Þjóðviljinn - 10.12.1977, Blaðsíða 7

Laugardagur 10. desember 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Endurhæfingarlögin eru úrelt og voru þaö
reyndar strax og þau voru samin hráþýdd úr
dönsku lögunum sem Danir voru þá aö
gerbreyta
Arnór
Pétursson
Hyersvegna er alltaf
veriö ad fela
sannleikann?
í Þjóðviljanum 13. nóv. s.l. er
viðtalvið Carl Brand endurhæf-
ingarfulltrúa. Greinin fjallar að
mestu um hvaða hlutverki end-
urhæfingarráð og skrifstofa
þess á að gegna, en litið er rætt
um hvað hefur verið gert á þess-
um sjö árum. Hvers vegna? Að
mlnum dómi og eflaust fleiri
hefði Carl átt aö gera þvi skil.en
ekki staglast sifellt á þvl hvað
þeim bæri að gera.
Eina niðurstaðan sem Carl
færútersú að ekki beriað kalla
fólk öryrkja og að brýn þörf sé á
fjölgun verndaðra vinnustaða,
eitthvað hefur hann þvi lært á
þessum sjö árum.
Carl vitnar i 3. gr. endurhæf-
ingarlaganna, en þar segir
„Hlutverk endurhæfingarráðs
skal vera: a. að semja áætlun
um þörf endurhæfingarstöðva
og vinnustööva fyrir fólk með
varanlega skerta starfshæfni”.
1 4. gr. laganna segir, „áætlun
sú sem um ræðir I 3. gr. a, skal
gerð fyrir árin 1972-1978.”
Endurhæfingarráð hafði þvl
tvö ár til að ganga frá áætlun
þessari, en nú, þegar aðeins er
áreftir af timabili því sem hún
átti að ná yfir, er enginn áætlun
til samkv. upplýsingum Hauks
Þórðarsonar. Er það sökum
þess að fjárveiting hefur ekki
faigist frá rikisvaldinu. Þessu
þegir Carl yfir-Avið hvaö er hann
hræddur?
Carl minnist einnig I viðtal-
inu á þá grein laganna sem seg-
ir: ,,Hver sá sem óskar þjálfun-
ar vegna skertrar starfshæfni,
skal, ef þess gerist þörf, ganga
undir hæfnis- og starfspróf þar
sem rannsökuð verður andíeg
og likamleg hæfni hans”. Þetta
segir Carlað sé aðalstarf skrif-
stofunnar,og kveður hann prófin
vera stöðluð eftir traustum
breskum og bandariskum próf-
um, en Carl sleppir alveg að
geta þess hversu mikla gagn-
rýni próf þessi hafa hlotið, en
allir sem þekkja til vita aö slikt
dálæti hefurhann á þessum próf-
um að hann hefur neitað a.m.k.
einum manni um fyrirgreiðslu á
skrifstofunni, nema að hann
gengist undir prófin; samkv.
upplýsingum fulltrúa i endur-
hæfingarráði hefur hann enga
heimild tilþess, enda segir I lög-
unum að sá sem óski þjálfunnar
skuli gangast undir próf, en
hvergi er minnst á að sá sem
óski eftir aöstoð við atvinnuleit
skuli gangast undir próf.
Að flestra áliti ætti skrifstofan
að einbeita sér að atvinnuútveg-
un, en ekki að þvæla fólki sem
kemur i atvinnuleit I gegnum
fáránleg próf sem i mörgum til-
fellum eiga ekkert skylt við hugs-
anlega möguleika þess til at-
vinnu svo sem spurningar um
kynhneigð, svo að eitthvað sé
nefnt. Sem dæmi um hvað þau
eru talin litils virðimá geta þess
aö fyrir ári siðan höfðu tveir
fulltrúar sem sæti hafa átt i end-
urhæfingarráði frá upphafi ekki
hirt um að kynna sér þau; þó tel-
ur Carl prófin aðalalstarf skrif-
stofunnar.
Carl telur að þurfi vinnu-
stöðvar fyrir 200 manns. Ég tel
aö hann renni hér algjörlega
blint I sjóinn og það hrapallega
og má þar eflaust um kenna aö
áðurnefnd áætlun hefur ekki
verið gerð. Máli minu til stuðn-
ings vil ég benda á að aðeins
Vinnustofa öryrkjabandalags-
ins hefur verið sett upp á þess-
um sjö árum; reyndar er ein á
Húsavik en hún hefur ekki verið
starfrækta.m.k. s.l. eittog hálft
ár vegna rekstrarfjárskorts.
1 lifeyrisdeild Trygginga *-
stofnunnar rikisins berast að
jafnaði árlega um 90 tekju-
tryggingarumsóknir á mánuöi.
Reikna má með að alls ekki
færri en 30 berist annarsstaðar
á landinu;það eru þvi rúmlega
1400 á ári; lauslega áætlað má
reikna með að 1000—1100 af
þessu fólki hafi einhverja at-
vinnu.sé algjörlega ófært til að
stunda atvinnu eða hafi ekki á-
huga.
Þá verða ca. rúmlega 300
manns eftir aðeins á þessu ári,
sem ég efast ekki um að hafi
fullan áhuga á að fá starf sem
það getur sinnt. Sé tala Carls
rétt um að ekki þurfi vinnu-
stöðvar fyrir nema 200 manns
þá hafa hinar fjórar vinnustööv-
ar sem starfræktar voru 1970
annað eftirspum og vel það.
Gæta ber þess, að ekki þurfa
nema ca. 20—30% þeirra sem
atvinnulausir verða vegna ald-
urs eða sjúkdóma starf á vernd-
aðri vinnustofu.
Carl minnist á að eitt af störf-
um skrifstofunnar sé kynning á
endurhæfingu.
1 3. gr. e. lið. endurhæfingar-
laganna um hlutverk ráðsins
segir, ,, að stunda upplýsinga-
starfsemi og hvetja þá, sem
ekki geta séð sér farborða
vegna skertrar starfshæfni, til
að leita þjálfunar og þeirrar
meðferðar, sem við á, svo þeir
geti fengið starf við sitt hæfi”.
Carl segir, að 130-140 manns
leiti til skrifstofunnar árlega.
Ég hef leitt hér getum aö þvf að
ekki færri en 300 manns (talan
sennilega alltof lág) falli af hin-
um almenna vinnumarkaði ár-
lega, mér er spurn, hvers vegna
leita ekki fleiri til skrifstofunn-
ar, eðlilegt þætti að ekki færri
en 90% leituðu þangað; svarið
hlýtur að liggja I þvi að fólk veit
ekkert um endurhæfingarlögin
og upphaflegt markmið þeirra.
A landssambandsþingi Sjálfs-
bjargars.l. haustvar samþykkt
áskorun til endurhæfingarráðs
um að láta prenta upplýsingar-
bæklinga I svipuðu formi og
bæklinga Tryggingastofnunar
rikisins, og eðlilegt væri að þeir
lægju frammi á sömu stöðum,
þetta virðist ekki annað en
sanngjörn krafa, samt hefur
þetta ekki verið gert.
Carl segir að fimmti hver
maður fái einhverja úrlausn; ég
leyfi mér að efast stórlega um
þá fullyrðingu.
Deildarstjóri I Félags og upp-
lýsingadeild TryggingastoTn-
unar rikisins hefur hjálpað
fólki um að verða sér úti um at-
vinnu; m.a. veit ég dæmi þess að
um hefur verið að ræða tilfelli
þar sem viðkomandi hafði gefist
upp á skrifstofu endurhæfingar-
ráðs. Sjálfur hef ég margoft vls-
að fólki til skrifstofunnar, þvert
um geö mitt, þvi til dagsins i
dag hefur ekki veriö um annan
möguleika að ræða; ég hef tæp-
lega haft geð i mér til að vlsa
fólki til skrifstofu þar sem það
þarf að ganga i gegnum óraun-
hæf og ómannúðleg próf áður en
hægt er að hefjast handa við aö
veita þvi aðstoð við atvinnuleit
sina, og ekki hef ég haft spurnir
af að neitt af þessu fólki hafi
fengið úrlausn sinna mála á
einn eða annan hátt.
Ég er ekki að ásaka Carl
Brand fyrir að honum gengur
illa að aðstoða fólk við atvinnu-
leit,þvi þar er við þrihöfða þurs
að eiga; ekki ásaka ég hann
heldur fyrir að vinnustöðvarnar
eru of litlar og fáar: ég ásaka
hann fyrir, að þegar hann fær
tækifæri til að upplýsa almenn-
ing I landinu um hversu geig-
vænleg vandamál fólks með
skerta vinnugetu er, þá foröast
hann einsog köttur heitan graut
að benda á eftirfarandi atriði:
a. Endurhæfingarlöginn eru
úrelt, og voru það reyndar strax
og þau voru samin hráþýdd úr
dönsku lögunum sem danir voru
þá að gerbreyta.
b. Að aldrei hefur verið hægt
að framkvæma þau (þó úrelt
séu) I þeirri mynd sem ætlaö
var, vegna áhugaleysis stjórn-
valda; þeim var aðeins hróflað
upp, og þá töldu stjórnmála-
mennirnir sig vera lausir allra
mála, lögin væru til, endurhæf-
ingarráð væri til; siðan væri
málið úr sögunni.
c. Að skrifstofan hefur aldrei
getað annað þeim verkefnum
sem henni voru ætluð; að fólk er
löngu hætt að bera trú til henn-
ar, vonir, né traust. Hún er litli
ljóti andarunginn og verður ekki
að svani nema stórfelldar hug-
arfarsbreytingar verði hjá
ráðamönnum þjóðarinnar.
Þessar hugarfarsbrey tingar
koma ekki til, nema fólkinu sé
sagður sannleikurinn; hinn al-
menni borgari á heimtingu á að
fá að vita sannleikann. Hinn al-
menni borgari er eina aflið sem
getur knúið stjórnmálamennina
til að veita þeim sem búa viö
skerta vinnugetu þau lágmarks
mannréttindi að fá aö stunda
vinnu.
Borgarráð Reykjavikur hefur
i 20 mánuði gengið með óska-
barn fólks með skerta vinnu-
getu, þ.e.aTs. atvinnumiðlun
fyrir þetta fólk við ráðningar-
skrifstofu borgarinnar. Mér
hefur skilist að barnið muni nú
örugglega lita dagsins ljós fyrir
áramót.
Gangi kona með barn mikið
fram yfir tima er vanalega
læknir kallaður til og framköll-
uð fæðing, eflaust konu og barni
til óblandinnar ánægju.
1 borgarstjórn Reykjavikur
eru tveir læknar, báðir hinir
mætustu menn; báða þekki ég
nokkuð;annar bjargaöi lif i minu
á sinum tima og hinn hefur gætt
sjónar minnar s.l. 20 ár.
Hefði Carl Brand sagt sann-
leikann um ástandið i Þjóðvilj-
anum 13. nóv. s.l. (þetta var
ekki hans fyrsta tækifæri til að
upplýsa þjóðina um ástandið)
dreg ég ekki I efa að þessir á-
gætu (læknar) borgarstjórnar-
menn væru búnir að framkalla
fæðingu fyrir löngu.
Það eru stjórnmálamennirnir
og rikisvaldið sem er ábyrgt
fyrir hversu geigvænlegt á-
standið er i atvinnumálum fólks
með skerta vinnugetu: það er
hlutverk endurhæfingarfulltrúa
og endurhæfingarráðs að fram-
fylgja endurhæfingarlögunum;
sé það ekki hægt vegna tregöu
rikisvaldsins,á að standa við lög
þau sem sett hafa verið af hátt-
virtu alþingi; ber þeim að upp-
lýsa þjóðina um það, svo hægt
séað veita stjórnvöldum aöhald
og knýja þau til að framfylgja
þeimlögumsem setthafa verið.
Skoðun min er sú, að þó ein-
staka starfsmaður geri sér ekki
grein fyrir hvaða ábyrgð hvihr
á honum, sé sökin, fyrir hversu
ófremdarástand rikir I þessum
málum, stjórnmálamannanna
og rikisvaldsins.
Þeim til gaumgæfilegrar I-
hugunnar vil ég benda á 1. lið 23.
greinar mannréttindayfirlýs-
ingar Sameinuðu þjóöanna, en
hún hljóðarsvona:,,Hver maður
á rétt á atvinnu og frjálsu vali á
réttlátum og hagkvæmum
vinnuskilyrðum og á vernd gegn
atvinnuleysi.'f
Agætu alþingismenn, næst er
þið stigið i ræðustól i einu elsta
löggjafaþingi jarðarbúa, hafið
þá þetta þjóðlæga vandamál i
huga, i stað þess að gera ykkur
að athlægi þjóðarinnar með að
þrasa einsog smá strákar um
hvort eigi að skrifa setu i þessu
orði eða hinu.
Tillaga 6 þingmanna Alþýðubandalagsins:
Bændum verði tryggð viöun-
andi rekstrar- og afurðarlán
Eins og skýrt var frá i blaðinu i
gær þá hafa 6 þingmenn Alþýðu-
bandalagsins, þeir Ragnar Arn-
alds, Stefán Jónsson, Kjartan
Ólafsson, Helgi F. Seljan, Garðar
Sigurðsson og Jónas Arnason lagt
fram þingsályktunartillögu um
rekstrar- og afurðalán til bænda.
Tillaga þeirra er svohljóðandi:
Alþingi ályktar að fela rikis-
stjórninni að gera ráðstafanir til
að tryggja bændum viðunandi
rekstrar- og afurðalán.
Rekstrarlán til sauðfjárbú-
skapar verði aukin þannig, að þau
verði a.m.k. 60% af skilaverði við
upphaf sláturtiðar og séu veitt
jöfnum höndum eftir þvi sem
rekstrarkostnaður fellur til.
Afurðalán miðist við að sölufé-
lögum sé kleift að greiða minnst
90% af grundvallarverði við mót-
töku afurðanna. Lánin skulu
breytast i samræmi við heildsölu-
verð, eins og það er ákveðið á
hverjum tima.
Uppgjörslán skulu nægja til
að greiða bændum grundvallar-
verðað fullu, eins og það er i mai-
mánuði á ári hverju.
Fóðurbirgðaján (hafislán) mið-
ist við, að nægar birgðir fóður-
vara séu tryggðar á hafissvæðinu
til sex mánaða frá áramótum.
í greinargerð með tillögunni
segja flutningsmenn:
Þingmenn Alþýðubandalagsins
hafa i mörg undanfarin ár flutt
þingsályktunartillögu um rekstr-
arlán til sauðfjárbænda, þar sem
gert hefur verið ráð fyrir, að
bændum yrði tryggð viðunandi
lánafyrirgreiðsla, og miðað við,
að lánin yrðu veitt frá ársbyrjun
til ágústloka ár hvqrt og yrðu þá
orðin 75% af væntanlegum af-
urðalánum. Tillagan hefur ekki
náð fram að ganga. Hins vegar
hafa kröfur bænda um aukna
lánafyrirgreiðslu orðið háværari
með hverju árinu sem liðið hefur
og m.a. komið fram á fjölmenn-
um bændafundum viða um land.
Ályktun Stéttasambands
bænda
A aöalfundi Stéttarsambands
bænda, sem haldinn var að Eið-
um 29.-31. ágúst 1977, var m.a.
fjallað um lánamál bænda. Fund-
urinn taldi „það ástand, sem nú
rikir i lánamálum landbúnaðar-
ins, óviðunandi og gerir kröfur til
þess, að úrbætur verði gerðar i
þeim efnum. Vegna verðbólgu og
einnig vegna stóraukinnar tækni-
væðingar i landbúnaði.hefur þörf-
in fyrir lánsfjármagn vaxiö hröð-
um skrefum og þær lagfæringar,
sem gerðar hafa verið, hvergi
nærri fullnægjandi, og bendir
fundurinn þá sérstaklega á
rekstrar- og afurðalán og lán til
þeirra, sem eru að hefja búskap, i
þvi sambandi”.
Efni þessarar tillögu er i fullu
samræmi við 1. lið ályktunar að-
alfundar Stéttarsambandsins.
Þegar liggur fyrir þinginu tillaga
um breytingu á lausaskuldum
bænda i föst lán til langs tima, en
það er einnig mjög brýnt mál.
Fjármögnun rekstrarlaus
Samkvæmt upplýsingum Seðla-
bankans námu rekstrar- og af-
urðalán til atvinnuveganna,-sem
fjármögnuð voru með endur-
kaupum Seðlabankans, i sept. s.l.
samtals 22 682 000 kr. og skiptust
þannig:
Landbúnaður ... 5 604milj.kr.
Sjávarútvegur . 14 562 milj. kr.
Iðnaður ........ 2 394milj.kr.
Samtals 22 682 milj. kr.
Bundnar innistæður viðskipta-
banka hjá Seðlabanka tslands,
sem einkum hafa verið hugsaðar
til að standa undir rekstrar- og
afurðalánum til atvinnuveganna,
námu á sama tima 20 290 milj. kr.
og höfðu aukist um 11 696 milj. kr.
siðan á árinu 1974.
Eftirtektarvert er, að skuldir
rikissjóðs og rikisstofnana við
Seðlabankann hafa aukist mjög
verulega á seinustu þremur ár-
um, eða úr 4 638 milj. kr. i sept.
1974 i 14 493 milj. kr. i sept. 1977.
Aukningin nemur 9 855 milj. kr.
Skuld þessi hefur staðið litt breýtt
um langt skeið og var t.d. i sept.
1976 13 337 milj. kr.
Aður en núverandi rikisstjórn
kom til valda þótti sjálfsagt að
rikissjóður og rikisstofnanir
greiddu skuldir sinar við Seðla-
bankann nokkurn veginn i árslok,
enda er ráð fyrir þvi gert i 14. gr.
2. mgr. l.'nr. 10 1961, um Seðla-
bankann. Sem dæmi má nefna, að
skuldastaða rikis og rikisstofnana
við bankann var:
i árslok 1971 512milj.kr -
i árslok 1972 ...... 234milj.kr
i árslok 1973 1440milj.kr.
Framhald á bls. 18.