Þjóðviljinn - 10.05.1977, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 10. mal 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
Geta menn þannig villt á sérTíeimildir, látid aðra,
jafnt kunnandi sem fákunnandi,
halda að þeir viti mun meira en þeir raunverulega gera
LYKILORÐ
LYKILSTÖÐUR
A ensku er til hugtakið
Phraseology. Þetta hugtak er
gjarnan notað um þá sérstöku
hegöan fræöinga þegar tveir
ókunnugir eru að tala sig saman
að varpa fram lykilorðum úr
sérgrein sinni, til að sjá á hvaða
stalli hvor stendur. Er þá gengið
út frá þvi, að að baki hvers
lykilorðs, sem varpað er fram
búi álitlegur þekkingarforði,
sem væntanlega er þá óþarft að
rekja neitt nánar. Dæmi um
svona samræður gæti verið:
A: „Þú ert að rannsaka eitt-
hvað, er þaö ekki?”
B: ,,Jú, ég er við rannsóknir
i efnafræði.”
A: „Llfrænni?”
B: „Nei, ólifrænni, þunga-
máímurn.”
A: „Kvikasilfri?”
B: „Nei, kadmium og blyi.”
A: „Mælingum á þeim?”
B: „Nei, ég er að athuga
samvirkni þeirra.”
A: „Jaaaá.....?”
Samtalinu lauk þarna á
þekkingarskorti A. Báðir kunna
þessir menn sitthvað i efna-
fræði, en þekking B á sérhæfðu
sviði nær lengra. Þeir hafa nú
báðir öðlast vitneskju um
kunnáttu hins og væntanlega
skipað sess i persónulegum
mannvirðingarstiga sinum.
I samfélögum, þar sem þessi
stigi skiptir dálítið miklu máli,
er lykilorðakerfið oft misnotað
þannig, að menn læra lykilorð,
án þess að hafa skilning á grunn
merkingu þeirra. Geta menn
þannig villt á sér heimildir, látið
aðra, jafnt kunnandi sem fá-
kunnandi, halda að þeir viti
mun meira en þeir raunveru-
lega gera. Þannig þoka menn
sér smátt og smátt upp eftir
mannvirðingastiganum, oft
mjög ómaklega. A máli
almennings heitir þaö oft ,,að
koma sér vel áfram”, en raun-
verulega er hér um hin verstu
svik og pretti að ræða.
Lykilstöður I þjóðfélaginu
ráðast oft af fagurgala og fyrr-
nefndu falsi manna, sem einskis
svifast. I fámennu og litt tækni-
væddu þjóöfélagi eins og hinu
islenska, verður að vera valinn
maður i hverju rúmi, annars er
það betur komið óskipað.
Ég hygg, að á fáum stöðum
séu fleiri þekkingarfalsarar
saman komnir I einu, en á hinu
háa alþingi islendinga. Umfjöll-
un fjöldamargra málaflokka
hefur synt þetta og sannað. Þar
fljúga um sali lykilorð, sem gefa
til kynna „ábyrgð og festu”, svo
notað sé orðfæri, sem áður var
lyst, en fela undir niðri tómið
eitt i sér. Ég skemmti mér við
það i útvarpsumræðu nú fyrir
skömmu, að telja alla innan-
tómu frasana (lykilorðin) hjá
einstaka þingmönnum. Hjá
sumum gætti þeirra ekki, en
aðrir hlóðu málflutning sinn
lykilorðum og lykilsetningum
sem fólu i sér þekkingu, sem
enn hefur ekki bryddað á I störf-
um þessara manna. Mér taldist
svo til, að tiöni lykiloröfæris ein-
stakra manna fylgdi mjög náið
forskrift vestrænna ræðufræð-
inga: Eitt lykilorð á minútu og
skipta um umræðuefni á 5
minútna fresti! En það er lika
venja erlendis meðal opinberra
embættismanna að segja af sér
störfum verði þeir uppvisir að
embættisglöpum. Fæstir kolleg-
ar þeirra hérlendis hafa þennan
drengskap til að bera né heldur
þrýsting frá þjóðfélaginu. Þetta
er orðið svo algengt hérna, að
menn eru hættir að kippa sér
upp við það. Brýnt er fyrir
landslýð að herða verði enn
sultarólina^ þvi blessuö þjóðar-
kakan fæði ekki nema takmark-
að. Skrýtið þetta með þjóðar-
kökuna; þótt efnið, sem lands-
menn afla i hana, verði stöðugt
meira að vöxtum, verður hún
aldrei neitt meiri um sig;
skyldu bakarameistararnir ekki
kunna til verks?
Upp á siðkastið hafa nokkur
mistök verið „gerð upp” fjár-
hagslega. Nægir þar að nefna
orkuverð til álvers, þörunga-
vinnslugjaldþrot og fyrirsjáan-
legt tap á málmblendiverk-
smiðju. Kröfluglæfrana reyna
menn nú að hugsa sem minnst
um á meðan „beðið er eftir”
náttúruöflunum.
„öllum stórframkvæmdum
fylgir nokkur áhætta”, segja
þekkingarfalsararnir svo digur-
barkalega, er þeir sitja fyrir
svörum. t augum þessara
manna virðist það efnahagslif,
sem borið er uppi af lúnum yfir-
vinnubökum, ekki skipta meira
máli en svo, að i vetur, þegar
alvöruþunginn var hvað mestur
i umræðunni um fyrirsjáanlegt
þjóðargjaldþrot, leyfðu þeir sér
að heimta fimmtiu bjórstofur til
handa borgarbúum. Með þessu
var athygli landsmanna beint
inn á aðrar brautir, þegar
óþægilega var farið að sverfa að
i umræðu um efnahagsmál.
Enn einu sinni heppnaðist að
glepja almenning. A meðan rif-
ist var um jafn marklausan hlut
og bjór eða bjórleysi, gátu svika
hrapparnir haldið áfram fjár-
hættuspilinu. Þetta minnir á
ævintýrið um nýju fötin keisar-
ans. Þar sáu margir i gegnum
svikin, sem var beitt, en enginn
hafði i sér uppburði að hafa orð
á þeim, fyrr en óvitabarn gerði
það.
lslandssagan telur ekki
marga mikilhæfa stjórnskör-
unga þessarar aldar. Af tillits-
semi eru eftirmæli um svika-
hrappa sjáldnast birt. Þau blöð
sögunnar, sem i framtiðinni
munu fjalla um núverandi
stjórnartimabil munu verða fá-
orð um mikilhæfá leiðtoga en
fjölyrt um þetta timabil sem eitt
mesta afglapaskeið islendinga.
Þaö er braut, sem ekki verður
vikið af fyrr en menn hafa öðl-
ast þá grunnmennt aö sjá i
gegnum lygavefinn.
Þjóðleikhúsið
frumsýnir
Kaspar eftir
Peter Handke
t kvöld verður frumsýnt á Litla
sviðinu i Þjóðieikhúskjallaranum
leikritið KASPAR eftir þýska
leikrita- og skáldsagnahöfundinn
Peter Handke. Þetta er I fyrsta
skipti, sem leikrit eftir Handke er
sýnt hérlendis en verk hans hafa
verið mikið sýnd i Þýskalandi og
viðar um Evrópu hin siðari ár
enda Handke talinn i hópi
athyglisverðari nútimahöfunda.
Leikstjóri sýningarinnar er
Nigel Watson, breskur leikari og
leikstjóri, sem dvalist hefur hér-
lendis um skeið. Watson hefur
Þórhallur Sigurðsson leikur titilhlutverkið — Kaspar. (Mynd Jóh. 01.)
„Siðaður” maður
sjálfur samið leikgerö þá, sem
flutt er á Litla sviöinu upp úr leik-
riti Handkes og er hún töluvert
styttri en frumtextinn og I ýmsu
frábrugðin honum. Aðstoðarleik-
stjóri sýningarinnar er Inga
Bjarnason en leikmynd og
búninga gerir Magnús Tómasson.
Leikarar eru fimm: Þórhallur
Sigurðsson leikur titilhlutverkið
Kaspar en aðrir leikendur eru
Sigmundur örn Arngrimsson,
Anna Kristin Arngrimsdóttir, Jón
Gunnarsson og Þórunn M.
Magnúsdóttir. Þýðandier Guðrún
Bachmann.
Handke fékk hugmyndina að
verkinu úr sögunni um Kaspar
Hauser, en Kaspar þessi var ung-
lingur sem „fannst” i Núrnberg I
Þýskalandi i upphafi siðustu
aldar og kunni aðeins eina
setningu. Bar hann á sér miöa,
sem á stóð aö bóndi nokkur hefði
fundiö hann sem kornabarn, falið
hann og aliö. Piltur þessi var ráð-
gáta og rannsóknarefni manna i
nokkur ár, en lést þá skyndilega
af áverkum og jafnvel talið aö
hann hefði verið myrtur. Peter
Handke hefur þó tekið litið annað
en nafnið og sjálfa hugmyndina af
þessum raunverulegu atburðum
og fjallar hér á algildari hátt um
einstakling, sem umhverfiö og
þjóðfélagið tekur til að „siða” og
fella inn i ákveðin og viðtekin
hegðunarmynstur.
Peter Handke er fæddur 1942,
stundaöi um árabil lögfræðinám
áður en hann hóf ritstörf. Fyrsta
leikrit hans var Áhorfendur fá
það.
Sýning Þjóðleikhússins á
Kaspar er siðasta sýningin á Litla
sviðinu i vetur i röð nútima-
leikrita. Hin verkin voru Nótt ást-
meyjanna, Meistarinn og Enda-
tafl. Frumsýningin á þriðjudags-
kvöld hefst kl. 21 og er sýningin
leikin án hlés.
A-listi vann í Frama
Stjórnarkosning i Bifreiða-
stjórafélaginu Frama, Reykjavik
fór fram 4. og 5. mai 1977. Tveir
listar voru i kjöri, A-listi, Iisti
stjórnar og trúnaðarmannaráðs
og B-listi, borinn fram af Guðjóni
Ó. Hanssyni o.fl.
tlrslit urðu þau að A-listinn
hlaut 316 atkv. en B-listinn 154
atkv. auðir seðlar voru 16.
Stjórn félagsins skipa: Úlfur
Markússon, formaöur, Guðmund-
ur A. Guömundsson, varaformað-
ur Guðmundur Valdimarsson,
ritari, Jóhannes Guðmundsson,
gjaldkeri og Guðmundur
Amundason, meöstj.
Lífeyrir verslunarmanna:
V er ðtryggður
til bráðabirgða
I framhaldi af samkomulagi
um lffeyrismál, sem fólst í kjara-
samningunum 28. febr. 1976, hef-
ur lífeyrir Lifeyrissjóðs verzl-
unarmanna verið verðtryggður
frá 1. jan. 1976. Hækka lífeyris-
greiðslur frá sjóðnum Ibyrjun árs
og um mitt ár I samræmi við
hækkun launataxta Dagsbrúnar.
Þessi verðtrygging gildir fyrst
um sinn f 2 ár, þ.e. 1976og 1977, og
er hún hugsuð sem bráðabirgða -
lausn þar til varanleg lausn á lif-
eyrismálum landsmanna verði
fundin. t yfirstandandi kjara-
samningum eru uppi áætlanir að
framlengja þessa bráðabirgða. -
lausn um 1-2 ár.
Sem dæmi um hækkun lffeyris
skulu hér tilnefnd tvö dæmi:
1. Ekknalifeyrisþegi hóf töku lif-
eyris 1967. Mánaðarlegur lif-
eyrir var kr. 1.538.-. Eftir 1.
jan. 1976 er þessi lifeyrir verð-
bættur og nemur núna samtals
kr. 18.455.- á mánuði. Hækkun
1099,9%.
2. ElliIIfeyrisþegi hóf töku lifeyris
1974. Mánaðarlegur lífeyrir var
kr. 4.619.-. Eftir 1. jan. 1976 er
þessi lifeyrir veröbættur og
nemurnúnasamtalskr. 11.236.-
á mánuði. Hækkun 143.3%.
Hér er rétt að geta þess, aö fyr-
ir þessa breytingu byggöust lif-
eyrisgreiðslur frá sjóðnum á
meöaltekjum lifeyrisþegans sið-
ustu 5 (eða 10) ár, og voru siöan
óbreyttar I krónutölu. Verðbólga
undanfarinna ára hefur vitanlega
skert mjög þessar lifeyrisgreiðsl-
ur, svo að þær voru alls óviö-
unandi strax við töku lifeyris og
rýrnuðu stööugt úr þvi.
Lifeyrissjóður verzlunarmanna
hefur nú starfaö f 21 ár og þar sem
lifeyrisgreiðslur eru háðar rétt-
indatima hjá sjóðnum eru líf-
eyrisréttindi takmörkuð, enn sem
komiö er. Samtals námu lifeyris-
greiöslur á siöasta ári 20,6 millj.
kr. en voru 7.8 millj. kr. 1975 og
hækkuðu þvi um 164% milli ára.
A næstunni mun Lifeyrissjóður
verzlunarmanna flytja I nýtt hús-
næði á Grensásvegi 13.
Ný skáldsaga
eftir Jón Dan
Komin er út hjá Bókaklúbbi AB
ný skáldsaga eftir Jón Dan sem
nefnist Siðasta kvöld i hafi. Er
þetta sjötta bók höfundar, en
fyrsta bók hans, smásagnasafnið
Þytur um nótt, kom út fyrir rösk-
um 20 árum.
Um efni bókarinnar segir á
þessa leið i kynningu:
Heimur þessarar nýju bókar er
farþegaskip á leið frá Kaup-
mannahöfn til Reykjavikur.
Fólkið er margvislegt eins og far-
þegar á sliku skipi oftast eru.
Heimur skipsins er annar en
heimur landsins — hann er slitinn
úr tengslum við hið raunverulega
lif sem biður á bryggjunni og
lagst veröur að þegar dagur
rennur.
Meginhluti bókarinnar gerist
siðasta kvöldið og nóttina um
borð. Frelsunin frá raunveruleik-
anum er stutt og þvi er áriðandi
að njóta hennar. Þó á það ekki við
um alla. Sumir eru með i leiknum
með hálfum huga og streitast á
móti, önnur öfl reyna aö beita sef-
andi áhrifum. En verður þeim á-
gengt? t siðasta hlutanum, sem
gerist i landi, eru raktir áfram
þræöir, sem lesandi hefur fest
hendur á úti i skipinu.
Þessa sögu má efiaust skilja á
fleiri en einn veg. Máski fjallar
hún um baráttu andstæðra afla —
góöra og illra — um manninn, eða
fjallar hún um eitthvað annaö?
Er til hafnarlaus maöur ef til viil
ekki annaö en „vesalt nakið klof-
dýr,” eins og segir i Lé konungi,
eða er hann annað og meira?