Þjóðviljinn - 30.03.1978, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJóÐVILJINN Fimmtudagur 30. mars 1978
Fimmtudagur 30. mars 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9

Magnús Finnbogason,
bóndi Lágafélli:
Opið bréf
tll bænda
Kæru stéttarbræður og félagar.
Oft hef ég i vetur hugleitt fram-
vindu okkar mála og satt að segja
ekki orðið yfir mig hrifinn, en það
er mér nú ekkert nýtt. Mér fannst
t.d. bændafundirnir i fyrra ekki
gefa til uppgjafarinnar á Eiðum i
sumar, enda sannaðist það á
bændafundunum i vetur að
bændur voru almqnnt sárir og
reiðir og kröfðust stefnubreyt-
ingar, enda varð allt annar
bragur á samþykktum aukafund-
arins a Sögu i haust. Bændur
stóðu eftir það uppréttari og von-
betri. Hélt ég að eftir svo öfluga
sókn yrði tekiö mannlega á okkar
málum, þar sem nú eru við völd
þeir tveir stjórnmálaflokkar sem
fyrst og fremst hafa fylgi bænda.
En þvi miður er nú ekki þeim
svörum að gega. Vandamálin eru
látin hrannast upp, aðeins gerðar
óverulegar kákráðstafanir til að
mæta aðsteðjandi vanda.
Þó er ein breyting umtalsverð.
Það er að segja að viðurkenndur
var réttur okkar til færslu út-
flutningsbóta milli ára og það ber
að þakka. Að öðru leyti sýnist
mér þettta svipað og þegar stung-
ið er snuði upp i barn svo það
hætti að sifra. Meira að segja eru
óheilindin svo mikil að þingmenn
láta sig hafa það að greiða at-
kvæði gegn þeim málum er þeir
hafa sjálfir samþykkt i stjórn
Stéttarsambandsins og megin-
þorri bænda tekið einhuga undir.
Þar á ég við t.d. tillögu um niður-
fellingu söluskatts á kjöti og kjöt-
vörum. Þvi tel ég, að við, þessir
óbreyttu bændur, verðum að láta
til okkar heyra það rösklega að
eftir verði tekið og munað.
1 landbúnaði verður að koma
algjör stefnubreyting. Við
verðum að hverfa frá stækkun
búa og aukinni framleiöslu sem
aðeins eykur vinnu okkar og út-
gjöld án þess að tekjur vaxi að
sama skapi, vegna þess að þjóð-
félagið hefur hirt aukninguna.
Þvi til sönnunar: Nú allmörg
undangengin ár hefur verðlags-
grundvallarbúið alltaf verið að
stækka, en tekjur okkar bænda
farið lækkandi i hlutfalli við
tekjur viðmiðunarstétta.
Þannig hefur þessi nauðvörn
snúist gegn sjálfum okkur.
Við verðum að lækka fram-
leiðslukostnað. Það er hægt að
gera á margan hátt! Ég nefni
sem dæmi:
1. Beina samninga um kaup og
kjör við ríkisvald.
2. Niður verði felldur söluskattui;
tollar og aðflutningsgjöld á
vélum og tækjum til land-
búnaðar.
3. Raforka til heyverkunar bæði
hjá bændum og grasköggla-
verksmiðjum verði seld á Al-
verksmiðjuverði.
4. 10% útflutningsbótarétti land-
búnaðar verði breytt þannig:
Viðurkennt verði að land-
búnaður eigi rétt á sama hlut-
falli þjóðartekna og 10% bóta-
réttinum nemur nú.
Greiðslum verði breytt þannig
að þær gangi beint til bænda sem
búa á lögbýlum og hafa sitt lifs-
framfæri af landbúnaði. Hæst
verði greiðsla til þeirra sem hafa
meðal bústærð, siðan lækki
greiðslan bæði upp og niður og
falli alveg niður á þær afurðir
sem koma frá búum yfir vissri
stærð eða með öðrum orðum
framleiðslutoppur stóru búanna
sæti heimsmarkaðsverði. I
staðinn komið að bændur taki á
sig þann halla er verður á út-
flutningsframleiðslu. Ég geri mér
ljóst að þessu siðasta atriði náum
við ekki i einu vetfangi, heldur
yrði þetta að vinnast eftir t.d. 5
ára áætlun.
Það sem bændur vinna á þess-
ari breytingu er það: T.d. sala
búvöru innanlands eykst vegna
verðlækkunar og það sem mest
er um vert, bændur fá möguleika
á sanngjörnu kaupi fyrir eðlilega
vinnu i stað þess að nú fáum við
litið og stundum ekkert kaup fyrir
alltof langan vinnudag, og inn-
byrðis keppni i bústækkun eyði-
leggur þá möguleika að fá sann-
gjarnan samningsgrundvöll
vegna of mikils framboðs.Hagur
neytenda af þessari breytingu er
sá að þeir njóta sjálfir allra hags-
bóta af þessu fé i lækkun vöru-
verðs, i stað þess að nú greiða
þeir niður verð fyrir erlenda
neytendur og gætu þeir þá aukið
kaup sin á þessum vörum eða
öðrum i þeirra stað.
Búnaðarþingi er nýlega lokið.
Þetta er gömul og merk stofnun
sem mikil áhrif hefur á stefnu og
stöðu landbúnaðarins á hverjum
tima. Ég efast um að bændur geri
sér nógu ljóst hvað miklu lykil-
hlutverki búnaðarþing getur
gegnt fyrir stéttina. Tiltölulega
hljótt hefur verið um störf
búnaðarþings að þessu sinni. Þó
komu i þinglok viðtöl i sjónvarpi,
Framhald á 14. siðu
bréf um að rikissjóður ætlaði að
sjá um kostnað vegna nýrra
heimtauga i sveitum að upphæð
um 66 milj. kr. Þessi greiðsla
átti að koma fyrri hluta árs 1977.
Siðan hefur verið gengið eftir
greiðslunni á ótal fundum — en
peningarnir eru ekki komnir enn.
Þetta dæmi er aðeins nefnt hér til
marks um tök ráðuneytisins á
vandamálum Rafmagnsveitna
rikisins.
Einna helst virðist ráðherrann
telja það lausn á þeim vanda-
málum sem hér er við að glima að
hluta Rafmagnsveitur rikisins
niöur i smærri einingar. Þegar er
búið að taka orkubú Vestfjarða
undan. Ahvilandi skuldir vegna
Vestfjarða voru 2,8 miljarðar
króna. Þar af átti fyrirtækið
sjálft, orkubúið, að standa undir
hálfum miljarði. Ráðherra lýsti
þvi yfir i bréfi að rikisstjórnin
myndi losa RARIK undan þvi að
þurfa að standa undir þeim 2,3
miljörðum sem eftir voru. Þessar
skuldir hvila þó enn á RARIK —
ekkert hefur enn verið gert til
þess að losa fyrirtækið undan
þessum byrðum.
Það er min skoðun að stofnun
landshlutaveitna leysi engan
vanda: þvert á móti verði hann
erfiðari og flóknari viðfangs með
mörgum smærri fyrirtækjum.
Það reyndist okkur erfitt i stjórn
RARIK að fá stjórnarvöld til þess
að leysa fram úr vandamálunum.
Þó erum við hér i grennd við
banka, ráðuneyti og aðrar mikil-
vægar stjórnsýslumiðstöðvar.
Enn erfiðara verður málið
viðfangs fyrir smærri fyrirtæki
úti á landi i mikilli fjarlægð frá
aðalstöðvum stjórnsýslunnar hér
i Reykjavik.
— Hefur þú séð tölur um það
hversu miklar upphæðir byggða-
linan hefði getað sparað Raf-
magnsveitum rikisins?
— Nei, þær hef ég ekki séð. Hitt
veit ég fyrir vist að hefði byggða-
linan komist i notkun tveimur
árum fyrr eins og ráðgert hafði
veri hefði það munað hundruðum
miljóna fyrir Rafmagnsveitur
rikisins og Laxárvirkjun. Og
byggðalinan hefur i ár sparað
RARIK umtalsverðar fúlgur.
— t greinargerð ykkar nefnið
þið deiluna um Vesturlinu sem
beina ástæðu afsagnar ykkar?
— Já, en sú deila og sú fram-
koma sem ráðherrann sýndi þar
var aðeins dropinn sem fyllti
mælinn. Staðreyndin er sú, að
átand þessa fyrirtækis er með
öllu óþolandi og við teljum að við
getum ekki verið þekktir fyrir að
bera ábyrgð á sliku fyrirtæki
lengur. Þess vegna sögðum við af
okkur.
Getum ekki verið
þekktir fyrir
slíku fyrirtæki
„Rafmagnsveitur rikisins hafa
mörg undanfarin ár átt við mikla
og sivaxandi fjárhagsörðugleika
að strlða. Höfuðvandi RARIK
stafar af of mikilli fjárfestingu
fyrirtækisins, sem svo til ein-
göngu hefur verið fjármögnuð
meö lánum. Lánin eru með mjög
óhagstæðum kjörum, en fram-
kvæmdir oft gerðar af ýmsum
félagslegum og byggðapólitiskum
ástæðum og þær skila yfirleitt
mun lakari fjárhagslegri arðsemi
en sem svarar til kostnaðar við
það fjármagn sem I þeim er
bundið.”
Fyrir páskana birtust í
blaöinu fréttir um afsögn
þriggja stjórnarmanna
Rafmagnsveitna rikisins
þeirra Helga Bergs,
bankastjóra, Björns
Friðfinnssonar, fjármála-
stjóra Raf magnsveitu
Reykjavikur og Tryggva
Sigurbjarnssonar raf-
magnsverkfræðings. Eftir
situr í stjórninni Pálmi
Jónsson alþingismaður, en
hann var utan bæjar er
þremenningarnir tóku
ákvörðun sina.
I greinargerð þeirra Helga,
Björns og Trygga segir meðal
annars:
„RARIK eru nú komnar I
alvarlegt fjarþrot. Bráöa-
birgðaráðstafanir duga ekki
iengur. Framkvæmdir eru
stöðvaðar sökum fjárskorts og
fyrirtækið skuldar Lands-
virkjun hundruð miljóna
króna fyrir keypta raforku.
Amk. eitt ollufélag hefur
stöðvað oliuafhendingu til
disilstöðva fyrirtækisins.
Slðan segir:
„1 ljósi framangreindra vanda-
mála ákvað stjórn RARÍK
nýlega, að stofna ekki til nýrra
greiðsluskuldbindinga að svo
stöddu meðan fjárhagsvandi
stofnunarinnar væri óleystur.
Hinn 8. þ.m. lagði iðnaðarráðu-
neytið fyrir stjórn Rafmagns-
veitnanna að panta nú þegar allt
efni til áætlaðra framkvæmda við
svokallaða Vesturllnu.
Stjórnin samþykkti af þvi til-
efni á fundi sinum hinn 13. mars
s.l., að á meðan ekki væri fengin
lausn á fjárhagsvanda stofnunar-
innar teldi hún ekki fært að stofna
til frekari greiðsluskuldbindinga
en þegar hefði verið gert og gæti
hún þvi ekki orðið við þessum
fyrirmælum.
Hér er ekki um það að ræða, að
stjórn RARIK sé út af fyrir sig
andvig framkvæmdum við
Vesturlinu, heldur hitt, að þegar
fyrirtækið er i greiðsluþrotum, þá
getur það ekki bætt á sig nýjum
f járskuldbindingum.
Iðnaðarráðherra sendi þá
Rafmagnsveitustjóra rikisins
bréf, þar sem hann fyrirskipaði
honum að panta samdægurs allt
efni i Vesturlinu. Þeir stjórnar-
menn RARIK, sem nú hafa sagt
sig úr stjórninni telja, aö með
þessu sé iðnaðarráðherra búinn
að taka að sér hlutverk stjórnar-
innar og hún sé þvi orðin bæði
óþörf og gagnslaus.”
I framhaldi af þessum trettum
ræddi Þjóðviljinn á þriðjudag við
Tryggva Sigurbjarnarson, raf-
magnsverkfræðing um afsögn
stjórnarinnar og vandamál Raf-
magnsveitna rikisins. Tryggvi
tók fyrst fram að vandamál
RARIK væru ekki ný af nálinni og
sagði:
— Allt frá þvi að Gunnars
Thoroddsen tók við störfum
iðnaðarráðherra hefur stöðugt
sigið á ógæfuhliðina I rekstri Raf-
magnsveitna rikisins. Málunum
hefur verið bjargað frá degi til
dags þegar þau hafa verið komin I
algjört óefni. Engar tilraunir
hafa verið gerðar til þess að taka
vandann föstum tökum þannig að
hann leystist til frambúðar.
1974 voru vextir og afborganir
af lánum Rafmagnsveitna rikis-
ins um 300 miljónir króna og var
þá auðvitað ljóst að nauðsynlegt
væri að gripa til róttækra ráðstaf-
ana. En I stað þess hélt vandinn
áfram að vinda uppá sig: 1975
námu vextir og afborganir 600
miljónum króna, 1976 1.000 milj-
ónum króna og 1977 1.400 milj. kr.
1 ár er gert ráð fyrir að vextir og
afborganir af lánum nemi 1.455
miljónum króna fyrir utan Vest-
firðina, en þeir hafa verið teknir
út úr þessari mynd með stofnun
Orkubús Vestfjarða. Sé talan
fyrir Vestfirði tekin með til þess
að fá sambærilega tölu við fyrri
ár nema afborganir og vextir alls
á þessu ári um 1800 miljónum
króna samkvæmt áætlunum.
Skuldir þær sem RARIK verða
að bera eru nú um 11 miljarðar
króna, en að auki eru skuldir
vegna Vestfjarða um 2,8 milj-
arða. Heildarskuldin er þvi 13,8
miljarðar króna. Þessar skuldir
eru að verulegu leyti erlend lán
og innlend verötryggð lán, þannig
að fullljóst má vera að það er
engin von til þess að Rafmagns-
veitur rikisins fái risið undir
þessum þungu lánabyrðum af
eigin aflafé.
Nauðsynlegar framkvæmdir
hafa verið fjármagnaðar meö
lánsfé, en þessar framkvæmdir
eru þannig i eðli sinu að ekki er
unnt að ætlast til þess að þær
standi undir geysilegum afborg-
unum og vöxtum. Hér er oftast
um að ræða óhjákvæmilega
þjónustu við hinar dreifðu
byggðir og vegna þess er auðvitaö
eðlilegt að kostnaöur við þær sé
að einhverju eða öllu leyti
greiddu af rikissjóði eða Byggða-
sjóði. I greinargerð okkar þre-
menninganna segir:
$ Afborganir og vextir i ár 1800
miljónir króna
• Loforö gefið í janúar 1977 um
greiðslu á 66 miljónum króna
Greiðslan ekki kominn enn
• Rekstrarhallinn „fjármagnaður
með vanskilaskuldum
Tvöföldun
veröjöfnunargjalds
Það ber að taka fram að fyrir
alllöngu var ákveðið að leggja á
svonefnt verðjöfnunargjald til
þess að standa undir afborgunum
og vöxtum af lánum. Þetta gjald
nam þá fyrst alls um 35 milj. kr.
1977 nam gjald þetta hins vegar
852 milj. kr. og ef það ætti að
þjóna sama markmiði og áður
þyrfti að tvöfalda það. Það er hins
vegar svo stór skattheimta á
almenning i landinu og þó sér-
staklega Reykvikinga að enginn
hefur enn treyst sér til þess að
ákveða slika framkvæmd.
Það er ljóst að gera verður rót-
tækar ráðstafanir til að leysa
vandann. Ráðherra og rikisstjórn
hafa aldrei fengist til þess að taka
á vandanum nema með þvi að
útvega lánsfé. Þannig er vand-
anum frestað, hann verður stærri
og stærri og um leið óviðráðan-
legri. Nú er svo komið að það
vantar 1.200 miljónri króna til að
endarnir náist saman 1978. Þessi
fjárvöntún skiptist þannig að
rekstrarhallinn frá siðasta ári
nam 140 miljónum króna,
áætlaður halli i ár er talinn 285
miljónir króna, vegna hækkunar
framkvæmdakostnaðar 1977
umfram áætlun vantar 446 milj.
og 325 milj. kr. vantar vegna
hækkunar frá kostnaðaráætlun
fjárlaga um Norður- og Austur-
linu 1978. Þannig er alls um að
ræða 425 milj. kr. fjárvöntun i
rekstur en 771 milj. kr. i fram-
kvæmdir. Þessa fjárvöntun i
rekstur og framkvæmdir „fjár-
magnar” RARIK eins og önnur
slik fyrirtæki með vanskila-
skuldum hér og þar. Fyrirtækið
skuldar 730 miljónir til Lands-
virkjunar, þar af um 500 i van-
skilum, efnissalar eiga inni hjá
RARIK um 550 milj. kr., þar af
nema vanskil 313 milj. kr., oliu-
félögin eiga stórfé inni hjá fyrir-
tækinu. Til dæmis hefur eitt oliu-
félaganna lokað á viðskipti við
RARIK frá og með 21. mars sl. en
Rœtt við
Tryggva
Sigurbjarnarson,
rafmagnsverk-
fræðing,
fráfarandi
stjórnarmann
RARIK
skuldin við oliufélag þetta nemur
um 60 milj. kr. Einnig er um að
ræða verulegar skuldir við önnur
oliufélög.
Af þessari upptalningu sést
hversu komið er rekstri fyrir-
tækisins. Þegar svona er ástatt
skapast allskonar hnútar i rekstr-
inum frá degi til dags. Þegar
vandinn fer að koma niður á neyt-
endunum er gjarnan gripið til
þess að leita til einstakra ráðu-
neyta, til dæmis fjármálaráðu-
neytisins. Ráðuneytið „leysir” þá
vandann til bráðabirgða með þvi
að borga reikninginn, en um leið
er upphæðin dregin frá þvi
knappa framkvæmdafé sem
fyrirtækið hefur yfir að ráða.
Lofað í janúar 1977 — ekki
komið enn
Eitt dæmi um framkomu
stjórnarvalda gagnvart Raf-
magnsveitum rikisins vil ég
nefna: I janúar 1977 var undir-
ritað af hálfu iðnaðarráðherra
8-9000 MANIMS SÓTTU SÝIMINGUNA „VILJINN í VERKI"
Réttlætismál að vangefin
börn fái aðstöðu til náms
segir formaður Styrktarfélags vangefinna í Reykjavík
Að kvöldi annars páskadags
lauk sýningunni „Viljinn I verki’’
á Kjarvalsstöðum, en sýningin
var opnuð 18. mars. A sýningunni
voru munir, sem vangefnir hafa
unniðog voru sýnishorn frá öllum
þeim stofnunum á landinu, þar
sem vangefnir dveljast.
„Sýningin gekk mjög vel og
aðsóknin var góð”, sagði Magnús
Kristinsson formaður Styrktar-
félags vangefinna i Reykjavik.
Magnús sagöi að 8000-9000 manns
hafi sótt sýninguna, og fólk hafi
virst ánægt með hana.
„Sýningin var þróunar- og
sögusýning,” sagði Magnús, ,,og
haldin i tilefni 20 ára afmælis
Styrktarfélags vangefinna i
Reykjavik.” Auk þess stóðu að
sýningunni Þroskaþjálfaskóli
íslands, öskjuhliðarskólinn og
landssamtökin Þroskahjálp.
Sýndir voru munir frá öllum
heimilum vangefinna, en þau eru
Kópavogshælið, Sólborg á
Akureyri, Sólheimar i Grimsnesi,
Tjaldanes i Mosfellsveit og
Dagheimilin Bjarkarás, Lyngás
og Lækur i Reykjavik.
Magnús sagði, að mikið hefði
verið rætt undanfarið um
nauðsyn þess, að setja heildar-
löggjöf um málefni vangefinna. -
Nefnd,sem menntamálaráðherra
skipaði á sl. ári, hefði ekki lokið
störfum, en vonast væri eftir áliti
frá henni áður en langt um liður.
Nefndin hefur starfað i samvinnu
við Þroskahjálp. Magnús sagðist
állta að þessi mál verði ekki i
góðu lagi, fyrr en þessi löggjöf
væri komin I höfn.
„Mesta áherslu þyrfti að leggja
á kennslu og þjálfun vangefinna”,
sagði Magnús.” Okkur finnst það
réttlætismál, að vangefin börn fái
aðstöðu til þess eins og önnur
börn i þjóðfélaginu. Siðan fái þau
lika fullorðinsfræðslu og vinnu við
sitt hæfi. Okkar aðalbaráttumál
núna er að reyna að aðlaga þessa
einstaklinga þjóðfélaginu, og
einnig að koma upp svokölluðum
vernduðum vinnustöðum, þar
sem vangefnir ættu kost á vinnu.”
Málefni vangefinna heyra undir
þrjú ráðuneyti, og taldi Magnús
það til baga, þar sem i raun væri
það ekkert þessara þriggja ráðu-
neyta sem réði ferðinni. „Við
teljum að eitt ráðuneyti eigi að
hafa afgerandi stefnumótun i
þessum málum,” sagði Magnús,
,,og teljum eðlilegast að það sé
Félagsmálaráðuneytið. ”
Magnús taldi að skilningur
stjórnvalda þyrfti mjög að aukast
á málum vangefinna. Anægjulegt
dæmi um að skilningur væri þó að
glæðast, væri að i tilefni 20 ára
afmælis Styrktarfélagsins hefði
verið tekin fyrsta skóflustunga að
fyrsta barnaskóla fyrir vangefna,
en sá skóii á að risa við Lyngás-
heimilið. Þessi skóli verður fyrst
og fremst fyrir börn sem dveljast
á Lyngásheimilinu, en einnig
fyrir Skálatún og þau börn á
Reykjavikursvæðinu, sem dvelj-
ast i heimahúsum. Skólinn er
gerður fyrir 70-80 börn. —eös
Frá sýningunni „Viijinn I verkl”
á Kjarvalsstöðum. Ljósm. eik.
ad bera ábyrgd á