Þjóðviljinn - 20.09.1977, Side 7

Þriöjudagur 20. september 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
r r
Eg efast þvi um þá skoðun Ulfars Þormóðssonar
að venjulegum einstaklingi i nútimaþjóðfélagi
sé algerlega frjálst að hugsa...
Sigurður
Guðjónsson
rithöfundur
Hugleiðingar um
hugsanafrelsi
Mér flaug það i hug, sem hér
fer á eftir, viðlestur hugleiðing-
ar Úlfars Þormóðssonar um rit-
frelsið. Þar er margt skynsam-
lega ogrétt athugað. Allir,nema
flón og hræsnarar vita,að á ís-
landi og annars staðar i ríkjum
sem lik eru ,að stjórnarfari
markast,,prentfrelsi ósköp ein-
faldlega af lögmáli gróða, fram-
boðs og eftirspurnar. Hugsanir
sem ekki er hægt er að auðgast
á i beinhörðum peningum eru
varla liklegar til að birtast al-
menningi nema i mjög litlum
mæli. Hvaða hugsunum er ekki
hægt að græða á eða útgefenda-
valdið sér ekki ástæðu til að
gefa út? Það eru hugsanir er
þeir telja óæskilegar eða hættu-
legar máttarstoðum þjóðfélags-
kerfisins — almennt talað.
En á hvaða hugsunum er unnt
að græða?
1 fyrsta lagi meiningarleysi
sem hróflar ekki við neinum
þeim undirstöðum er þjöðfélag-
ið hvilir á með öllum sinum
þunga. Slikt búktal er oft kallað
list-bókmenntir — og þykir svo
fin og göfug iðja, að þeir er eiga
eða ráða yfir þeim tækjum
sem nauðsynleg eru til að dreifa
hugsunum meðal alþjóðar,
finna i stöku tilfellum hjá sér
hvöt til að gefa út slika mein-
ingarleysu þótt þeir gangi þess
ekki duldir að útgáfan muni
skila harla litlum hagnaði. Þvi
margt af þessu er svo skringi-
lega meiningarlaust að einungis
mjög fáir svo kallaðir „fagur-
kerar” eða „bókaunnendur”
eru svo meiningarglaðir að
finna þar duldar og miklar mein
iiigar sem þeir velta vongum
yfir og rökræða af eldmóði um
meiningarþrungna speki mein-
ingarleysisins. Þessi viðleitni
heitir á meiningarlausu máli að
„styrkja fagrar bókmenntir og
efla æðri menningu”.
í öðru lagi eru meiningar og
þær oft lúmskar og lævisar og
hugsaðar út i ystu æsar — er
stefna i þá átt að „gæta hags-
muna” hefðbundinnar valda-
stéttar, gróða þeirra af fram-
leiðslu og eignarétt. Þessar
meiningar eru okkur boðaðar
látlaust dag hvern árið um
kring af öllum fjölmiðlum rikis-
ins og langflestum áróðurstækj-
um einstaklinga.
Þá vaknar spruningin um hið
frumlæga hugsanafrelsi. Frelsi
til að hugsa okkar eigin hugsan-
ir, og móta viðhorf okkar til
mannlifs og umheims og
möguleikana til að lifa eftir
hugsunum okkar. Hugsanir eru,
einsog Clfar Þormóðsson segir,
litils virði nema þeim sé með
öðrum deilt. Þetta á við i samfé-
laginu almennt og þátttöku ein-
staklingsins i þvi. Um sumar
einkahugsanir hans gildir dálit-
ið öðru máli. Þær varða per-
sónuþroska og hann getur átt
þær einn — og er ef til vill nauð-
synlegt að eiga þær einmitt einn.
— En 4>etta er annað mál sem
hér er ekki unnt að ræða.
Mjög fáir eiga þess kost að
koma hugsunum sinum á fram-
færi nema i athöfnum sinum,
málfari og lifsháttum frá stund
til stundar. Islenskt prentfrelsi
er að miklu leyti frelsi atvinnu-
rithöfunda og blaðamanna og
alls konar figúra, manna sem
þekktir eru og áberandi og hafa
tækifæri og aðstöðu til að láta að
sér kveða á almannafæri.
Venjulegt fólk sem aðeins hefur
nafn sitt og númer i sima-
skránni hefur nær enga mögu-
leika til að gefa út hugsanir sin-
ar I bóka eða öðru hliðstæðu út-
gáfuformi. Og það hefur tak-
markaðan aðgang að dagblöð-
unum.
Þetta ætti að verða okkur
meira og alvarlegra umþenk-
ingarefni en það hefur verið
hingað til.
Fjölmiðlar móta hugsun okk-
ar meira en liklega allt annað i
nútimanum. En gagnvart þeim
erum við svo að segja algerir
þiggjendur og höfum engin tæki-
færi tilað móta stefnu þeirra né
velja það efni er þeirflytja. Það
eralltvalið fyrir okkur. Við get-
um aðeins horft og hlustað —
allt að þvi varnarlaus — eða
skrúfað fyrir eins og gjarnan er
viðkvæðið er fólk kvartar i þess-
um efnum. Okkur er ómögulegt
að gagnrýna, leiðrétta villur,
spyrja spurninga eða inna eftir
frekari skýringum. Og allir út-
varps-og sjónvarpsþættir verða
að vera vandlega felldir inn i
skipulega dagskrá. Þeir eru
þess vegna staðlaðir i timalengd
sem oftast er svo takmörkuð að
i venjulegu máli er aðeins unnt
að drepa á algjör undirstöðu-
atriði sem þeir vita út i hörgul
er einhverja nasasjón hafa um
efnið. Fræðsla I sjónvarpi — og
útvarpi — er oft léttvæg og i
samanburði við áreiðanlegustu
og ytarlegustu heimildir um það
sem um er fjallað, ótrúlega
frumstæð, ruglingsleg og jafn-
vel villandi. Þeir sem kynnast
hinum ýmsu málefnum aðeins i
gegnum þessa fjölmiðla eruþvi
stundum verr en engu nær. En
auk þessa er sjónvarpsfræðslu-
efni oft og tiðum þrauthugsað
áróðursmakk til að styrkja trú
almennings á ágæti þjóðfélags-
byggingarinnar. Og i öllu þessu
höfum við ekkert valfrelsi. Sjálf
ráðum við hinsvegar hvaða
bækur við lesum, hvaða kvik-
myndir við sjáum, leikrit er við
sækjum, tónleika er við heyrum
o.s.frv., innan þeirra takmarka
sem úrvalið leyfir. Þó þar gildi
að visu sama lögmálið og um
dagskrá útvarps — sjónvarps,
eru aðstæður okkar I þvi sam-
bandi rýmri.
Og hvað er þá eiginlega eftir
af hugsanafrelsinu? Getur
nokkur I tvö hundruð þúsund
manna samfélagi verið hugar-
lega frjáls þegar hann hefur um
að velja eina útvarps-sjón-
varpsdagskrá, nokkur dagblöð
og útgáfufyrirtæki sem öll eru
lituð meir og minna strangtrú-
uðu hugmyndakerfi þegar hann
óskar að kynnast hræringum
timans? Þúsundum saman les-
um við sömu hugsanirnar á
sama tima, hlustum þúsundum
saman á sömu orð á sama tima,
ogþúsundum saman horfum við
á sömu atburði á sama tfma.
Erlendis er þessi múginnbyrlan
hrikaleg og skelfileg. Þar
skynja miljónir fólks samtimis
nákvæmlega hið sama, verður
fyrir svipuðum hughrifum og
áreitum og sýnir lik viðbrögð.
Þegar stóratburðir gerast, t.d.
er Nixon flutti afsagnarræðu
sina, voru hugsanasveiflur
hundruð miljóna allar festar við
sama viðfang og skynhrifin og
hugsanagervin er streyma frá
manni til manns þá stund var
einstaklings upplifun margföld-
um með heilum þjóðum.: múg-
skynjun, múghugsun. Eftir
svona yfirhellingu geta menn að
visu vegið og metið og tekið
ákvörðun. En til að halda söns-
um undir svona kringumstæð-
um þarf meira jafnvægi hjart-
ans, forhertari raunsæi, við-
sýnni eftirtekt, opnari og ger-
hugulli hug en jaf nvel hinir best
gerðu af hendi náttúrunnar hafa
til að bera. Við hreinlega brotn-
um undan ofurþunga þessara
hugsana er hvila á okkur öllum
á sömu stund i svipuðum að-
stæðum.Þess vegna verðum við
ringluð og ráðvillt og tökum
flest kostinn þann að samþykkja
i stórum dráttum þær hug-
myndir og viðhorf er troðið er
svo að segja ofan i okkur. En
það er lika hægt að samþykkja
ekki, a.m.k. ekki strax, heldur
ganga eigin leiðir, kynna sér
málin eftir bestu heimildum,
eiginhugsun, skilningi, næmi og
innsæi. Ef svo skyldi fara að við
kæmumst að allt öðrum niður-
stöðum en hinum viðteknu og
þægilegu hlyti það óhjákvæmi-
lega að leiða af sér að við tækj-
um að laga okkur i samræmi við
það idaglegum önnum. Að öðr-
um kosti hefðum við engar
meiningar.
Hugsun endurspeglast i gerð-
um okkar. Skoðanir geta verið
óháðar daglegu atferli. Hugsun
er lif sem er virkt og breytilegt.
Skoðanir eru form sem er and-
vana og kyrrstætt.
Ef nú breytni okkar varðar
við lög verður hún dæmd úr frá
forsendum sem við álitum
ósannar, úreltar og meiningar-
lausar fyrir tilveru okkar. Og
við kynnum að glata frelsi okk-
ar fyrir að hugsa. Varði breytni
okkar hins vegar ekki við lög, en
þyki eigi að siður litt æskilegt,
óþolandi eða hættuleg er gripið
til annarra ráða. 1 þessu tilviki
gæti einnig svo farið að við yrð-
umsviptfrelsiokkar — ekki sem
sakamenn, heldur sjúklingar —
samkvæmt úrskurði þeirra
stofnana sem ákvarða hvað er
rétt og röng skynjun, atferli og
hugsun, geðsjúkrahúsum sem
nú eru óðum að verða riki i rik-
inu I hugmyndaheimi almenn-
ings i tilfinningalegum efnum —
eins og miðaldakirkja i læknis-
fræðilegum umbúðum. Siðan er
reynt að,,lækna”okkur með þvi
að breyta skynjun, hugsun og
ytra æði. Ég efast þvi um þá
skoðun Clfars Þormóðssonar að
venjulegum einstaklingi i nú-
timaþjóðfélagi sé algerlega
frjálst að hugsa. Að hugsa er
ekki aðeins það að skrifa og
tala, rifastog deila. Hugsun er
miklu fremur kyndiafl athafna,
jafnt hið innra sem ytra. Ef af-
leiðing þess að hugsa — atíerli
einstaklingsins — sviptir hann
svo og svo miklu frelsi sinu (án
þess að hann brjóti lög) getur
hann varla talist njóta þeirra
mannréttinda að mega hugsa.
Þetta sem hér hefur verið
sagt eru ekki mótaðar skoðanir,
heldur aðeins lauslegar (tima
ogrúmsins vegna) hugleiðingar
um frelsi það er við i „velferð-
arþjóðfélögum” vestursins bú-
um við i daglegu lifi til að
skynja,hugsa, tjá okkur og lifa i
leik og alvöru.
Sigurður Guöjónsson
Fjölbrautaskólinn í
Breiöholti var settur 12.
þ.m. í skólanum verða
730 nemendur i vetur á
fjórum námssviðum þar
af eru 400 nýnemar.
Á menntaskólasviði verða 140
nemendur á fjórum námsbraut-
um, á Iðnfræðslusviði 130 á
þremur námsbrautum, á við-
skiptasviði verða 175 nemendur
sömuleiðis á þremur náms-
brautum og loks eru 280 nem-
endur á samfélags- og uppeldis-
sviði, en þar eru námsbrautir
fimm. Alls eru brautir þvi
fimmtán; hefur fjölgað um
þrjár frá fyrra skólaári.
1 frumvarpi þvi til laga um
samræmdan framhaldsskóla er
lagt var fram á alþingi s.l. vor
er gert ráð fyrir átta aðalnáms-
sviðum. Eru hin þrjú fyrsttöldu
svið I fjölbrautarskólanum i
samræmi við frumvarpið en hið
fjórða, samfélags og uppeldis-
svið felur i sér fjögur svið frum-
varpsins: Heilbrigðissvið, upp-
eldissvið, hússtjórnarsvið og
listasvið. Sé miðað við sviðs-
skiptingu fyrrgreinds frum-
varps eru 140 nemendur á
heilbrigðissviði, 70 á uppeldis-
sviði, 36 á hússtjórnarsviði og 25
á listasviði.
Áttunda námssvið frumvarps
til laga um samræmdan fram-
haldsskóla er búnaðarsvið. Má
þvi meðnokkrum sanni segja að
Fjölbrautaskólinn I Breiðholti
:-í
GuAmundur Sveinsson, skóla- * haust verður fyrsta hcAin Inýrri álmu tekin inotkun, en enn vantar kennslurými.
leistari, Hytur setningarræðu,
a fjöldi manns var viðstaddur
etningu skólans.
Vantar enn kennslu-
rými í vaxandi hverfi
hafi þegar búið nemendum sin-
um möguleika til náms á öllum
þeim námssviðum frumvarps-
ins sem hann hefur skilyrði til
þótt enn vanti að sjálfsögðu
mikið á að skólinn geti boðið all-
ar þær brautir, sem margnefnt
frumvarp gerir ráð fyrir á hin-
um sjö sviðum.
Fastráðnir kennarar við skól-
ann eru 49 en auk þess starfa
þar nokkrir stundakennarar.
Eru kennarar nú 18 fleiri en á
siðasta ári.
t sumar hefur verið unnið við
byggingu nýs skólahúsnæðis,
svokallaðrar D-álmu. Er það
hús 1050 ferm. að grunnfleti á
þrem hæðum. 1 haust verður
fyrsta hæð tekin i notkun. Eru
þar ellefu kennslustofur, en þrátt
fyrir svo aukið kennslurými
vegur það ekki á móti fjölgun
nemenda. Það kennsluhúsnæði
sem fyrir var er þegar fullnýtt
og er hinu ört vaxandi hverfi þvi
brýn nauðsyn á að aukið
kennslurými fáist.
Siðastliðið vor luku 12 nem-
endur almennu verslunarprófi.
í lok haustannar munu yfir 20
nemendur ljúka samskonar
námi,en margir þeirra stefna að
næsta áfanga sem er sérhæft
verslunarpróf. Auk þess munu
fyrstu sjúkraliðarnir með full-
um réttindum verða braut-
skráðir i lok haustannar.
í