Þjóðviljinn - 24.09.1978, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 24. september 1978
Sandkorn i eilífðinni
Langt, langt i burtu handan
við sól og mána hlýtur sifellt
puð, vil og amstur litilla mann-
krila á jarðkúlunni okkar að
vera sprenghlægilegt tilsýndar.
Við hlaupum hvert um annað
þvert, elskumst, hötumst, drep-
um, lyftum litlum einræöisherr-
um i valdastóla, veltum þeim
aftur, búum til tól og appiröt,
þykjumst vitur, iýðræðissinnuð,
sannleiksleitandi, frelsishetjur,
verkalýðssinnar, frjálshyggju-
menn, ofurmenni, meinlæta-
menn, góðmenni, auðkýfingar,
vel klædd eða dáðrik og deyjum
siöan. Svona látum við, samtals
4 eða 5 miljarðar mannfólks á
jörðinni sem er ekki stærri en
sandkorn i eilifðinni.
En þó að þetta virðist til-
gangslaust tökum við öll þátt i
þessu af hjartans lyst, a.m.k.
flest okkar, og það geri ég lika.
Hvað eru öll þessi andlit
að vilja?
Einu sinni var ég nokkrar vik-
ur i stóra landinu fyrir vestan,
Bandarikjunum, og seinna var
ég álika lengi i stóra rikinu
fyriraustan, Sovétrikjunum. Og
hvernig sem á þvi stendur þykir
méralltaf meira um vert mann-
kynið en kirkjur, torg og súlur.
Maöur stendur i brennandi sól i
New York eða Moskvu og horfir
steini lostinn á ólgandi mann-
fijótiö. Hvernig stendur á þess-
um griðarlega grúa? Hvað eru
öliþessi andlitað vilja? Hvernig
lifir John og Ivan af innan um
miljón, 10 miijónir, 1000 miljón-
ir, Hvernig? Hvernig?
Þegar ég kom heim sió þeirri
hugsun niöur i koll minn og stóð
þar föst aö báðir væru þeir jafn-
langt frá valdinu John i New
York og Ivan i Moskvu og við
nánari umhugsun liklega Jón i
Reykjavik lika, allir jafn von-
lausir, firrtir og fullir af sjálfs-
blekkingum.
Jarðkúlunnar aðskiljan-
legar náttúrur
Aö fenginni þessari niður-
stööu hefði ég sennilega átt að
skakklappast út og hengja mig,
ganga fyrir bil eða skera mig á
háls. En þaö gerði ég ekki. Mér
þykir nefnilega skratti gaman
aö lifa og sætti mig alveg viö aö
hverfa seinna úr þessum ófulin-
aða heimi ,,án takmarks og til-
gangs” eins og Steinn Steinarr
foröum. Og dag hvern tek ég
þátt i blekkingarvefnum, þrætu-
bókarlistinni, puðinu, ástinni og
hatrinu af lifi og sál — bara dá-
litið utan við mig stundum.
Ög meira en það. Ég er ein-
lægt þeirrar skoðunar að mér
beri skylda til aö reyna aö bæta
þetta mannlif vort þangað til
mengunin. gerir út af við mig
eða eitthvað annaö. Ég hef
háleitar hugsjónir þó að mér
hætti að visu til að hrasa.
Og af þvi aö mannlifið kitlar
mig meö öllum þess rifilstigum
og ólíklegu útúrdúrum og af þvi
að ég hef bara talsverða til-
hneigingu til að elska þetta
mannkyn — ég segi það hreint
og beint út — sérstaklega kven-
kyniö, þá grip ég stundum bæk-
ur um jarðkúlunnar aðskiljan-
legar náttúrur og les þær með
áfergju áður en ég fer að sofa á
kvöldin.
Hvar er nafli heimsins?
Nú aö undanförnu hef ég verið
að lesa bókina Russia, The
People and the Power eftir Ró-
bert nokkurn Kaiser, ungan
bandariskan blaöamann, sem
fór austur, lærði rússnesku (það
gerði ég ekki) og dvaldi i iand-
inu i 3 ár. Hann fór gagngert til
að skrifa bók um Rússland.
Þetta er fróðleg bók fyrir
margra hluta sakir, ekki sist
fyrir hin amerisku gleraugu
sem hann setur upp. Allt finnst
mér vera satt og rétt i bókinni
en þó furðulitil væntumþykja
milli lina. Hvernig er hægt að
skrifa bók um lif heillar þjóðar
án þess aö finna sting i brjósti?
Allir hafa sina galla og kosti og
uppskera að einhverju ieyti það
þjóðfélag sem þeir hafa sáð til.
Svo spilar saga og umhverfi
Hérna
megin
vid
sól
og
mána
sina rullu og menn verða að leit-
ast við að skilja.
Róbert segir að Rússar hafi
tilhneigingu til að lita á Rúss-
land sem nafla heimsins og
þær lifsvenjur sem þar tiðkist
þær einu sönnu og réttu. Þetta
er nákvæmlega það sem mér
finnst skina i gegnum skrif Ró-
berts sjálfs. Allt er vegið og
metið á bandariska vog eins og
bandariskir siðir séu fullkom-
lega til fyrirmyndar og Banda-
rikin naflinn sjálfur. Svona
naflaskoðun á sjálfum sér er i
raun og veru ósköp eðlileg og
hefur verið við lýði i öllum
heimsveldum fyrr og siðar.
M.a.s. við Islendingar, sem
erum smæstir allra, teljum okk-
ur trú um að við séum ansi
mikilvægir og heilbrigðir i hvi-
vetna þó að efasemdir leiti frek-
ar á vegna fámennis. Ég man
hvað ég var hissa þegar ég var 6
ára og maður nokkur kom gang-
andi niður Skólavörðuholtið og
spuröi mig hvar Barónsstigur
væri. Þann dag ruglaðist
heimsmynd min alvarlega. Ég
átti nefnilega heima á Baróns-
stig 57 og átti sist von á þvi að
þessi miöja alheimsins væri
mönnum ókunn.
Bjáikinn og flísin
Robert Kaiser sér fátt gott við
Sovétrikin og það sé ég ekki
heldur. Það væri þá helst þetta
iöandi mannlif sem þar þrifst.
Ég sé lika fátt gott við Banda-
rikin nema þessar 200 miljónir
sem þar búa og hef á tilfinning-
unni aö ég gæti skrifað 447 blað-
siöna bók um Sovétrikin.
Robert tekur Sovétrikin i gegn
— eins og rétt er og skylt — lið
fyrir lið. Hann skrifar t.d. um
hversu læknisþjónustan sé
slöpp, sérstaklega fyrir venju-
legt fólk og hversu mikið ó-
öryggi fólk búi við þrátt fyrir ó-
keypis þjónustu. Og eins og
alltaf i bók hans finnur maður
undir niöri að þaö sé nú eitthvað
annaö i heimalandinu.
Ég bjó á heimili islensks
læknis i Bandarikjunum um
tima. Eitt kvöldiö komu 4 eða 5
aðrir islenskir læknar úr ná-
grenninu til að borða hangikjöt
og hákarl að heiman. Ég var
eins og illa gerður hlutur þvi að
tal þeirra snerist að mestu um
læknisfræöileg efni sem ég
kunni litil skil á. Þar kom þeirra
tali að þeir fóru að minnast á
gamalt fólk og bandariska
læknisþjónustu. Sögurnar voru
svo ömurlegar að mér rann kalt
vatn milli skinns og hörunds. I
Bandarikjunum er ekki ókeypis
læknisþjónusta, en flest fólk
tryggir sig gegn veikindum og
slysum. Þessar tryggingar ná
yfirleitt ekki til langrar sjúkra-
húsvistar. En þannig endar
gamalt fólk einmitt oft hérvist
sina. Gömul hjón áttu ekkert
nema litla húsið sitt og hvort
annað og lifðu á knöppum
eftirlaunum. Svo fór annað á
spitala og legan varð svo löng að
tryggingin rann út. Hitt sat i
húsinu sinu og kaldur sviti
spratt fram á ennið. Svo varð aö
selja húsið til að hafa upp i
kostnað. Þaö sem lá á spitalan-
um vildi deyja hið snarasta til
að bjarga hinu frá vonar-
velinum og endirinn varð sá að
bæði dóu af armæðu, slypp og
snauö. Þetta er grimmileg saga
og heföi sómt sér vel i bók Kais-
ers ef hún heföi gerst i Sovét-
rikjunum.
John# Ivan og valdhaf-
arnir
Og þá er ég kominn aftur aö
þeim nöfnum, John og Ivan,
sem báðir eru ósköp venjulegir
menn, hvor i sinu heimalandi.
Kaiser lýsir vei i bók sinni um
Sovétrikin hvernig valdhafarnir
hafa byggt upp kerfi stighækk-
andi forréttinda þar sem öll
gagnrýni er stranglega bönnuð
og refsiverö. Ef Ivan vill klifa
upp virðingarstigann verður
hann að temja sér nákvæmlega
tungutak valdhafanna og þá
getur hann kannski smám sam-
an brotiö sér leið inn i hina nýju
stéttog honum verður umbunað
rikulega með betri mat, þjón-
ustu, húsnæði og ferðalögum.
I Bandarikjunum er þetta allt
öðru visi. John hefur málfrelsi,
ritfrelsi og hvers konar frelsi
eins og tryggt er i stjórnar-
skránni (það er reyndar lika
tryggt i stjórnarskrá Sovétrikj-
anna) en til þess aö geta notaö
þetta frelsi með einhverjum á-
rangri veröur hann að útvega
mikla peninga. Annaöhvort
verður hann aö reyna að gerast
kapitalisti sjálfur eða afla sér
stuðnings kapitaiistanna.
Bandariska kerfið . tryggir
nefnilega aðeins að John hafi
þetta frelsi en ekki að hann geti
notfært sér það. Hann getur ekki
komið skoðunum sinum á fram-
færi nema borga stórfé fyrir og
það getur enginn nema hann sé
kapitalisti. Svona einfalt er það.
John verður að temja sér ná-
kvæmlega tungutak -valdhaf-
anna og þá getur hann kannski
brotið sér leiö til valda. Enginn
auðmaður er svo vitlaus að
styðja sósialista til valda eða
þann sem á annan hátt vill
betrumbæta þjóðfélagið meö
þvi að breyta þvi.
Leiðirnar og markmiðið
John i New York og Ivan i
Moskvu eru þvi jafnnær þvi
marki að geta á eigin visu látið i
sér heyra og haft áhrif þó aö
þeir búi við gjörólfkt stjórn-
skipulag. Báðir verða að vera
valdastéttinni þóknanlegir til
aö komast til valda. Dubsjekk i
Tékkóslóvakiu kaus þá leiö að
þegja og vera góður þangað til
hann var kominn i æðsta valda-
stól og ætlaöi að breyta kerfinu
þaðan. Það er seinleg aðferð
fyrir John og Ivan og tvisýn til
árangurs eins og dæmið sannar.
Nú kynnu sumir að segja að
John gæti safnað um sig flokki
manna til að berjast fyrir hug-
sjónum sinum og vakiö á sér
athygli með margs konar hætti.
Þetta er rétt en reynslan sýnir
að um leið og flokkurinn er far-
inn að ógna tilveru rikjandi
stéttar fer hún á stúfana með
bolabrögöum, skemmdarverk-
um og mannsmorðum og beitir
óspart fyrir sig rikisvaldinu,
t.a.m. alrikislögregiu og CIA, til
slikra myrkraverka. Leiöir
valdastéttanna i Sovétrikjunum
og Bandarikjunum eru kannski
ekki nákvæmlega þær sömu að
settu marki en þó mjög svipað-
ar.
Lýðræðiö og aumingja
Jón
En hvernig fer þá blessað
iýöræðið með aumingja Jón i
Reykjavik? A hann ekki miklu
betri möguleika á að ná til
þjóðarinnar? Hún er svo fá-
menn að ekki þarf að kosta
mikið að koma boðskapnum til
allra og hér eru blöð opin flest-
um og frambjóðendur eiga aö
eiga jafnan rétt i rikisfjölmiðl-
unum. Þetta er allt rétt og
þarna stendur Jón miklu fram-
ar nöfnum sinum austan hafs og
vestan. Gallinn er bara sá að
smáþjóð eins og íslendingar er
sennilega i mun minna mæli
frjáls að gerðum sinum en
flestar aðrar þjóöir. Við erum
klafabundin utanrikisverslun-
inni og erlend fjárfesting er að
flækja okkur i net alheimsauð-
valdsins. Auk þess erum við svo
óheppin að vera i N-Atlantshafi .
þar sem annað risaveldið telur
áhrifasvæði sitt. Það er þvi
spurning hversu lengi við fengj-
um að sprikla. Og ekki má
gleyma þvi að viö búum við
stéttskipt þjóðfélag þó að and-
stæðurnar séu kannski ekki eins
hrikalegar og i stærri auðvalds-
þjóðfélögum.
Rjóminn fer aldrei upp í
mann
Þetta vort jarðlif er þvi ekkert
grin eða kannski öllu heldur ein-
tómt grin. Valdhafarnir mata
okkur sýknt og heilagt á slag-
orðum eins og frelsi, jafnrétti
bræðralag og lýðræði og telja
okkur trú um að við búum við
allt þetta eða eitthvað af þvi.
Þetta er eins og að sletta rjóma i
allar áttir en aldrei upp i mann.
Samt finnst mér afskaplega
notalegt að vera maður og vita
af kvenmanni og þó að þeir
kunni að hlæja i stjörnuþykkn-
inu Cassipeia að öllu þessu ves-
eni og flaustri á jarðkringlunni
ætla ég að halda minu striki eins
og ekkert sé og reyna að leggja
mittfram (1/5000.000.000) til að
berjast fyrir frelsinu, ekki sist
hinu efnahagslega. I þvi felst
vonin blið.
sunnudagspistHI |