Þjóðviljinn - 26.04.1978, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 2B. aprll 1978 ÞJÓÐVILJXNN — StDA 7
Helstu einkenni stalinismans verða þá hugmynda-
legur einstefnuakstur, skortur á lýðréttindum og
lýðræði, einsflokkskerfi, ihaldssemi i menningar-
málum og fjölskyldumálum o. fl.
Gísli Gunnarsson,
sagnf ræöingur:
Skflgreining á hugtaki
í Þjóðviljanum 29. mars
gagnrýnir Run ílfur Björnsson
hve viðtækt hugtakið stalinismi
hefur verið notað. Þar talar
hann um „ritskýrendur
blaðanna” sem eru i þrálátu
orðasukki um stalinisma”. Eitt
dæmiðsem hann nel'nir er grein
eftir Steinunni Jóhannesdóttur.
Réttilega bendir Runólfur á
að það er rangt að nota stalin-
isma um persónusambönd
verkamanna í auðvaldsþjóð-
félagi. Það er einnig rétt hjá
honum „að húsbóndavald
(patriarkat) er jafn gamalt
kjarnafjölskyldunni. Einnig er
það rétt að verkalý ðsriki
Austur-Evrópu hafa erft
„kjarnafjölskyldu og húsbónda-
vald eins og svo margt annað úr
fortiðinni”. Orðalag Runólfs á
þessu siðasta atriði er hins
vegar rangt en þarf tæplega að
koma á óvart. Hann segir að
„sósialisminn hefur erft Ikjarna-
fjölskyldu .... sósialisminn
hlýtur ávallt i fyrstu að bera
móðurmerki kapitalismans. ”
Hér ruglar Runólfur saman
þeirri hugmyndafræðilegu
kenningu sem nefnist sósialismi
og ástandi i löndum sem sumir
kalla sósialisk. Slikur ruglingur
áþvihuglægaoghlutlæga er þvi
miðuralgengurmeðal sósialis'ta
og er ein afleiðing blindu sovét-
dyrkunarinnar: Hugmynda-
fræðin og samfélagið i sköpun
varð eitt og hið sama. Sann-
leikurinn er sá að sósialisminn
hefurekki erftneitt „húsbónda-
vald”. Hins vegar hafa verka-
lyðsrikin erft það frá lénsskipu-
lagi og kapitalisku kerfi meö
mörgu fleira ljótu.
En aðalásteitingarsteinn
Runólfs er ekki goðsögnin um
„staliniaku manngerðina” (en
ég og Arni Björnsson höfum
deilt á þá goðsögn fyrr). Run-
ólfur er fyrst og fremst að mót-
mæla að stalinismi er notaður i
annari merkingu en hann sam-
þykkir. Skilgreining Runólfs á
stalinisma er „sósialismi i einu
landi”. öll viðari notkun hug-
taksins er röng að dómi hans.
Til að hægt sé yfirleitt aö
ræðast við er nauðsynlegt að
vita hvaða merkingu viðræð-
andi leggur i hugtök. Þvi vil ég
gera Runólf i grein fyrir hvernig
ég nota hugtakið stalinismi.
Svipaða notkun iðka flestir þeir
sósialistarog kommUnistar sem
ekki telja að Sovétrikin i dag og
sósialismi sé eitt og hið sama.
Einfaldasta og viðtækasta
skilgreiningin á stalinisma er að
þetta er megineinkenni rikis-
valdsins „austantjalds”. Það
liggur i augum uppi að Stali'n
heitinn er ekki einn ábyrgur
dfyrir þvi skipulagi, en það er
kennt við hann þvi að enginn
einstaklingur átti meiri þátt i að
móta megindrættina i þvi en
hann. (Annað mál er að það er
oft hvimleitt að persónugera
hugmyndafræði og ákveðna
gerð rikisvalds, en þetta er
gömul hefð, sbr. marxismi.)
Við þessa „skirn” eða (endur-
skirn) á austantjaldsrikjum eru
sósialistar einfaldlega að setja
greinileg mörk milli hugmynda-
fræði sinnar og ýmislegs i
viðkomandi rikjum sem þeim
fellur ekki við. Helstueinkenni
stalinismans verða þá hug-
my ndalegur einstefnuakstur,
skortur á lýðréttindum og lýð-
ræði, einsflokkskerfi, ihalds-
semi i menningarmálum og
fjölskyidumálum o.fl.
önnur merking á stalinisma
er siðan þegar þessi einkenni i
uppbyggingu rikisvalds og sam-
félags verða að einhverju leyti
opinber hugmyndafræði sósial-
isks flokks, þ.e. ákveðin ein-
kenni veruleikans verða milli-
liðalaust og vélrænt að hug-
myndafræði.. (Þessi „prag-
matiska” og andmarxiska
aðferð er ein af einkennum
stalinismans.) Þetta hefur oft
verið nefnt „rUssadýrkun” eða
„sovétblekking” hvort tveggja
fremur útslitin orð sem þarfnast
skilgreiningar sem er tvenns
konar. Ein merkingin er-þegar
allt eða næstum allt austan-
tjalds er/var talið gott. önnur
merkinger þegar ýmis neikvæð
einkenni i verkalýðsrikjunum
'hafa áhrif á starfshætti og hug-
myndir í flokkum „vestan-
tjalds”, — skapa skort á
umræðum og öðru flokks-
lýðræði, umburðarleysi gagn-
vart minnihlutahópum félaga
og ihaldssemi á ýmsum sviðum.
Það er erfitt aö sjá nákvæm-
lega hvað Runólfur er að fara,
neyðist ég sjálfur til að skil-
greina andstöðuna við notkun
orðsins stalinismi. Fyrir utan
almenna þreytu á notkun skrit-
ins orðs má skipta þessari and-
stöðu i þrennt:
1. Kómantiska túlkunin. —
Fátt ljótt er til i rikjum austan-
tjalds og framanskráð lýsing er
auðvaldslygi. Rómantiska
túlkunin verður æ fágætari
nema i röðum maóista (sem
ræða þá um Kina, Albaniu og 2-3
önnur lönd.)
2. Aðlögunin.Viðurkennter að
framanskráð lýsing eigi við
austantjaldsrikin en auðkennin
eru hins vegar talin vera góðs
viti. „Það eigi aö hafa einn
flokk, það eigi ekki að þola
frjálsar umræður”, o.s.frv.
3. Sögulega nauðsynin. —
Ýmislegt er ábótavant austan-
tjalds en það er allt „afleiðing
kapitaliskra eða lénskra sam-
félagshátta, styrjalda o.fl.” Auk
þess stefni allt i framfaraátt.
Siðasta túlkunin er sú eina
sem er verð einhvers svars en
það er: Það sem ábótavant er
austantjalds er ekki siður
afleiðing lélegrar stjórnmála-
forystu og æ erfiðara verður
með hverju árinu sem liður að
kenna öðrum þáttum en henni
um það sem aflaga fer.
Eitt dæmi má nefna þessu
viðvikjandi þvi það Utskýrir að
nokkru leyti notkun Stalinhug-
taksins i leikriti Vésteins LUð-
vikssonar. Eftir rUssnesku bylt-
inguna var gengið lengra i
mannfrelsisátt en nokkru sinni
fyrr i mannkynssögunni. En á
árunum 1930-1940 skipulagði
sovéska rikisvaldið afturhvarf
til gamalla erfðavenja. Fóstur-
eyðingar voru bannaðar, gert
var erfiðara að fá skilnað, alið
var ágamaldags viðhorfum eins
og fordæmingu á ógiftum
mæðrum og það var gert refsi-
vert að vera homosexúalisti.
Þessi meðvitaða pólitik mótar
ennþá sovéskt þjóðfélag. Þetta
var (og er) stalinisminn i fjöl-
skyldumálum i Sovétrikjunum:
Jafnréttishugmyndir bylt-
ingarinnar voru fótum troðnar.
En eins og glöggt kemur fram
i grein Runólfs voru þessar
breytingar islenskum sósial-
istum að mestu leyti óþekktar.
Þar varöveittust viða upphaf-
legar hugmyndir rússnesku
byltingarinnar um fjölskylduna.
„Sovétblekkingin” hafði sina
jákvæðu þverstæðu:
Þekkingarleysi á þvi sem raun-
verulega var að gerast i Sovét-
rikjunum stuölaði að þvi að
margar jafnréttishúgmyndir
rússnesku byltingarinnar
héldust lifandi meðal sósial-
ista.
Merkasti hluti greinar
Runólfs er tvimælalaust gagn-
rýni hans á nýsköpunarstjórn-
ina og Sósialistaflokkinn. Fróð-
legt væri ef Runólfur þróaði
þessa gagnrýni nokkuð.
En allt slikt biður betri tima
enda ætlar Runólfur að skrifa
um pólitiska undiröldu innan
vinstri hreyfingar bráðlega.
Lundur 4. april 1978
Gisli Gunnarsson
Frá því i september á s.i.
hausti hefur aö Brautar-
holti 22 í Reykjavik verið
starfrækt vistheimili fyrir
fólk, sem er aö koma úr
meðferð vegna ofnotkunar
ýmissa vímugjafa, einkum
þó áfengis.
Þetta heimili, sem hefur þann
tilgang að veita þessu fólki at-
hvarf og hjálp við að laga sig að
nýju að samfélaginu, var stofnað
af áhugafólki um þessi mál; fyrr-
verandi vistmönnum og starfs-
fólki á Vistheimilinu á Vifilsstöð-
um ásamt Ólafi Grimssyni lækni
á göngudeild Kleppsspitalans.
Nú i júni rennur leigusamning-
urinn fyrir húsnæðið i Brautar-
holtinu Ut og i þvi skyni að afla
fjár til þess að reyna að útvega og
eignast annað húsnæði fyrir
starfsemina hafa aðstandendur
heimilisins ákveðið að efna til
happdrættis og verður vinningur-
Þvi var það i ágúst á siðasta ári
að fyrrverandi vistmenn á Vist-
heimilinu á Vifilstöðum ásamt
starfsfólki þar réðust i að stofna
Liknarfélagið Risið i þeim til-
gangi að setja á stofn og starf-
rækja vistheimili fyrir eftirmeð-
ferð drykkjusjUkra. Tekið var á
leigu Gistiheimilið að Brautar-
holti 22 og gripið til þess ráðs að
ganga á milli fyrirtækja á höfuð-
borgarsvæðinu og viðar til þess
að afla fjár til starfsins, og gekk
það vonum framar.
90 manns frá upphafi
Frá upphafi hafa búið á heimil-
inu tæplega 90 manns, og af þeim
hafa búið þar mest allan timann
10-15 einstaklingar, sem hafa ver-
ið að koma úr meðferð á Vifils-
stöðum, Gunnarsholti, Viðinesi,
Kleppsspitalanum eða Banda-
rikjunum frá Freeport. Margt af
þessu fólki er slitið úr tengslum
við ástvini sina og fjölskyldu og
Frá vinstri, Stefán Jóhannsson félagsráðunautur á Vistheimilinu á Vifilsstöðum, ólafur Grlmsson
læknir á göngudeild Kleppsspitalans og Valgarður Breiðfjörð formaður Liknarfélagsins Risið. Myndin
var tekin á fundi meðfréttamönnum þar sem skýrt var frá starfsemi Vistheimilisins að Brautarholti 22.
(Ljósm.: Leifur)
Vantar tílfinnanlega húsnæði
fyrir eftirmeðferð drykkjusjúka og
annarra ofneytenda vímugjafa
inn, Renault 5 TL árgerð 1978,
dreginn Ut hinn 17. júni n.k.
Aðstoða við aðlögun
Það hefur oft verið bent á nauð-
syn þess að koma á fót eftirmeð-
ferðarheimili fyrir vissan hóp
drykkjusjúkra manna, einkum þá
sem oft hafa átt i erfiðleikum i
samskiptum við annað fólk og
smám saman, vegna sjúkdóms-
einkenna, einangrast félagslega.
Óstuddir eru þeir vanmáttugir til
þess að rjUfa þessa einangrun og
hefja nýtt lif með eðlilegum
tengslum við annað fólk og bregð-
ast rétt við áreiti og áföllum, sem
hið daglega lif ber með sér.
enn aðrir eiga ekki lengur neina
fjölskyldu. En með stofnun þessa
heimilis hefur reynst unnt að
veita þessum einstaklingum
öruggan samastað, aukna mögu-
leika á samhjálp og styrk og
stuðning til að hverfa frá fyrra
liferni. Reynt er að gefa fólki
möguleika á að rjúfa þann vita-
hring félagslegrar einangrunar
sem það er komið i og auka sjálfs-
virðingu þess með þvi að gera
þær forkröfur að viðkomandi hafi
örugga vinnu, sem honum er að
sjálfsögðu hjálpað við að fá, og að
hann greiði fullt gjald fyrir fæði
og húsnæði og sé þannig raun-
verulega ekki upp á aðra kominn.
Einasta athvarf sumra
Vistheimilið að Brautarholti
hefur til þessa ekki notið neins
opinbers stuðnings og má fyrst og
fremst þakka það óeigingjörnu
starfi áhugamanna og samhæfðu
átaki vistmanna hversu vel hefur
tekist til með reksturinn. Dvalar-
timi vistmanna hefur verið mjög
mismunandi en hann er i raun
ótakmarkaður. Það dvelja t.d.
nokkrir sem hafa loks fundið þar
öryggi sem þá hefur um langt
skeið skort og eygja ekki annaö
betra athvarf.
Nýtt heimili i júni
Eins og áður segir gildir leigu-
samningurinn fyrir hUsnæðið i
Brautarholtinu aðeins fram til
jUnimánaðar n.k. og er nú ötul-
lega unniöað þvi að útvega annað
húsnæði, helst til langframa.
Þeim sem að þessum málum
standa þykir hafa tekist svo vel til
með rekstur heimilisins að
hörmulegt væri ef ekki væri unnt
að halda starfinu áfram. Þaö er
að sjálfsögðu m.a. undir þvi kom-
ið hvernig tekst til með fjáröflun
hver framtið þessa starfs verður
og er þvi óskandi að happdrætt-
inu verði vel tekiö og unnt verði
að taka i notkun nýtt eftirmeö-
ferðarheimili nU i júni. —IGG
• Blikkiðjan
Asgarði 7, Garðabæ
önnumst þakrennusmíði og
uppsetningu — ennfremur
hverskonar blikksmfði.
Gerum föst verðtilboð
SIMI53468