Þjóðviljinn - 20.09.1977, Qupperneq 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 20. september 1977
Eftir Elías
Davlðsson
kerfisf ræðinq

ÍIBM
Prite Control Seen as ’Absolute'j <IBMBreak-Up SeéiTas Önly Solution\
Staða, vandamál og
leiðir til úrbóta
Það hefur ekki farið fram hjá
neinum, að notkun tölva hefur
aukist mjög hér á landi undanfar-
in ár. Tölvur eru afar mikið
notaðar við opinbera stjórnsýslu,
bókhald margra fyrirtækja,
launaútreikninga ríkisstarfs-
manna og sveitarfélaga og i
bankakerfinu, svo eitthvað sé
nefnt.
Hins vegar hafa hvorki stjórn-
málamenn né almenningur gefið
þvi gaum, að útbreidd tölvunotk-
un, eins og hún er að verða, hafi
stjórnmálalegar og efnahagsleg-
ar afleiðingar.
Óviða mun eitt ákveðið fyrir-
tæki ráða jafnmiklu i þróun tölvu-
mála og hér. Ef slikt fyrirtæki
kysi að stöðva starfsemi sina hér
skyndilega, gæti það sett efna-
hagskerfi og stjórnsýslu landsins
á annan endann.
Jafnvel hótun um brottför sliks
fyrirtækis getur hindrað stjórn-
völd i að fylgja fram stefnu sinni.
Af ofangreindum ástæðum, er
brýnt að koma á umræðum um
stöðu islenskra tölvumála. Eftir-
farandi grein er framlag til slfkra
umræðna.
Núverandi staða
á tölvumarkaðnum
Rikisstjórnir ýmissa Vestur-
landa hafa sett löggjöf gegn
hringamyndun og einokun til þess
að vernda frjáls markaðsöfl. I
nafni slikra laga hefur t.d. rikis-
stjórn Bandarikjanna staðið i
margra ára málaferlum gegn
IBM, sem hafa kostað ærið fé, og
sem spáð er, að standa muni
a.m.k. i 10-20 ár til viðbótar!
Formælendum frjálsrar sam-
keppni stendur stuggur af hvers
kyns einokun. Kenningin um
frjálsa samkeppni byggist á þvi,
að hún sé i þágu neytenda. Sé
samkeppni eða samkeppnisað-
staða heft — vegna samþjöppun-
ar á auðmagni eða vegna aðgerða
(eða aðgerðarleysis) stjörnvalda
— fellur botninn úr markaðskerf-
inu og við tekur einokunarkerfi
rikis eða auðfélaga.
Meðofangreinti huga, er spurt,
hvort „frjáls” markaðslögmál
riki á hérlendum tölvumarkaði,
og hvort neytendum sé tryggður
raunverulegur valkostur milli
seljenda.
1 fljótu bragði virðist svarið já-
kvætt, enda keppa nú a.m.k.
fimm fyrirtæki hérlendis um að
selja bandariskar tölvur:
1. Heimilistæki hf., umboð fyrir
Wang Co.
2. IBM á íslandi, útibú Inter-
national Business Machines.
3. Kristján 0. Skagfjörð, umboð
fyrir Digital Equipment Corp.,
o.f.l.
4. Skrifvélin hf., umboð fyrir
Data General Corp. CMC, o.fl.
5. Tölvutækni hf., umboð fyrir
Burroughs Corp.
Engin skilyrði fyrir
sambærilega
samkeppnisaðstöðu
Eigi samkeppnisaðstaða ofan-
greindra aðila að vera sambæri-
leg, verða þeir fyrst af öllu að
eiga jafnan aðgang að fjár-
festingar- og rekstrarfjármagni.
En sliku er ekki til að dreifa.
í krafti þess, að IBM á Islandi
er útibú — þ.e. óaðskiljanlegur
hluti — fjölþjóða auðhrings, eru
fjármagnsfærslur milli útibúsins
og annarra deilda þess erlendis
að mestu óháðar venjulegum
gjaldeyrisviðskiptum. 1 slíkum
viðskiptum innan fyrirtækis gilda
aðrar reglur um verðlagningu
tækja, þjónustu og tækniaðstoðar
en þær, sem gilda milli sjálf-
stæðra fyrirtækja.
Eins og hjá hverjum öðrum
fjölþjóða auðhring, eru milli-
færslur IBM miðaðar við, að sem
best heildarútkoma verði á starf-
seminni í heiminum. Afkoma
hvers einstaks útibús skiptir
minna máli, ef nokkru. I slfku
millifærslu-bókhaldi er miðað við
að hámarka („maximize”)
heildarhagnað auðhringsins, með
tilliti til skattstiga einstakra
landa, tollalöggjafa þeirra,
„good-will” á einstökum stöðum
og hagnaður látinn koma fram i
skattlitlum rikjum. bað er þvi
ekki að ástæðulausu, að IBM
fyrirtækið er skráð i Delaware
riki i Bandarikjunum, enda þótt
höfuðstöðvar séu i Armonk, New
York.
Enginn innlendur aðili hefur i
rauninni aðstöðu til að meta og
endurskoða að gagni gjaldeyris-
viðskipti IBM á Isiandi. Þetta er
öllum ljóst, sem hafa eitthvað
kynnt sér stprfsaðferðir fjölþjóða
fyrirtækja. Eg mun þvi ekki fara
nánar út i þessa sálma hér — sem
eru frekar hagfræðilegs eðlis —
en benda áhugasömum lesendum
á skrif um milli-færslur fjölþjóða
fyrirtækja, sem birtast við og við
i almennum hagfræðitimaritum,
a.s. Harvard Business Review
o.þ.h. Orðið „fjölþjóðlegt” er
reyndar viliandi. Réttara væri að
nefna slik fyrirtæki óþjóðleg eða
yfirþjóðleg en venjunnar vegna
mun ég halda mig við fyrra heit-
ið.
Sérstaða IBM hér, hvað varðar
gjaldeyrisviðskipti — sem er
svipuð þeirri aðstöðu, sem hið'
„islenska álfélag” nýtur gagn-
vart móðurfyrirtækinu erlendis —
hefur úrslitaþýðingu fyrir
markaðsyfirráð fyrirtækisins
hér. Þetta þarf nánari skýringa
við.
Rekur IBM bankavið-
skipti á íslandi?
Tölvubúnaður IBM er oftast
nær leigður. Fer þá hluti leigu-
verðsins til að greiða afskriftir og
vexti af þessum búnaði, en IBM
hefur fjármagnað framleiðslu
hans. Ekki er vitað við hvaða
vaxtatölu fjármögnun IBM er
miðuð, né er vitað við hve mörg
ár afskriftarhluti leigugjaldsins
er miðaður, né heldur hversu
margar einingar í framleiðslu
leiguverðið miðast við. Allt þetta
er á huldu, enda falið I heildar-
leiguverðinu.
Það má td. búast við að vaxta
greiðsla til IBM (hluti af leigu-
verðinu) sé hærri en hún yrði á
frjálsum fjármagnsmarkaði. Það
má einnig búast við, að af-
skriftartimi, sem afborganir
iniðast við, sé nokkuð styttri en
meðalleigutimi tækja. I öllu falli
gefur IBM sifellt af sér einna
hæstan og stöðugastan arð meðal
alstærstu bandariskra auðhringa,
og er þá nokkuð sagt (sjá meðf.
töflu).
Eins má benda á, að öflugir
fjármögnunaraðilar („leasing
companies”) sjá sér hag f þvi, að
kaupa tölvur af IBM og bjóða þær
siðan til leigu talsvert undir þvi
verð, sem IBM setur upp.
Hér á landi er IBM eini tölvu-
innflytjandi — og liklega eina
fyrirtækið — sem hefur skapað
sér lagalega aðstöðu til að bjóða
leigukjör i erlendum gjaldeyri.
Ljóst er að með þvi rekur fyrir-
tækið lánastarfsemi, sem skv.
lögum er óheimil erlendum fyrir-
tækjum á Islandi. Undirskrift
samnings við IBM — en
samningarnir eru i bandariskum
dollurum! — felur i sér erlenda
lántöku, sem fæst án sérstakrar
heimildar hjá gjaldeyrisyfirvöld-
um. IBM virðist — eitt fyrirtækja
hérlendis — geta gengið óhindrað
að dýrmætum gjaldeyrisforða
landsmanna.
Þegar litið er til innlendra aðila
(þ.e. annarra aðila en IBM), er
bjóða tölvubúnað til sölu, er sag-
an ailt önnur. Sem innlend fyrir-
tæki hafa þau ekki aðgang að er-
lendu fjármagni og verða að
sækja um það i hverju tilviki til
stjómskipaðrar nefndar, ef þau
hyggjast aðstoða kaupendur við
útvegun erlends láns til fjár-
mögnunar á tölvukaupum. Slikt
fyrirkomulag er eðlilegt og gildir
fyrir allar atvinnugreinar á Is-
landi. Þar er IBM eina undan-
tekningin.
Þótt fulltrúar fjármálaráðu-
neytisins segi að öllum erlendum
fyrirtækjum yrði heimilað að
bjóða hér leigusamninga i erlend-
um gjaldeyri (eins og IBM), get-
ur slikt varla samræmst eðlilegri
stjórnun gjaldeyrismála. Ég væri
ekki undrandi ef slikt bryti jafn-
vel I bága við landslög.
IBM á góða vini
á íslandi
Eins og sést að ofan, er það ekki
eingöngu forskot IBM á Islandi og
stærð þess, sem valdið hafa
markaðsyfirráðum fyrirtækisins
(um 95% isl. markaðsins — að
verðmætum til — er i höndum
IBM). Opinberir aðilar, með fjár-
málaráðuneytið i broddi fylking-
ar, hafa átt forgöngu um að veita
þessu fyrirtæki sérstöðu til að
beita að vild hinum gifurlega
fjárstyrk sinum hérlendis og
tryggja áframhaldandi itök þess.
Þetta hefur valdið Islendingum
verulegu tjóni, eins og vikið verð-
ur að siðar I greininni.
Meðal annarra áhrifamikilla
aðstoðaraðila IBM má nefna
Hjört Torfason, ráðunaut rlkis-
stjórnarinnar I samskiptum við
erlenda auðhringi, og Halldór S.
Sigurðsson, rikisendurskoðanda.
Sá fyrrnefndi er lögfræðingur
IBM á íslandi og sá siðarnefndi
hefur verið cndurskoðandi fyrir-
tækisins.
Hagnaður 10 Bandarikjanna stærstu iðnaí >ar-hrin ga
1976 . 1973
A B A B
IBM 14.7 2.39« 14.3 1.575
Genrai Motors . . . , 6.2 2.903 6.7 2.398
Generai Eiectric ,, ,, 5.9 930 5.1 585
Exxon llllil 5.4 2.641 9.5 2,443
GulfOil , , , , 5.0 816 9.5 800
Std. Oii of Caiifornia . . .. ' 4.5 880 10.9 844
MobilOil . . 3-6 943 7.5 849
Ford .... 3.4 983 3.9 907
Texaco .. . . 3.3 870 11.3 1,292
Chrysler .... 2.7 423 22 255
A = Nettó hagnaður, sem B = Nettó hagnaöur i mil % af ónuu veitunni dollara >/- I I Jf
„í öllu íalli gefur
IBM sífellt af sér
einna hæsta og
stöðugasta arð
meðal alstærstu
bandarískra
auðhringa og er
þá nokkuð sagt”.
„Ljóst er, að
með því rekur
fyrirtækið hér
lánastarfsemi,
sem skv. Iögum
er óheimii
erlendum
fyrirtækjum á
ístandi”.
fyrirtækja hér-
lendis virðist geta
óhindrað gengið
að dýrmætum
gjjaldeyrisforða
landsmanna”.

markaðarins —
verðmætum
er i höndum
ii

islendingar

dollara en aðrar
þjóðir til IBM...”
íslendingar borga brús-
ann
Sérstaba IBM á Islandi hefur
ekki aðeins heft valfrelsi tölvu-
notenda, heldur gefið IBM að-
stöðu til að beita dæmigerðum
einokunaraðferðum:
— Arið 1974 hækkaði IBM á ts-
landi leiguverð á skýrsluvélum
sinum (sem þá voru i notkun) um
10% umfram það sem alþjóða
gjaldskrá auðhringsins mælir
fyrir. Þá vitnaöi IBM á Islandi
til óhagstæðs gengis bandariska
dollarans til að réttlæta hækkun-
ina. Enn greiða Islendingar 10%
fleiri dollara en aðrar þjóðir til
IBM fyrir vélarnar og biða þolin-
móðir eftir þvi að IBM þóknist að
lýsa dollaragengið sér hagstætt!
Aðferðirnar eru Islendingum
kunnar frá fornu fari.
Framhald á 14. siðu