Þjóðviljinn - 03.02.1978, Side 9

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 3. febrúar 1978
Föstudagur 3. febrúar 1978 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Sjóflutningar hafadregist afturúr flutn-
ingum á landi og i lofti, vegna þess að þar
hafa orðið minni framfarir hér hjá okkur.
Flutningskostnaður Vestfirðinga og
Austfirðinga er helmingi minni á sjó en
landi.
Ný skip myndu opna nýja möguleika
varðandi flutninga og stórbæta þjónustu
Skipaútgerðarinnar við landsbyggðina.
T.d. væri unnt að ferja flutningabfla eða
vagna milii landshluta.
Miiii Akureyrar og Heykjavfluir flytja
bflarnir jafn mikið magn vöru og
Skipaútgerðin flytur i heild út um allt
land.
Við þurfum þrjú skip til þess að annast
strandferðimar. En það er ekki nóg að fá
ný skip. Eitt af frumskilyrðum bættrar
þjónustu er bygging nýrrar vöruskemmu
i Reykjavik, og þjónustubygging i tengsl-
um við hana.
Spamaður ríkisins vegna bættrar nýt-
ingar vegafjár getur orðið um 400 miljón-
ir á ári, og sparnaður neytenda vegna
lægri flutningsgjalda með skipum en bíl-
um getur einnig orðið um 400 miljónir á
ári.
Þungaflutningar valda geysilegu sliti á
vegakerfi okkar og er hlutdeild stórra
bfla i vegaútgjöldum, að frádregnum
sköttum og gjöldum sem greidd em af
þeim, um 2,5-3 miljarðar á ári.
Sement má flytja bæði sekkjað og
ósekkjað með þessum nýju skipum, og er
ekki sjálfsagt að sementsflutningarnir,
sem rfldð hefur sjálft umráð yfir, séu
notaðir til að treysta áætlunarkerfi
strandferðanna?
Aðalatriðið er að kostir þeirra sam-
göngutækja, sem við höfum yfir að ráða,
bfla, skipa ogflugvéla, séu nýttir svo sem
best má verða og að sneitt sé hjá göllum
þeirra eftir þvi sem frekast er unnt.
Miklar framfarir hafa orðið i byggingu
strandferðaskipa, og þó að Es ja og Hekla
séu vel byggðar þá standast þær engan
veginn samjöfnuð við nýrri skip.
Áætlunin felur i sér geysilegan
sparnað bæði fyrir einstaka
neytendur og þjóðarbúið i hefld.
UPPBYGGING
STRANDFERÐA-
ÞIÓNUSTUNNAR
-------Hugsanleg fös* vidhoma á leid 2
Guðmundur Einarsson, forstjóri
Skipaútgerðar rikisins.
(Ljósm.: Leifur)
Nýlega var skýrt frá því hér i
blaðinu að Skipaútgerð rikisins
væri um þessar mundir að taka
upp nýja áætlun i strandferðun-
um. En það er annað og meira á
döfinni hjá Skipaútgerðinni en.
þessi breyting á ferðaáætluninni.
Gerö hefur verið áætlun um end-
urnýjun og uppbyggingu allrar
strandferðaþjónustunnar. Þessi
áætiun, sem er um margt mjög
athyglisverð, liggur nú fyrir til
umfjöllunar hjá rikisstjórninni.
1 inngangi að áætluninni segir
að hún miði fyrst og fremst að
tvennu. Annars vegar að aukinni
þagræðingu irekstri Skipaútgerð-
arinnar með þvi að innleiða nú-
timatækni á öllum sviðum starf-
seminnar. Hinsvegarað stórbæta
og auk þjónustu fyrirtækisins við
oandsmenn, og stuöla þannig að
aukinni hagkvæmni I flutningum
landsmanna.
Sjóflutningar hafa
dregist aftur úr
A undanförnum árum hefur
þróunin i vöruflutningum innan-
lands stöðugt verið i átt til dýrari
flutningsmáta. Hlutdeild bila og
flugvéla i flutningunum hefur far-
ið sivaxandi á kostnað skipanna,
en sjóflutningar eru þó mun ódýr-
ari, einkum þegar um er að ræða
lengri vegalengdir.
Þessi þróun á fyrst og fremst
rætursi'nar að rekjatilþess að hér
hafa mun minni framfarir orðið i
flutningum á sjó en á landi og i
lofti. Þrátt fyrir hið frumstæða
vegakerfi hefur bilunum tekist aö
yfirtaka stóran hluta af vöru-
flutningunum milli landshluta,
enda þjónusta þeirra margfalt
meiri og betri en strandferöa-
skipanna. Til dæmis er flutningur
með bilum milli Reykjavlkur og
Akureyrar jafn mikill og allur
flutningur Skipaútgerðarinnar út
um allt land, eða u.þ.b. 40 þúsund
tonn.
Ódýrara og betra sam-
göngukerfi
Að sjálfsögðu hefur hvert þess-
ara ofangreindu samgöngutækja,
skip, bilarog flugvélar, bæði kosti
og galla. En eins og segir i hinni
nýju áætlun þá er það sem mestu
máli skiptir fyrir samfélagið i
heild að kostirnir séu nýttir sem
best og mest og að sneitt sé hjá
göllunum eftir þvi sem frekast er
unnt. Sú endurskipulagning á
þjónustu Skipaútgerðarinnar sem
hér um ræöir miðast þannig fyrst
og fremst við að koma á bæöi
betra og ódýrara samgöngukerfi,
sem kæmi til með að hafa i för
með sér margs konar hagræði og
sparnað. I þvi sambandi má t.d.
nefna lækkun á vöruverði út um
landið vegna minni flutnings-
kostnaðar og bætta nýtingu vega-
fjár vegna minni þungaflutninga
um vegi landsins.
Við hittum forstjóra Skipaút-
geröar rikisins, Guðmund
Einarsson, að máli og báðum
hann að segja frá þvi helsta i
þessari nýju áætlun um endumýj-
un og uppbyggingu strandferða-
þjónustunnar.
Það hafa nokkuð lengi verið
uppi raddir um að nauösynlegt
væri að gera einhverjar breyting-
ar á starfsemi Skipaútgerðarinn-
ar til þess að unnt væri að stand-
ast samkeppnina við aðra flutn-
ingsaðila. Tillögur þessefnis hafa
þó aldrei náð fram að ganga,
þrátt fyrir stigmagnandi óánægju
landsmanna með þjónustu Skipa-
útgerðarinnar.
Fyrir ári eða svo var enn farið
að ræða alvarlega um nauðsyn
þess að bæta strandferðaþjónust-
una og er þessi nýja áætlun m.a.
árangur þess.
Hvert hefur aðallega verið leit-
að til viðmiöunar?
Þannig lita norsku skipin út.
Norðmenn eru okkur
likastir
— Það hefur aðallega verið til
Noregs af þeirri einföldu ástæðu
að með Norðmönnum eigum við
mest sameiginlegt i þessum efn-
um, þeir eiga á mörgum sviðum
við sams konar vanda og við að
eiga og eru einna næstir okkur að
fjölda, þó þeir séu margfalt fleiri
en við.
Viö höfum nú til athugunar
teikningar af alveg nýjum, norsk-
um strandferðaskipum. Þessi
skip e ru s vo n ý að ekki er enn búiö
að afhenda þau eigendum, en það
mun verða gert á næstunni. Þessi
skip gætuað öllum likindum hent-
að mjög vel til strandferða hér,
með nokkrum breytingum þó.
Ný skip eru nauðsynleg
Núverandi skip Skipaútgerðar-
innar, Esja og Hekla, eru reyndar
ekki gömul. Þau hafaaðeins verið
i brúki siðan 1970 — ’71. En þrátt
fyrir það aðþau eru mjög vönduð
aö allri gerð standast þau engan
veginnsamanburð við skip i sam-
bærilegri þjónustu i nágranna-
löndum okkar. 1 raun voru þessi
skip strax á eftir timanum. Þau
voru hönnuð eftir færeyska skip-
inu Blikur, sem Skipaútgerðin
hafði á leigu um tima, og um það
leyti sem Esja og Hekla voru
afhentar var Blikur seldur, vegna
þess að hann þótti ekki henta til
sins brúks.
Þar að auki hafa, á undanförn-
um árum, orðið miklar framfarir
og nýjungar i gerð skipa af þessu
tagi. Til dæmis um hversu við er-
um langt á eftir nágrönnum okk-
ar á þessu sviði má nefna að
afköst við lestun og losun skip-
anna eru allt að 20 sinnum minni
hér en algengt er i Noregi, og hér
þarf u.þ.b. þrefalt stærri áhöfn á
skipin.
Norsku skipin
Þessi norsku skip, sem við er-
um meðteikningaraf, eru nokkru
styttri en Esja og Hekla en þau
hafa samt jafnmikið lestarrými.
Þau eru búin ýmsum nýjungum
t.d. skutopi fyrir lestun og losun á
hjólum (svokölluðroll on / roll off
aðferö), sem er einhver mesta
breytinginsem orðið hefur á bún-
aði þessarra skipa á undanförn-
um árum. A hlið skipsins er svo
op fyrir lestun með lyfturum og
auk þess er venjulegt lestarop að
ofan. Ekkert farþegarými er i
skipunum en þvi má auðveldlega
koma fyrir með þar til gerðum
gámum eða klefum. Ahöfn skip-
anna telur 6 menn, og er verð á
svona skipi í Noregi i dag um 400
miljónir islenskra króna.
Nýir möguleikar i
sementsflutningum
Þær nýjungar, sem þessi skip
heföu i för meö sér myndu
gjörbreyta allri aðstöðu Skipaút-
gerðar rikisins og gera henni
kleift að stórbæta þjónustu sina
við landsbyggðina. Vörumeðferð
öll mundistórbatna ognýirmögu-
leikar myndu opnast varðandi
flutninga, t.d. væri unnt að ferja
flutningabOa milli landshluta. 1
tengslum við þetta er svo hug-
mynd um nýtt fyrirkomulag á
sementsflutningum þannig að
sekkjað sement yrði flutt i opnum
vögnum, en ósekkjað sement i
tankvögnum og yrði þá unnt að
flytja ósekkjað sement hvert sem
er á landinu, til mjög mikils hag-
ræðis fyrir steypustöövar. Ef til
vill yrði einnig unnt að nota vagn-
ana, það er að segja tankana,
fyrst um sinn, að minnsta kosti,
sem sementsgeyma i stað þess að
byggja siló við hinar minni
steypustöðvar. Það mundi henta
Skipaútgerðinni mjög vel að ann-
ast sementsflutninga þar sem
flutningamagn er jafnan minna á
sumrin en veturna og flutninga-
þjónusta Skipaútgerðarinnar ætti
að verða betri en Sementsverk-
smiðjunnar sjálfrar þar sem
ferðatimi yrði miklu meiri hjá
Skipaútgerðinni. Einnig er æski-
legt að svo mikið flutningamagn
sem sementið er, og rikið hefur
sjálft umráð yfir, sé notað til þess
aðtreysta áætlunarkerfi i strand-
ferðum i landinu. ,,Roll on / roll
off” aðferðin hefur það i för með
sér að umhleðslukostnaður er
nánast enginn og mun auðveldara
en með öðrum aðferðum að sel-
flytja vörur, og mun þetta atriði
hafa mjög mikið að segja fyrir
iðnþróun úti á landi, ekki sist ef
um útflutningsframleiðslu er að
ræða.
Vöruafgreiðsla og vöru-
geymsla
1 nýlegri athugun sem gerð var
á ver slun á Vestf jörðum kom ekki
einasta i ljós óánægja með strjál-
ar og óáreiðanlegar ferðir Skipa-
útgerðarinnar, heldur var þar
einnig vikið að ófullnægjandi að-
stöðu til vörugeymslu og vöru-
afgreiðslu hjá Skipaútgerðinni.
Hvernig standa þau mál?
— Það er alveg ljóst að ný skip
duga ekki ein sér til að fullur
árangur náist i að bæta þjónustu
Skipaútgerðarinnar. Til þess
verður önnur aðstaða einnig að
breytast til batnaðar. Eitt af
frumskilyrðunum þar að lútandi
er ný vöruskemma hér I Reykja-
vik. Til þessa hefur verið reynt að
bæta eitthvað úr slæmu ástandi
með þvi að leigja neöstu hæð
StS-hússins hérna við höfnina en
þar er afskaplega óhægt um vik
varðandi alía vinnuhagræðingu
og aðstöðu.
Aætlanir um að byggja
skemmu hafa lengi verið uppi og
ef bara hefði fengist til þess fé þá
gæti slik bygging annarra hluta
vegna hafa verið komin i gagnið
nú. Af hálfu Reykjavikurborgar
er allt löngu tilbúiö og hefur
skemmunni verið ætlaður staður
á uppfyllingu við „Grófar-
bryggju” I Reykjavikurhöfn.
Lántökuheimild hefur og verið til
i lögum vegna þessarra fram-
kvæmda en hún hefur enn ekki
verið nýtt af hálfu fjárveitinga-
valdsins.
Þjónustubygging
Sæmkvæmt núverandi áætlun
er fyrirhuguð skemma um 2.500
fermetrar, enauk þess er gert ráð
fyrir þjónustubyggingu á tveimur
hæðum, 525 fermetra, áfastri við
skemmuna. í þjónustubygging-
unni yrði aðstaða fyrir verka-
menn, matstofa, hreinlætisað-
staða o.s.frv., og aðstaöa til við-
halds á tækjabúnaði. A?skilegra
væri þó að þjónustubyggingin
yröi þar sem nú eru braggar
Skipaútgerðarinnar, en ekki hef-
ur fengist leyfi til byggingar þar.
Þjónustubyggingin er þó það
mikilvæg, að bygginghennar þarf
að eiga sér stað i beinu framhaldi
af byggingu skemmunnar, hvort
sem hún yrði áföst skemmunni
eða ekki og aðstaöa sú sem þar á
að verða þarf að vera nálægt
skemmunni. Þvi verður að gera
ráð fyrir henni sem viðbyggingu
við skemmuna að minnsta kosti,
en unnt yrði að breyta þeirra
áætlun siðar, þótt framkvæmdir
séu hafnar við skemmuna.
Aætlaður kostnaður við
skemmuna er:
Vöruskemma 146m.kr.
Þjónustubygging 40m.kr.
Alls 186m.kr.
Heimilt er aö ráðstafa söluand-
virði Herjólfs til byggingarinnar
en það er um 30 m. kr., þegar frá
hefur verið dreginn kostnaður við
vörslu og viðhaldskipsins á þessu
ári. A næsta ári er lagt til að
vöruskemman sjálf verði byggð,
en auk söluandvirðis Herjólfs (30
m. kr.) þarf þá 111 m. kr. fjár-
framlag frá rikinu.
1.886 miljónir króna
Eins og áður segir kostar hvert
skip af þeirri gerð sem hér um
ræðir nú um 400 miljónir. Aætlað
er að hér þyrfti þrjú slik skip.
Miðað við það, nýja vöru-
skemmu, þjónustubyggingu og
bættan tækjabúnað hljóðar heild-
arfjárfestingaráætlun Skipaút-
gerðarinnar upp á 1.886 miljónir
króna. Frá þessari upphæð drag-
ast siðan eftirstöðvar af söluand-
virði Herjólfs, 30 miljónir kr., og
áætlað söluandvirði Esju og
Heklu, 400 miljónir kr.. Þannig
verður áætluð nettó fjárfesting
1.451 miljón kr.
A þessu verður þó aö gera eftir-
farandi fyrirvara:
1. Kostnaðarverðskipanna er enn
aðeins lauslega áætlað.
2. Talsverð óvissa getur verið um
söluviröi Heklu og Esju.
3. Ekki liggur ljóst fyrir nákvæm
úttekt á fjárfestingaþörf varð-
andi tækjabúnað.
4. Verðlagsþróun næstu námaða
getur breytt einhverju. Miðað
við verðlag fjárlagaáætlunar
1978. Varðandi vöruskemmuna
er miöað við siöustu kostnaðar-
áætlun sem er frá nóvember
1977.
Aætluð fjárþörf vegna fjárfest-
ingar 1978 (175 m. kr.) er miöuð
viö aðhið fyrsta af 3 skipum verði
afhent seint á árinu og Hekla eða
Esja seld. Verði hið fyrra af
gömlu skipunum ekki selt þegar
móttaka fyrsta nýja skipsins fer
fram, verður þörf á bráðabirgða-
láni á meðan.
Og hvernig mun svo þessi fjár-
festing skila sér?
Árangur fjárfestingar-
innar er geysilegur
sparnaður
— 1 raun felur þessi áætlun i
sér geysilegan sparnað. Með
fjölgun ferða og bættri þjónustu á
annan máta er gert ráð fyrir að
vöruflutningar Skipaútgerðarinn-
ar geti aukist úr 40.000 tonnum (á
s.l. ári) i allt að 150.000 tonn ár-
ið 1983. Munar þar mestu um
þann flutning sem áætlað er að
skipin gætu tekið við af bilunum.
Er þá reiknað með aö skipin yfir-
tækju þvi sem næst allan bila-
flutning á Vestfjöröum og Aust-
fjörðum, norðan Lónsheiðar, en
það eruum 10.000 tonn á hvorum
stað og um helming af flutningi
bilanna milli Akureyrar og
Reykjavikur eða 20.000 tonn,
reiknað er með um 10.000 tonna
aukningu án fjárfestingar og þar
að auki koma hugsanlega
sementsflutningar og annað.
Þetta getur ekki talist óraunhæf
spá, því ætla má að flutnings-
kostnaður á Vestfjörðum og Aust-
fjörðum sé meira en helmingi
lægri á sjó en landi.
Kostnaður við flutninga með
bilum er nefnilega miklu meiri en
fram kemur á markaönum, þvi
akstur bilanna á hvern kilómetra
kostar miklu meira en beint er
greitt fyrir hann. Geröar hafa
verið ýmsar athuganir á slitþoli
vega og sú sem mest hefur veriö
vitnað i undanfarið og sem flestir
eru sammála um forsendurnar
fyrir, er amerlskathugun á akstri
á malbikuðum vegum. Sú athug-
un leiddi i ljós að einn bill með 10
tonna öxulþunga slitur vegunum
á við 160.000 fólksbila með 500
kilóa öxulþunga. Með nokkurri
vissu má ætla að þetta hlutfall sé
mun hærra á malarvegum.
Kostnaður við viðhald vega
vegna þungaflutninga er gifur-
legur hér á landi. Talið er að hlut-
deild stórra bila i vegaútgjöldum,
að frádregnum sköttum og gjöld-
um, sem greiddir eru af þeim, sé
um 2.5 — 3 miljarðar króna á ári
miðað við áætlað verðlag fyrri
hluta ársins 1978. Miðað við þessa
áætlun um aukna flutninga á sjó
má þannig gera ráð fyrir að
sparnaður rikissjóðs eða bætt
nýting vegafjár geti orðið um 400
miljónir á ári (m. v. sama verð-
lag). Einnig yrði sparnaður not-
enda vegna lægra flutningsgjalds
með skipum en bilum um 400
miljónir króna. Samkvæmt
rekstraráætlun yrðu svo auknar
tekjur Skipaútgerðarinnar u.þ.b.
500 miljónir á ári, þannig aö fjár-
hagslegur ávinningur af þessari
áætlun yrði I heild um 1.300
miljónir kr. á ári.
Þetta svarar til þess að afrakst-
ur af fjárfestingunni fyrir þjóðfél-
agið i heild nemi 40-60% vöxtum á
ári af stofnkostnaði auk afskrifta.
Nú er stór þáttur i þessu öllu
saman að taka yfir svo og svo
mikið af flutningi bilanna. Er þá
ekki liklegt að þessar aðgerðir
komi illa við vöruflutningabil-
stjórana og þeirra fyrirtæki?
Samvinna flutninga á
sjó og landi
— Það er engin hætta á að bila-
flutningarnir leggist af vegna
þessarar áætlunar okkar. Þvi
hvað sem öðru liður þá eru og
verða slikir flutningar lang hent-
ugasti flutningsmátinn á styttri
leiðum ogí raun er áætlun okkar
gerð með samvinnu við vöru-
flutningabilstjórana i huga. Með
slikri samvinnu mætti fækka við-
komustöðum skipanna og auka
tiðni ferðanna. Þeir aðilar sem
hafa með bilaflutningana að gera
hafa sýnt áhuga á samstarfi og
þaðkæmi lika e.t.v. til greina að
gera þær. breytingar á bilaflutn-
ingunu að komið yrði upp dráttar-
bilaflota og tilheyrandi vögnum,
sem auðveldlega mætti flytja
meðskipunum lengi vegalengdir.
Það er alger misskilningur ef
litið er á okkar „plön” sem árás á
vöruflutninga á landi. Þetta fyrir-
komulag gæti orðið til mikils hag-
ræðis fyrir alla aðila.
Eins og áöur segir felur þessi
áætlun i sér töluverðan sparnaö
fyrir þjóðarbúiö og veitir liklega
ekki af. Guðmundur sagöi aö lok-
um að þó væri þessi áætlun i raun
ihaldssöm, og hér væri áreiðan-
lega um stærri upphæðir I sparn-
aði að ræða.
—IGG.