Þjóðviljinn - 31.12.1977, Blaðsíða 7

Laugardagur 31. desember 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
„Mér hentar vel að vinna
með fortíðina í huga”
Himinbjargarsaga Þorsteins frá
Hamri kom út á norsku
Himinbjargarsaga eða
Skógardraumur, fyrsta
skáldsaga Þorsteins frá
Hamri, er komin út á
norsku. Skáldsaga þessi
kom fyrst út 1969. Hún
var þýdd á sænsku af
Peter Hallberg til að
verða fram borin til bók-
menntaverðlauna Norð-
urlandaráðs 1972. Má
vera hún komi einnig út í
Svíþjóð. Norsku þýðing-
una gerði Ivar Eskeland
en útgefandi er Noregs
Boklag.
Þetta er fyrsta heila bókin eft-
ir Þorstein sem þýdd er. En
kvæði hans hafa mörg komið i
safnrit á Norðurlöndum, einnig i
syrpu islenskra ljóða á
rúmensku. Meðal annars hefur
Þorsteinn nýlega fengið úrval
islenskra ljóða á finnsku sem
Maj-Lis Holmberg hefur þýtt,
bað heitir Ja tunturin takaa
kuulet.
— Ekki veit maður míkið
hverju fram fer i þessu safni,
segir Þorsteinn i stuttu viðtali
við Þjóðviljann. Það er helst
maður þekki ljóðin af þvi hvern-
ig þau eru i laginu.
Heppinn með þýðendur
— Heldurðu ekki að menn
hafi fyrir 15-20 árum haft meira
hugann við alþjóðlega frægð af
þýðingum en nú?
— Jú, vafalaust. Ég held lika
menn geri sér betur grein fyrir
þvi núna að þær geta verið
hæpnar, beinlinis varasamar
þegar að ljóðum kemur. Það
hafa menn rekið sig á. Til dæm-
is hefi ég séð — og þá frekar I
sambandi við aðra en mig, að
þýðendur á Norðurlöndum eiga
einatt erfitt með að tileinka sér
hefðbundið form og hrynjandi,
liklega af þvi að þetta er á und-
anhaldi i þeirra umhverfi.
Sjálfur tel ég mig hafa verið
heppinn með þýðendur, og ekki
hefi ég rekist á misfellur i þýð-
ingunni á Himinbjargarsögu.
1 formála sinum að „Historia
om Himmelborg eller
Skogsdraum” segir Ivar
Eskeland meðal annars á þessa
leið:
Engin hvunndagsfæöa
„Það er hægt að lesa þessa
bók sem ævintýri og goðsögn.
Eða þá að hægt er að upplifa
Þorsteinn frá Hamri
frásögnina alla sem leik, þar
sem lesandinn getur aldrei ver-
ið viss um hvar hann er niður
kominn i tima og rúmi. Sumir
hafa skilið bókina fyrst og
fremst sem frásögn um það
hvernig hugmyndafræði verða
til, skjóta upp kolli, eflast og
verða að plágu sem geta ógnað
sjálfu lifinu. Margt bendir til að
þetta sé rétt. Hér finna menn og
greinileg viðbrögð gegn mis-
beitingu valds. Hér er nóg af
gátum i margar doktorsrit-
gjörðir. En vist er það, að sá
sem gengur inn i skóginn með
Þorsteini frá Hamri og leitar,
hann finnur bæði það sem hann
leitar að og margt annað. Þvi
þetta er rikuleg frásögn. Meðal
annars finna menn þar auðugan
húmor. Og hann er ekki hvunn-
dagskostur i nútima frásagnar-
list”.
— Finnst þér þetta rétt
hermt?
— Þetta er sjálfsagt oflof, en
ég held að Ivar geri mér ekki
rangt til.
Ég er reyndar kominn nokkuð
langt frá þessari sögu og varla
dómbær um hana. En það var
gaman að skrifa hana, þótt hún
væri erfið á köflum. Ég varð
þess var þegar hún kom út, að
ýmsir menn gáfust upp á henni,
fannst hún strembin. Lögðu
hana frá sér og tóku ekki upp
aftur. En þeir sem lásu hana i
einum rykk voru glaðari miklu.
Nútiö og fortið
önnur saga min, Möttull kon-
ungur.er svo unnin með svipuð-
um aðferðum, hún er i rökréttu
framhaldi af þeirri fyrri.
— Skrif þeirra sem fyrr og
siðarhafa fjallað um bæði ljóða-
bækur þinar og skáldsögur hafa
mjög snúist um það, hvernig
gamalt og nýtt fléttast saman i
verki þinu — bæði að þvi er
varðar efnisþætti og efnistök og
málfar. Finnst þér fortiðin ljúft
ok, eða hefur flögrað að þér að
ætla henni annan hlut I verkum
þinum en til þessa?
— Ég held að það, sem hér er
um rætt, sé i senn styrkur og
veikleiki. Þetta er að nokkru
tengt þvi, að ég hefi kynnt mér
fortiðina, er kunnugri eldri bók-
menntum en þeim yngri, og
fylgist þá sjálfsagt ekki sem
skyldi með þvi sem skrifað er i
daganna rás. Ég hefi til dæmis
vanrækt tungumál — og m.a.
þess vegna fer fleira fram hjá
mér en skyldi. En ég er ekki
ósáttur við þetta. Mér hentar
vel að vinna með fortiðina i
huga þótt ég sé að fást við veru-
leikann i kringum mig.
— Þér finnst kannski að
minni samtíðarmanna sé heldur
lélegt?
— Það er næsta sljótt.
Tengslin við fortiðina hafa rofn-
að hjá mörgum. Maður verður
var við að ungt fólk neitar að
horfast i augu við það, að afar
þess og ömnuir hafi búið við sult
og seyru. Ég hefi hugsað um
þettp þegar ég var að lesa
Tryggva Emilsson — það er
nánast gleymt, að fólk bjó við
þau kjör sem hann lýsir fram
eftir okkar öld...
Nú i desember kom út sjöunda
ljóðabók Þorsteins „Fiðrið i
sæng Daladrottningar” og hlaut
hina bestu dóma. Þá voru fimm
ár liðin frá ljóðabókinni
„Veðrahjálmur”, og hefur ekki
orðið lengra á milli ljóðabóka
hjá honum.
— Já, segir Þorsteinn, þessar
sögur hafa stolið tima frá ljóða-
gerðinni.
AB,
Frásöguþáttur eftir Torfa Þorsteinsson frá Haga
Vöruskipiö „ANNA”
Þðttur sft sem hér verður færð-
ur til frásagnar, er sprottinn upp
úr skammdegisönn islenskrar al-
þýöu frá ofanverðri öldinni, sem
leið.
Oft leitar þessi þáttur á hug
minn, þegar liða tekur að jólum.
Þá liöur fram i hugann mynd af
afa og ömmu, þar sem þau háðu
baráttu fyrirtilveru sinni við lifs-
gæði, sem okkur myndi vart
þykja mannsæmandi, köld og
klæðlitil I kofakytrum, sem nú
myndu þykja til einskis nýtir.
óneitanlega væri gaman að eiga
skýra mynd af lifi og athöfnum
fólks frá þessum tima eða mega
skyggnast inn I hugskot þess og
lifsþrá. Þótt mig bresti að miklu
leyti traustarheimildir ætla ég þó
að freista þess að leiöa hér fram
nokkrar svipmyndir úr skamm-
degisönn þessa fólks frá árinu
1884. Veröur hér jöfnum höndum
stuðst við skráöar heimildir og
frásagnir fólks, sem mundi þessa
tima og upplifði þá löngu liðna at-
burði.
Suðvestanvert viö Vestrahorn i
Austur-Skaftafellssýslu reis
verslunarstaðurinn Papós árið
1862ogstóðþarallttilársins 1897,
en þá fluttist verslun þaðan til
Hafnar í Hornafirði. Snemma á
öldum komu irskir einsetumenn
þar að landi og á ystu klettanefj-
um kaupstaðarins má enn sjá
papatættur sem eru þögult minn-
ismerki um þessa kristnu ein-
setumenn, sem leituöu samvistar
við guð i friðsælli einveru við
lygnan Lónsfjörð, löngu fyrir
landnám norrænna manna.
I 35 ár var Papós höfuðstaöur
Austur-Skaftfellinga og verslun
þar rekin með nokkrum umsvif-
um. Okkur sem lifum viö fjöl-
breytni 20. aldar myndi aö visu
þykja lltið til um vöruúrval
Papósverslunar nú, en hún full-
nægði i flestum greinum kröfum
sinnar samtiðar, og oft var þar lif
og fjör I viðskiptalffinu, einkum i
vor-og haustkauptíö.
Siguröur bóndi á Kálfafelli
sagði lika frá þvilöngu seinna, að
mikið hefði gengið á á Ósnum,
þegar hann tviseldi vorullina sina
þar og sagði alltaf „Flauel —
flauel” — þegar þeir dönsku
spurðu hann, hvað hann vildi fá
fýrir ullina. Brennivinstunna stóð
þarna lika jafnan á stokkum i
pakkhúsi verslunarinnar, og mun
hún hafa átt sinn þátt i að hressa
upp á langþreytta ferðamenn.
Það kom þó fyrir að ölið þraut á
tunnunni á Papósi og vöru-
skemmurnar stóðu tómar þegar
liða tók á vetur, eða þegar vöru-
skipið, sem byrgja átti verslunina
upp með vörum, komst ekki til
hafnar á réttum tíma.
Vanalega kom haustskip til
Papóss snemma I október og
flutti helstu nauðsynjar til versl-
unarinnar og sigldi svo aftur til
Danmerkur, hlaðið islenskum
vörum.
Mót venju gerðist það haustið
1884, að ekkert vöruskip kom til
verslunarinnar á Papósi. Bændur
ráku fé sitt til kaupstaðar á
venjulegum tima og tóku heim
meö sér einhvern kaupstaðavarn-
ing, en vöruUrvalið var litiö þar
sem vöruskipið var enn ókomið
og tók brátt aö bregöa til beggja
vona um komu þess til Papóss.'
En þar var brátt orðin algjör
vöruþurrö. Var þá ekki um annað
að velja, enaö leita til DjUpavogs.
Fóru menn þá hópum saman að
flykkjast þangaðmeð einn til tvo
hesta i' taumi, en aörir fóru gang-
andi og lögðu kaupstaöarvaming-
inn á bak sér á heimleiðinni.
Senn fer nU aö gróa yfir götu-
slóða þeirra, sem I skammdeginu
1884 óðu óbrUuðu árnar eða tróöu
harðspora um Almannaskarð og
Lónsheiöi á leið til Djúpavogs eða
heim aftur með jólaglaðninginn I
bakpoka. Svo vel vill þó til, að
einn þessara göngugarpa,
MagnUs Kristjánsson, þá vinnu-
maöur I Vindborösseli á Myrum
sagði höfundi þessa þáttar frá
vöruþurrðinni á Papósi og kaup-
staðarferð sinni á Djúpavog,
skömmu fyrir jólin 1884. Verður
sú saga sögð hér, eins og hún hef-
ur varðveist i minni minu.
Sögumaður minn, Magnús
Kristjánsson var fæddur 15.
nóvember 1862. Dáinn hjá Karli
syni sinum i Höfn^f Hornafiröi 17.
ágústl941. Haustio sem vöruskip-
ið kom ekki á Papós hefur
Magnús þvi verið 22 ára og þá
vinnumaður i Vindborðsseli á
Mýrum, hjá hjónunum Jóni
Jónssyni og Ljótunni ófeigsdótt-
ur. MagnUs var óvenju likams-
léttur og vart stærri en miðlungs
fermingardrengur. Tvennt var
það sem einkum gerði hann
minnisstæðan; annað var þaö,
hve þrek hans og léttleiki var
langt umfram meðfæddan þrótt
og hitt, hve léttur húmor og
ldmnigáfa fylgdi honum hverju
sinni.
A vist með Magnúsi var i Vind-
borðsseli vinnukonan Ljótunn
Guðmundsdóttir-, var hún ein af
kynlegum kvistum sinnar sam-
tíðar. Eltu þau Ljótunn og
MagnUs of t grátt silfur saman, en
flest voru sam,skipti þeirra
græskulaus og vinátta þeirra var-
anleg. Þau MagnUs og Ljótunn
neyttu bæði neftóbaks og máttu
vart án þeirrar munaðarvöru
vera. Hugsuðu þau þvi bæði með
hrollvekju til vöruskortsins á
Papósi.
1
Hjónin I Vindborðsseli, Jón
Jónsson og Ljótunn ófeigsdóttir
voru talin vel efnuö. Þó mun
harðæri aldarinnar ekki hafa
gengið þar hjá garði og vöru-
skorturinn á Papósi var þess
valdandi, aö kaupstaðavamingur
var þar nærri þrotinn, t.d. var
kaffi, sykur og kornvara allt upp-
urið. Verst var þó tóbaksleysið og
ekki Utlit fyrir mikla jólaglað-
værö i Vindborðsseli, ef ekkert
yrði til að nudda i nefið og ekki
heldur hægt að hella þar upp á
könnuna.
Nú fór Ljótunn hUsfreyja að
bera það I tal, að skroppiö væri I
kaupstaö til Djúpavogs fyrir jól-
in. Beindi hún þeim orðum eink-
um til MagnUsar Kristjánssonar,
sem kunnur var fyrir friskleika
og ferðaþol.
MagnUs tók fremur ólíklega
undir þetta. Taldi hann veöur öll
válynd og vegi til Djúpavogs
langa og viðsjála i krappasta
skammdegi.
Vegalengd frá Vindborðsseli á
Myrum austur til Djúpavogs
mun vera fast að 140 kilómetrum
og eru á þeirri leið fjallvegirnir,
Almannaskarð og Lónsheiði, og
svo stórvötnin Hornafjaröarfljót,
Jökulsá I Lóni og Hofsá I Alfta-
firði, auk margra smærri vatns-
falla. Þótt vegalengd þessi sé ær-
iö löng, styttu þó gangandi menn
hana oft með þvl aö sniða af ýmsa
króka.
Veöur voru ill og umhleypinga-
söm I Austur-Skaftafellssýslu i
desember 1884. En um miðjan
mánuðinn gerði kyrrviöri meö
frosti og góðu gangfæri og brátt
komust vötn á mannheldan Is.
Þegar séð varö að veöur tóku að
kyrrast, kom MagnUs Kristjáns-
son að máli við Ljótunni hús-
freyju og bað hana að búa sig út
með nesti og nýja skó, þvf að svo
litist sér nú veður, að fært myndi
á Djúpavog, enda væri nú gang-
færi gott og tungl nærri fyllingu,
svo að birta mætti vel endast.
Ljótunn húsfreyja tók erindi
Magnúsar vel og bjó ferð hans
eftir bestu föngum og Ljótunn
vinnukona lék á hjólum af til-
hlökkun i kaffi og tóbak. I vökulok
var húslestur lesinn i Vindborðs-
seli og guði falin forsjá manna og
málleysingja.
Þegar nokkuð lifði nætur, reis
MagnUs Ur rdckju og bjóst til
ferðar I skyndi.
Veður var stillt og bjart með lit-
ils háttar snjó á jörð og vægu
frosti. Var því gott gangfæri og
vötn öll komin á ís, svo að óþarft
var að þræða þjóövegi, enda tók
Magnús brátt beina stefnu á Al-
mannaskarð og sóttist ferðin
greitt. Þegar á Almannaskarð
kom, ljómaði dagur i austri. Frá
Vindborðsseli á Almannaskarö
mun vera fast að 30 km. vega-
lengd, svo að greinilega hefur
Magnús tekið daginn snemma.
Þegar austur úr Almannaskarði
kom, var tekin bein stefna til
Lónsheiðar. í ofanverðu Krossa-
landi var beitarhúsamaöur að
reka fé af Stórhóli til beitar. Jök-
ulsá i Lóni var á traustum Is, svo
að vart þurfti að stinga niður staf
til að reyna'fyrir sér. A Lónsheiöi
var hjarn, en þó gott gangfæri,
enda sóttist ferðin greitt, og
hvergi var staðar numið, en nest-
isbiti gripinn á göngunni.og öðru
hvoru var tappi tekinn Ur tóbaks-
pontu, sem ekki var enn orðin al-
veg tóm. I Alftafirði var fagurt
veöur, og tók Magnús stefnu aust-
ur Seldal, all-langt fyrir noröan
Starmýrarbæi og þaðan beint á
Melrakkanesfjall austanvert við
Geithella I Alftafirði. Fór hann
þar yfir fjallið og niður að Ham-
arsfirði utanvert við Bragðavelli.
Var þá dagsbirta að mestu þrotin.
Hamarsfjörður var Isi lagður og
fór Magnús yfir hann, án þess að
taka nokkra lykkju á leið sína. Til
Djúpavogs kom Magnús fyrir lok-
unartima I verslun og fékk sig af-
greiddan um kvöldið.
Aðal verslun á Djúpavogi árið
1884 mun hafa verið verslun Or-
um og Wúlfs, eign danskra
bræöra, en verslunarstjóri þar
var islenskur maður, Stefán
Guðmundsson frá Guðmundar-
stööum I Vopnafiröi, kvæntur
Andreu Weywardt.
Þegar MagnUs hafði lokiö
verslunarerindum á DjUpavogi
um kvöldið, snéri hann aftur.
Hafbi hann all-þungan bagga á
Framhald á 30 siðu