Þjóðviljinn - 15.04.1978, Blaðsíða 11

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 15. aprll 1978
Laugardagur 15. aprll 1978; ÞJóÐVILJINN — SIDA II
Til hvers
eru.
bókasöfn?
Já. til hvers eru bókasöfn?
Orftifts jálft, bókasaf n, er þýfting
á griska orftinu bibliotek og þýft-
ir eiginlega bókageymsla. Þaft
mun lika hafa verift þannig á
fyrstu dögum bókasafna, aft þau
voru annaft hvort i einkaeigu
forrcttindaslétta cfta þau voru
stofnanir i eigu rikis og krikju,
og afteins ætluft útvöldum lær-
dómsmönnum. Almcnningur
haffti engan aftgang aft þeim.
Þvi miöur eru ekki til miklar
heimildir um bókasöfn fyrri
alda hér á landi. Bókaeign Is-
lendinga hefur þó lengst af veriö
einhver og reyndar furðu mikil
þvi bækur voru áður fyrr af-
skaplega dýrar, sérstaklega
fyrirdaga prentaöra bóka. Það
er tiidæmis sagt að einn saltari,
þ.e. Daviðssálmarnir, hafi,
fyrir daga Gutenbergs, verift
metinn áupphæð, sem svarar til
um það bii lOOþúsundkróna nú i
dag.
En þaðeraf semáður varog nú
eru bækur orönar almennings-
eign, og bæði i eiginlegri og
óeiginlegri merkingu. Þær eru
ekki svo afskaplega dýrar að
kaupa og svo eru almennings-
bókasöfn viða til staðar, sem
veita fólki aðgöngu aö menn-
ingu, fræðslu og skemmtun hins
ritaða máls.
Fyrsta almenningsbókasafn-
iö, sem unnt er að nefna þvi
nafni stofnaði séra Ólafur Si-
vertsen i Flatey á Breiðafirði-
árið 1833. A þeim tima sem sift-
an er liftinn hafa mörg bókasöfn
litið dagsins ljós og munu ai-
menningsbókasöfn nú vera um
250 talsins. Þar af eru 30 bæjar-
og héraðsbókasöfn, 40 söfn i
skólum, sjúkrahúsum og hælum
og um 180 sveitabókasöfn og
lestrarfélög. Og hlutverk þess-
ara safna er eins og áður segir,
fyrst og fremst, að veita al-
menningi hlutdeild i ritaðri
menninguog fræðslu. Bókasafn
á að vera lifandi og virk menn-
ingarstofnun, þaö á ekki bara að
biða eftir aö fólkið leiti þangað
heldur á að vekja sem
mest athygli á þeim möguleik-
um, sem slik stofnun hefur upp
á dð bjóða og þeir geta sannar-
lega verið fjölbreyttir. Til dæm-
is má nefna eina merkustu nýj-
ungina i rekstri bókasafna þar
sem eru hljóðbækur, þ.e. bækur
lesnar inn á segulbandsspólur,
til afnota fyrir sjóndapra. Slik
þjónusta er þar, þvi miöur, enn
sem komið er allt of stutt á veg
komin, þar sem hún er tiltölu-
lega ný af nálinni.
1 mai 1976 tóku gildi ný lög um
almenningsbókasöfn hérá landi
og vorú miklar vonir bundnar
viö ný lög, en flestar urðu von-
irnar aö engu þegar til kom.
Með þessum lögum var beint
fjárframlag rikissjóös til al-
menningsbókasafna alveg af-
numið, en það var nú vist ekki
svo mikið áður. Til rekstrar og
bygginga hinna 250 almennings-
bókasafna i landinu var fyrsta
árið, sem lögin voru i gildi, 1976,
veitt 20 miljónum króna gegn-
um jöfnunarsjóð sveitarfélaga,
og má öllum vera Ijóst að ekki
hefur verið gert mikið fyrir það
fé. Þaö má þvi segja að þessi
mál seu nú algerlega i höndum
hvers sveitarfélags fyrir sig.
Þaö liggur i augum uppi að með
þvi móti geta fámenn sveitarfé-
lög engan veginn komið sér upp
einsgóðri bókasafnsþjónustu og
hin sem fjölmennari eru. En
þörf fyrir bækur og bókasöfn
lýtur ekki höföatölureglunni
þannig að færri bækur og minni
þjónusta þurfi fyrir færra fólk,
en þaö virðist vera álit sumra
svo ekki sé meira sagt.
Þetta er mál sem einhvern-
veginn verður aö leysa, til þess
að allar byggðir landsins geti
notið lágmarks bókasafnsþjón-
ustu, en mikið skortir á að svo
sé nú. Það má hugsa sér að slikt
mætti t.d. leysa mýð meiri og
betri samvinnu sveitarfélaga
og bókasafna, en i spjailinu við
Jóhann Hinriksson, bókavörð á
Isafirði, sem hér er á siðunni er
m.a. drepið á það hvernig hugs-
anlega mætti leysa þennan
vanda á Vestfjörðum.

Heimsókn í Bæjar-
ogr héraðsbókasafnið
á ísafirði
1 Sundhöllinni hefur bókasafnift á lsafirfti verift til húsa siftast liftin 30 ár og er löngu orftift allt of þröngt um þaft.
1 þessari byggingu er aft sjálfsögftu sundlaug bæjarins svo og leikfimisalur, sem skólarnir hafa til afnota,
skjalasafn og byggftasafn.
- > ' «<. ->vx \ >í'- ■■
Sjúkrahúsift, reist 1925, en þangaft hefur komift til tals að flytja söfn bæjarins, og þaft myndi sannarlega sóma sér
sem safnhús.

Góð bókasafnsþjónusta
án tillits til búsetu
er meira en sjálfsögð krafa. Viðtal
við Jóhann Hinriksson, bókavörð
Það er alltaf dálitið forvitnilegt að koma inn á bóka-
söfn, a.m.k. finnst undirritaðri það. Þar ríkir einhvern-
veginn svo sérstakt andrúmsloft og maður verður alveg
gáttaður yf ir öllum þeim fróðleik og öðru efni sem þar er
samankomið. Góð bókasöfn eru mikill menningarmiðiH,
en meinið er að það hafa bara ekki allir jafna möguleika
á að nýta sér söfnin m.a., og ekki síst, vegna búsetu
sinnar.
Það virðist t.d. ekki ríkja nógu mikill skilningur á því
að fámenn byggðarlög hafa alveg jafnmikil not og jafn-
mikla þörf fyrir góð bókasöfn og f jölmennar byggðir, og
eiga reyndar heimtingu á því aðgeta nýtt sér þau.
Á fsaf irði er nokkuð mikið og gott bókasafn, Bæjar- og
héraðsbókasaf nið á ísafirði, og hefur notkun
almennings á þvi f arið ört vaxandi á allra síðustu árum.
Ymis nýbreytni hefur verið tekin upp í starfi safnsins
þar á meðal aukin þjónusta við hinar dreifðari byggðir.
Blaðamaður Þjóðviljans leit inn á safnið um daginn og
ræddi þá við núverandi bókavörð þar, Jóhann Hinriks-
son, um þetta gamla og rótgróna bókasafn og starfsemi
þess.
Stofnað 1889 með ágóða af
hlutaveltu. .
, Bókasafn Isafjarðar og
Isafjarðarsýslu var stofnað árið
1889, og verður þvi 90 ára á
næsta ári.Upphaf þess máls var
þaö aö i júlT árið 1888 vakti Þjóð-
viljinn, undir ritstjórn Skúla
Thoroddsen, máls á þvi að flytja
bæri amtsbókasafnið i Stykkis-
hólmi til Isafjarðar, þar sem tsa-
fjörður teldist höfuðstaður Vest-
firðingafjórðungs. Skúli, sem þá
var sýslumaður tsafjaröarsýslu,
lagði til að Alþingi setti þaö
skilyrði fyrir styrkveitingu til
amtsbókasafnsins, að það yrði
flutt til tsafjarðar, en að öðrum
kosti veitti það árlega styrk til
þess að koma á fót bókasafni á
tsafirði, sem þá var annar stærsti
bærinn á tslandi meö rúmlega 800
ibúa.
Næst gerist það að á árinu 1889
tók Iðnaðarmannafélag tsa-
fjarðar forystu i þvi að stofnað
yröi til almenningsbókasafns i
bænum. Birti félagið áskorun til
almennings um að bindast sam-
tökum um þetta og gekkst fyrir
hlutaveitu til fjársöfnunar og
komu þar inn eihar 115 krónur.
Safnið var svo stofnað hinn 13. júli
1889 með þessu fé ásamt 500
krónum, sem sparisjóöurinn á
tsafirði lagði til. Strax á fyrsta
ári safnsins voru félagar orðnir
hundraö, þannig að greinilegt er
að áhugi manna fyrir stofnun
bókasafns hefur verið mikill.
Jóhann Hinriksson, bókavöröur
t ársbyrjun 1891 kom fyrsta
bókaskrá félagsins út og
samkvæmt henni voru þá alls 396
bækur i safninu, þar af 157
islenskar bækur og 239 erlendar.
Hverjir lásu hvað?
Og hvað skyldu menn svo mest
hafa lesið i þá daga og hverjir
notuðu safnið? Fyrsta útlána-
bókin nær til ársins 1892*- og
samkvæmt henni hafa það verift
alls konar skemmtibækur og
danskar fagurbókmenntir, sem
mest voru lesnar. Sennileg
skýring á þvi er sú að notendur
safnsins voru aðallega menn úr
verslunarstétt og fólk sem skildi
dönsku. Það er aftur á móti
augljóst að almenningur hefur
mjög litið notað safnið i fyrstu.
Fáir verkamenn og sjómenn voru
meðal félaganna, en þeir af þeim
sem leituðu til safnsins lásu aftur
á móti nær eingöngu islenskar
bókmenntir, Islendingasögur,
sagnfræði og skáldsögur eftir is-
lenska höfunda, og einnig nokkuð
þýddar sögur. En bækurnar voru
yfirleitt mikið notaðar, þvi sam-
kvæmt útlánabókinni hafa um
5000 bindi farið til 280 notenda á
rúmum tveim árum.
40-50 þúsund bækur
1 gegnum árin hefur safnið
aukist jafnt og þétt að bókum. Nú
munu vera til i bvi_milli_40 og 50
þúsund bækur, og á árinu 1977
voru lánaðar út úr safninu sam-
tals rúmlega 34 þúsund bækur
sem svarar til þess að 11 bækur
hafi verið lánaðar hverjum ibúa á
Isafiröi á árinu.
Jóhann Hinriksson kom til
starfa sem bókavörður safnsins á
árinu 1973, en þá hafði Halldór
Ólafsson um langt skeið gegnt þvi
starfi.
Helmings aukning á út-
lánum.
Við byrjum á þvi að spyrja
Jóhann hvort safnið sé mikið
notað.
- Það hefur orðið geysileg
aukning i útlánum á siðustu
árum, og siðan ég kom hingað
hafa útlánin aukist um helming,
úr u.þ.b. 17.000 eintökum á ári
1973 i u.þ.b. 34.000 eintök á
árunum 1976 og 1977.
Hvers vegna heldurðu að hafi
orðið svona mikil aukning?
- Það er áreiðanlega mest
vegna þess að meira var lagt i út-
lánastarfsemina. Utlánasalurinn
var stækkaður um helming og
kerfinu öllu breytt.
Nú eru um 15.000 eintök i út-
lánasalnum hér á aðalsafninu og
svo erum við með útibú i Hnifsdal
þar sem eru um 3.000 eintök
hverju sinni, en þaö safn er
hreyfanlegt þannig að ekki eru
þar alltaf sömu bækurnar. Þar
hafa útlánin verið með ólikindum,
yfir 4.000 eintök á ári, en ibúar
eru rétt innan við 300. Saman-
lagt, á Isafirði og i Hnifsdal, voru
lánaðar út rúmlega 34.000 bækur
á siðastp ári, og eru það um 11
eintök á hvern ibúa. Það má telj-
ast alveg ágætis hlutfall miðað við
það hvað fólk vinnur afskaplega
mikið hér, og á þessu ári, það
sem af er, hefur enn orðið aukn-
ing á útlánum.
Barnabækur og önnur
skáldrit
Hvað er það helst sem fólk les?
— Langmest af útlánunum á
siðasta ári, eða um 30.000 eintök
flokkuðust undir bókmenntir ein-
hvers konar, en þar næst kom
efnisflokkurinn saga, landafræði
og ævisögur, rúm 2.000 eintök. Af
útlánunum voru barnabækur rétt
rúm 40%, önnur skáldrit 45.7% og
fræðirit tæp 13%.
Er starfsemin ekki fjölþættari
en bókaútlán hér á safninu?
— JiUþað er hún. Auk venju-
legra útlána höfum við t.d. tölu-
vert lánað skipshöfnum. Þá tök-
um við til bækur i kassa fyrir
hvert skip og sendum um borð.
Við erum lika með bókasafns-
þjónustu fyrir sjúkrahúsið, en það
hafði Slysavarnafélagið til
skamms tima annast i sjálfboða-
vinnu. Þar er vikulega fastur út-
lánatimi, og einnig getur fólk
hringt til okkar eöa komið skila-
boðum á annan hátt og beðið um
ákveðnar bækur, sem við þá fær-
um þvi.
Þjónusta viö dreifbýlið
Einnig höfum við töluvert lánað
bækur inn i Djúp, og hefur sú
þjónusta aukist verulega upp á
siðkastið. Það hefur alltaf verið
eitthvað um lán þangað, en i vetur
var þjónustan sérstaklega kynnt
og auglýst og siðan hefur eftir-
spurnin farið stöðugt vaxandi. Sú
þjónusta er með þeim hætti, að
fólkannað hvort hringir eða skrif-
ar til okkar og viö sendum bæk-
urnar inn eftir i þar til gerðum
kössum, sem við létum sérstak-
lega smiða fyrir þessa þjónustu. 1
Herna sjaum vift Eyjdii jonsson Kikja I bloftm og til vinatrl er svo Salmar Jóhannsson, ungur tsfirftlng-
ur, aft lesa I bók.
Mikki mús hefur löngum verift vinsæll. llngir gestir i bókasafninu.
t litium sal, sem tilheyrir bókasafninu eru stundum haldnar myndlistarsýningar. t tengslum vift Sólrisul-
hátlft menntaskólanema á tsafirfti var þar sýning á nokkrum verkum eftir Svölu Sigurleifsdóttur, sem er
borin og barnfæddur tsfirftingur. Þar Voru meftal annarra þessar þrjár
inyndir, þar sem Svala hefur skemmtiiega brugftift ó leik með nánasta
umhverfi tsfirftinga.
kössunum eru listar yfir bækur,
sem unnt er aft fá sendar og getur
fólk þá t.d. merkt eftir listanum
við bækur, sem það óskar að fá og
sent i kassanum til baka.
Nú er i bigerð að gera spjald-
skrá yfir útgefnar bækur frá
1944—1973 en hún hefur ekki veriö
til og verður það til mikilla bóta.
Einnig á að fara að koma hjá
okkur fjölritaður listi yfir útlána-
bækur, en ég tel að það sé einmitt
góð lausn á bókasafnsþjónustu i
dreifbýli að hafa slika lista i út-
lánum, þannig að fólk vitj? á
hverju það á kost og geti valið sér
bækur rétt eins og það væri statt i
safninu sjálft. Það er lágmarks-
krafa allra landsmanna að hafa
aðgang að góðu bókasafni, en i
dreifbýlinu er óralangt frá þvi að
svo sé nú.
Allt of lítiö framboð
En hvað með svokallaðar hljóð-
bækur, eruð þið ekkert með þær?
— Jú, þær erum við búin að
vera með nú i tvö ár. Við fáum
þær lánaðar frá Börgarbókasafn-
inu, sem hefur samstarf um þessa
þjónustu við Blindrafélagið.
Vandamálið er bara það að við
fáum ekki nándar nærri nóg af
slikum bókum, þannig að úrvalið
er afar bágborið. Við höfum
heldur ekkert þorað að auglýsa
þetta þar sem við erum yfirleitt
ekki með nema 6—8 bækur i einu,
en eftirspurnin er miklu meiri.
Þannig er mál með vexti að það
er ekki leyfilegt frá rithöfunda
eöa útgefenda hendi að hljóðrita
nema mjög takmarkaðan ein-
takafjölda af hverri bók, en þar
sem þessi þjónusta er ætluð fyrir
allt landið liggur ljóst fyrir aö
þetta fyrirkomulag þarfnast
gagngerrar endurskoðunar til
þess að eitthvert vit verði i þvi.
Myndlist og tónlist
Við erum lika með myndaútián
hér frá Norræna húsinu, en það er
með myndirnar eins og hljóðbæk-
urnar, það er ekki nógu mikið úr-
val.
Hvað er myndaútlánatiminn
langur og hvernig nýtir fók sér
þessa þjónustu?
— Lánstimin fer eftir eftirspurn
en fólk hefur bara ekki almenni-
lega tekið við sér i þessum efnum.
Það er eins og með sýningarnar,
fólk telur sig ekki hafa vit á
þessu, en menn þurfa bara að fá
tækifæri til þess að læra að njóta
myndlistar, m.a. með þvi að hafa
myndlist til útlána rétt eihs og
bækur.
Er kannski einhver frekari ný-
breytni á döfinni?
— Já, já, t.d. er i uppsiglingu
útlán á tónlist á „kassettum”, og
einnig er verið að koma upp
hljómplötusafni.
Nú hefur bókasafnið verið i
þessu húsnæði allt frá árinu 1947.
Er ekki orðið ansi þröngt um það?
Framhald á 18. siðu.

mæmmsgmm
Hluti útiánasalarins.