja starfsleyfiö. Aö vlsu má
til sanns vegar færa aö tillögur
heilbrigöiseftirlitsins hafi veriö
haföar til nokkurrar hliösjónar aö
svo miklu leyti, sem hinn nýi
samstarfsaöili, alþjóölegi auö-
hringurinn Elkem Spigerverket I
Noregi, taldi þær samræmast
hagsmunum slnum. Síðar veröur
að þvl vikiö hvernig Járnblendi-
félagiö, nánar til tekiö íslenska
rlkisstjórnin, haföi beinlinis
skrifaö undir það viö Elkem
Spgv. aö láta I té starfsleyfi sem
útlendingarnir sættu sig viö.
I desember lagöi iönaöarráö-
herra fram I neörideild frumvarp
sitt til laga um járnblendiverk-
smiöju I Hvaifiröi, 129. mál
Alþingis, og sýndi rétt einu sinni
klókindi hins æföa stjórnmála-
manns, þvl meö þessum hætti var
hægt aö knýja þingmenn stjórn-
arliðsins til þess aö samþykkja
frumvarpiöí þeirri deildinni, sem
skipuö er tveimur þriöju hlutum
alþingismanna áöur en þær upp-
lýsingar kæmu fram sem ekki
yrði leynt I efrideild. Er þetta
eina skyringin, sem finnanleg er
á þvl aö sneiöa nú hjá efrideild I
upphafi málsins, en þar var fyrra
járnblendifrumvarpið lagt fram
áriö 1975.
Sjálft verklagiö viö framlagn-
ingu frumvarpsins gaf nokkra
vísbendingu um þau þingræðis-
legu vinnubrögö sem I vændum
voru. Frumvarpinu var dreift
heim til þingmanna rlkisstjórnar-
flokkanna og Alþýöuflokksins á
slökvöldi 14. desembe- Er þetta
komst upp daginn eftir og ráö-
herra var innlur skýringar sagöi
hann einfaldlega, að ekki væri
ástæöa til aö kynna frumvarpiö
sérstaklega þeim þingmönnum,
sem ætla mætti aö væru þvl and-
snúnir. Hann haföi viö orö aö
endilega þyrfti aö afgreiöa frum-
varpiö fyrir jól. Þaö er nú býsna
athyglisvert meö sérstöku tilliti
til þeirrar staöreyndar, aö heil-
brigöiseftirlitiö gat ekki lagt fram
umsögn sína varöandi starfsleyfiö
fyrr en 10. janúar, enda fór svo að
máliö var ekki tekið til umræöu I
neörideild fyrr en 31. janúar og
var visaö til annarar umræöu og
iönaöarnefndar fjórða april.
Þannig var fyrstu umræöu um
málib I neörideild lokib daginn
áöur en heilbrigöisráöuneytiö gaf
út starfsleyfi þaö til verksmiöj-
unnar, sem nánar veröur vikiö aö
hér á eftir.
Dauðadómur fyrir burð.
Viö umfjöllun I iönaöarnefnd
neörideildar, og athuganir sér-
fræðinga utan þings komu fram
meöal annars eftirfarandi atriöi,
sem þeir Siguröur Magnússon og
Lúövik Jósepsson geröu grein
fyrir I ýtarlegu máli viö aöra um-
ræöu i neörideild:
Viö blaösir stórfellt tap á raf-
orkusölunni frá Sigölduvirkjun til
Járnblendiverksmiöjunnar. Um-
samiö verö á forgangsorku er kr.
2,20 fyrir kllóvattstundina, en á
svonefndri umframorku 0,51
króna. Forgangsorkuveröið er
undir framleiöslukostnaöarveröi,
en afhendingarskilmálar svo-
nefndrar umframorku svo
strangir, aö meta á hana til verös
sem samsvarar 75% forgangs-
orku. Niöurstaöan er sú, aö fyrir-
hugaö raforkuverö til verksmiöj-
unnar veröur 50% undir orku-
veröi til stóriöjuvera I Noregi þar
sem raforkuverö er þó lægst I
heimi, og kemur þetta heim viö
ummæli bankastjóra Norræna
fjárfestingarbankans I útvarps-
og sjónvarpsviðtölum hér I vetur
leið.
Arösemisútreikningar verk-
smiöjunnar, sem fylgja frum-
varpinu,eru svo ómerkir þar sem
öllum útreikningum: fjármagns-
kostnaöi, hráefniskostnaöi og
söluveröi er hagrætt I þvl skyni að
sýna áætlaöan hagnaö. Þessu til
staöfestingar má geta þess aö út-
reikningar sem Þjóöhagsstofnun
geröi á rekstri járnblendiverk-
smiöjunnar, heföi hún veriö rekin
áriö sem leið, sýndu aö beint og
óumflýjanlegt tap á rekstri henn-
ar heföi numiö nær 850 miljónum
króna. Þótt verksmiöjan heföi
fengiö raforkuna frá Sigöldu
ókeypis þetta ár heföi samt oröið
200 til 250 miljón króna tap á
henni. Ef gengiö heföi veriö út frá
varlegri forsendum um fjár-
magnskostnaö og annað,heföi út-
koman oröiö enn skelfilegri.
Að semja við skrattann.
Áætlaöur fjármagnskostnaöur
verksmiöjunnar er nú 18 miljarö-
ar íslenskra króna. Þaö er fjóröa
kostnaöaráætlunin — og sú lang-
samlega ábyggilegasta aö sögn
Gunnars Thoroddsen og Stein-
gríms Hermannssonar, og sætir
furöu hversu lengi áætlanir
þeirra járnbiendimanna halda
áfram aö batna. Raunar viröast
ábyggilegheitin standa I ein-
hverskonar hlutfalli viö hækkun-
ina. Hér er þó ekki reiknaö meö
verö á spennistöö, vegagerö og
hafnargerö. Ekki er heldur reikn-
aö meö fyrirsjáanlegum hækkun-
um á byggingartima svo nokkurt
vit sé I, og enn siöur er reiknaö
meö fjármagnskostnaöi raforku-
versins, sem bundiö veröur verk-
smiöjunni. Varlegt hlýtur aö telj-
ast aö fjármagnskostnaöurinn
veröi ekki undir 40 til 50 miljörö-
um, eöa sem svarar helmingi nú-
verandi skulda landsmanna viö
útlönd.
Þannig er frá samningum
gengið, aö islenska rikib, sem
verður eigandi verksmiöjunnar
aö 55 hundraðshlutum tekur
raunverulega á sig alla áhættuna.
Elkem Spigerverket greiöir
hlutabréf sín meö tæknikunnáttu,
tækniaöstoö og ýmiskonar tækni-
búnaöi heimanaö. Islenska rlkiö
sér um fjármögnunina. Ef illa fer
þá tapar erlendi aöilinn engu
nema hlutabréfum, sem hann
hefur goldið meö þeirri tækni-
þekkingu, tækniaöstoö og ráögjöf
— sem þá má segja aö hafi ekki
reynst par vel — og svo þeim
varningi, sem hann hefur lagt til
verksmiöjunnar. Hiö raunveru-
lega fjárhagstjón lendir á Is-
lenska rlkinu.
Við skulum sleppa I bili ýtar-
legum hugleiöingum um þau arö-
bæru fyrirtæki, sem rlkiÖ gæti
reist fyrir upphæöina sem hér um
ræöir I landi þar sem margt er
ógert. Hitt er ljóst aö fyrir þetta
fé gætum viö komið á samtengdu
raforkukerfi um allt land meö
styrktum dreifilínum, sem nægöu
til þess aö koma öllu rafmagni
Sigöidu á þann markaö sem fyrir
er I landinu og gæfi Landsvirkjun
nær þrefalt hærra verö fyrir raf-
orkuna en járnblendiverksmiðj-
unni er ætlaö aö borga.
Viö fyrirhugaöa verksmiöju
eiga aö starfa 150 menn. Sam-
kvæmt útreikningum Þjóöhags-
stofnunar myndi hvert starf viö
verksmiöjuna kosta um 120
miljónir I fjárfestingu. Aöur hef-
ur veriö sagt frá aröseminni.heföi
verksmiöjan veriö I gangi 1 fyrra.
Ef reiknaö er meö varlegri áætl-
anagerö er sennilegt að fjár-
magnskostnaöurinn aö baki
hverju starfi yröi um 300 miljónir
— og tapiö yröi aö minnstakosti
þrefalt meira á rekstri verk-
smiöjunnar — eöa sem svarar 2,4
miljöröum miöaö viö reksturinn I
fyrra.
„Vandaðasti undirbún-
ingur, sem nokkurt
þingmál hefur hlotið”,
sagði Steingrimur Her-
mannsson um Þörunga-
vinnsluna á sinum tima.
Hversu vandaður er
undirbúningur Járn-
blendiverksmiðjunnar?
Meö nefndaráliti minnihluta
iönaöarnefndar efrideildar fylgdu
ritstjórnargreinar úr heimskunn-
um erlendum fjármálatímaritum
þar sem gerö er grein fyrir slæm-
um og versnandi horfum stál- og
málmblendiiönaöarins. Hér er
um aö ræöa grein úr Le Monde
Diplomatique frá ágúst 1976, Le
Nouvel Observateur frá 10. janú-
ar 1977, The Economist 12.
febrúar 1977, Le Monde 22. febrú-
ar 1977, Le Monde Diplomatiquei
mars 1977, International Herald
Tribunel4. mars 1977, Le Monde
Dipiomatique I aprfl 1977, Le
Nouvel Observateur 11. aprfl
1977, Frankfurter Allgemeine
Zeitungl5.aprfl 1977, DieWeltl5.
aprll' 1977 og Die Welt 16. aprfl
1977.
Ekki er mér ljóst hvort hátt-
virtir þingmenn Framsóknar-
flokksins, Sjálfstæðisflokksins og
Alþýöuflokksins hafa gert sér þaö
ómak aö lesa þessi fylgiskjöl
fremur en annaö þaö, sem lýtur
aö fyrirhugaöri járnblendiverk-
smiöju.enniöurstaöa allra þeirra
sérfræðinga, sem skrifaö hafa I
fyrrnefnd blöö á þessu tlmabili er
sú, aö engar horfur séu á þvl aö
staöa stáliðnaöarins muni batna
fvá þvi sem hún var áriö 1976,
aíldur bendi flest til þess að hún
muni enn fara versnandi. Hafi
einhverjir þeirra lesiö fylgiskjöl-
in er spurningin aöeins sú, hvaöa
rökstudda ástæöu þeir hafi til
þess aö trúa betur háttv. þing-
manni Steingrlmi Hermannssyni,
aöalformælanda járnblendiverk-
smiðjunnar, forstjóra Rann-
sóknaráös rlkisins, fulltrúa I viö-
ræðunefnd um orkufrekan iönaö,
rafmagnsverkfræbingi og ritara
Framsóknarflokksins. — Þeir
hljóta aö hafa ályktaö sem svo aö
undirbúningurinn undir járn-
Útdráttur úr
ræðu Stefáns
Jónssonar er
efri deild
alþingis fjallaði
um Grundar-
tangaverksmiðju
var
þingsjé
blendiverksmiöjuna hafi senni-
lega verið jafn vandaöur og
undirbúningurinn undir Þörunga-
verksmiðjuna á Reykhólum — ef
ekki beinlínis ennþá vandaöri.
Hér er stefnt I bullandi tap-
rekstur langsamlega dýrasta
fyrirtækis, sem Islendingar hafa
nokkru sinni lagt fé I, undir sam-
eiginlegum vigoröum Gunnars
Thoroddsen iönaöarráöherra og
Steingrfms Hermannssonar rit-
ara Framsóknarflokksins i nánu
samstarfi viö alla þingmenn
Alþýöuflokksins, undir þvl kjör-
oröi sem vlöa getur aö finna I
þingræöum þeirra um máliö, að
„öllum framkvæmdum fylgi
nokkur áhætta”.
Eins og aö llkum lætur þá vex
þeim félögum ekki mjög i augum
áhættan, sem llfrlki Hvalfjaröar,
Faxaflóa og Borgarfjaröarsveita
er búiö af járnblendiverksmiöj-
unni — né þaö heilsutjón, sem
starfsmönnum verksmiöjunnar
kann aö vera búiö af rekstri henn-
ar. Þar skal einnig nokkru til
hætta. Þegar rætt var um samn-
inginn viö Union Carbide fyrir
tveimur árum héldum viö
Alþýöubandalagsmenn þvi fram
aö áhættan fyrir llfrlki landsins
og heilsu starfsfóiks af völdum
járnblendiverksmiöjunnar yröi
glfurleg þótt beitt yröi fullkomn-
ustu mengunarvörnum. Viö um-
ræöurnar I iðnaöarnefnd efri
deildar kom I ljós aö hættan af
völdum þessarar verksmiöju í
samstarfi viö Elkem Spigerverk-
et, eins og nú er fyrirhugaö, verö-
ur ennþá meiri, þar sem nú hefur
verið ákveöiö af hálfu rlkisstjórn-
arinnar, vegna fyrirsjáanlegrar
slæmrar efnahagsstööu fyrirtæk-
isins, meö köldu blóöi, aö ekki
veröi beitt fullkomnustu meng-
unarvörnum né heilsugæslu. Er
hér komið aö þeim hluta málsins
sem varöar starfsleyfi verk-
smiöjunnar.
Mismunur þess sem
hægt er að gera og þess
sem hluthafar geta sætt
sig við.
Svo sem fyrr er getiö skilaöi
Heilbrigöiseftirlit rlkisins um-
sögn sinni um starfsleyfi járn-
blendiverksmiöjunnar til heil-
brigöisráöherra hinn 10. janúar.
Hefst umsögnin á tillögum heil-
brigöiseftirlitsins um ákvæöi
starfsleyfisins, en siöan fylgja
meö nær 150 vélritataöar blaöslö-
ur af rökstuöningi fyrir hinum
einstöku skilyrðum, sem stofnun-
in vill setja fyrir þessu leyfi,
ásamt skýringum á þeim alvar-
legu afleiöingum, sem þaö gæti
haft fyrir heilsufar starfsmanna
verksmiöjunnar og llfriki lands-
ins ef frá þessum skilyröum væri
vikiö I starfsleyfinu.
Nú heföi mátt ætla aö þessari
umsögn heilbrigöiseftirlitsins
heföi veriö dreift á borö Alþingis-
manna strax og þeir komu úr
jólaleyfinu svo aö þeir "hefö*
u nægan tíma til aö kynna sér
þetta vandasama mál I sambandi
viö járnblendifrumvarpiö. Svo
var eigi gert, og áttu enn eftir aö
llöa tveim mánuöir þar til ástæö-
an kom I ljós.