Þjóðviljinn - 07.10.1978, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJJNN Laugardagur 7. október 1978
Eitt af megin deiluefnum
sósialista alla tiö um allan heirn
hefur veriö skipulag
hrey fingarinnar. Þaö hefur
klofiö hreyfingu vinstrisinna og
verkalýös meira en nokkurt
annaö einstakt mál. Þetta er i
sjálfu sér ekkert undarlegt þvi
hér er um aö ræöa þaö grund-
vallar vanda m ál hvernig
baráttunni veröi sem best hagaö
hverju sinni — hvernig
markmiöinu veröi náö.
Þvi er á þetta minnst hér að
umræöa islenskra sósialista um
þessi mál hefur verið ákaflega
fátækleg og ófrjó undanfarin ár.
Annars vegar hefur verið
kreddufullt stagl hinna ýmsu
„flokksbyggjandi” smáhópa
sem hafa litið lagt til málanna
annað en gagnkvæmar ásakanir
um svik við hið eina og sanna
flokksmódel leninismans. Hins
vegar sjálfsánægja Alþýðu-
bandalagsins með sitt
„lýðræðislega punktakerfi”
sem sýnir sig helst i þvi að
Ragnar og Lúðvik skiptast á
embættum formanns flokksins
og formanns þingflokksins á niu
ára fresti. Um hlutverk fjölda-
hreyfinganna — verkalýðs-
hreyfingar, kvennahreyfingar,
Samtaka herstöövaandstæöinga
ofl. — hefur iitiö verið rætt þótt i
orði séu allir sammála um að
það eigi að vera sem mest. Á
borði hefur afstaða hinna ein-
stöku samtaka þó að mestu ein-
kennst af áhuga þeirra á að
sveigja þessar hreyfingar inn á
sina „einu réttu linu”.
Enn minna hefur þó verið
rætt um félagsleg samskipti
þeirra einstaklinga sem mynda
islenska vinstrihreyfingu og er
það að visu ekkert sérislenskt
vandamál. Þar hefur — aö visu
á ómeðvitaðan hátt — veriö
fylgt reglu Kennedys um að
félagarnir eigi ekki að spyrja
hvað hreyfingin geti gert fyrir
þá, heldur hvað þeir geti gert
fyrir hreyfinguna. Hreyfingin
hefur engar félagslegar skyldur
gagnvart félögunum — þeir
mega vera þakklátir fyrir að fá
að seija máigögnin og dreifa
áróðri hinnar útvöldu forystu.
Sú sama forysta hefur alls ekki
gert sér grein fyrir þvi að
annað kunni að liggja að baki
þátttöku fólks i pólitisku starfi
en áhugi á fundarsetum, fræða-
lestri og blaðasölu. Henni
virðist ekki detta i hug að félag-
arnir komi til starfa I þeirri von
að geta brotist út úr félagslegri
einangrun sem er hlutskipti svo
margra i þessu mannfjandsam-
lega þjóðfélagi. Enda þekkjum
við öll mýmörg dæmi um fólk
sem hefur komið áhugasamt til
starfa en hrökklast burt að
nokkrum tima liönum staöráðið
i að koma aldrei framar nálægt
þeirri hrútleiðinlegu skepnu
pólitik.
Og Jósep kom...
Eins og áður segir er þetta
ekkert sérislenskt vandamál,
hvað þá nýtilkomið. Þær Alex-
andra Kollontaj og Clara Zetkin
brydduöu upp á umræðum um
þessi mál á fyrstu árum
Októberbyltingarinnar og
seinna komu til liðs við þær
menft á borð við Wilhelm Reich
og Ernst Bloch. En allar til-
raunir þessa fólks til að hafa
áhrif á starfsstil flokkanna urðu
Umsjón:
Hallgerdur Gísladóttir
Kristín Ástgeirsdóttir
Kristín Jónsdóttir
Sólrún Gísladóttir
Steinunn H. Hafstaö
Þröstur Haraldsson:
Er lýdrædiö of tímafrekt
Hugleiöing um sósíalismann, karlaveldiö og einkalíýiö
í síðasta tölublaði Stúdentablaðsins birtust tvær
mjög athyglisverðar greinar sem báðar eiga það sam-
merkt að f jalla um karlfrelsi / kvenfrelsi og vera
skrifaðar af karlmönnum, þó þær séu að öðru leyti
ólíkar. Önnur þeirra er hugleiðing Þrastar Haralds-
sonar um sósíalismann, karlaveldið og einkalífið en
hin er eftir Kristján Pétur Sigurðsson og heitir ,,Um
karlmennsku og kynlíf". Umsjónarmenn Jafnréttis-
síðunnar hefðu helst kosið að endurbirta báðar grein-
arnar en sökum plássleysis urðum við að láta okkur
nægja að birta grein Þrastar Haraldssonar sem á
tvímælalaust erindi til allra þeirra sem kalla sig
sósíalista.
fyrir barðinu á Jósepi nokkrum
Stalin sem drap þennan frjó-
anga i fæðingu eins og ýmsa
fleiri.
Nú á siðustu árum hefur orðið
nokkur umræða um þessi mál
og má þakka það vexti hinnar
nýju kvennahreyfingar. 1
norska timaritinu Kontrast hafa
til að mynda birst tvær greinar
sem stuöst verður við i þvi sem
hér fer á eftir. önnur þeirra er
eftir Ase Westberg og Erik
Rudeng og nefnist „Afleiðingar
kvennabaráttunnar fyrir karl-
inn, timann og einkalifið” (hún
birtist reyndar i siðasta 1. des.
blaði stúdenta), hin er eftir Paul
Hedlund og nefnist „Vanliöan i
pólitikinni”.
Eyða í marxismanum
Þau Asa og Eirikur rekja upp-
haf þessa vanda til þeirrar stað-
reyndar að i ritum þeirra Marx
og Engels er eingöngu fjallað
um heföbundið verksvið karl-
mannsins utan heimilisins,
möo. framleiðsluna. Þar er ekki
gert upp við verkaskiptingu
auðvaldsins að þvi leyti sem
hún reisir háa múra á milli
einkalifs og opinbers lifs. Siöari
tima sósialistar hafa ekki gert
upp viö þennan aðskilnað,
heldur þvert á móti viðhaldið
honum innan hreyfingarinnar.
Þetta er ma. gert með þeirri
kredduföstu túlkun marxismans
að gera ráð fyrir hreinum
aðskilnaði „grundvallar” og
„yfirbyggingar” þjóðfélagsins.
Það segir sig sjálft að pólitikin
fjallar að mestu leyti um grund-
völlinn en einkalifið lendir i
yfirbyggingunni. Þar af leiðir
að allri athygli er beint að
breytingum á hinum efna-
hagslega grundvelli en einka-
lifið lokað inni á heimilunum og
fær að biöa þar þangað til „eftir
byltingu”. Fram til þessa hefur
einkalifiö veriö talið i verka-
hring konunnar en körlum ætlað
að vasast i pólitikinni.
Karlarnir hafa svo mótaö allt
pólitiskt starf á sinn hátt. Það
þýðir ma. að þeir hafa lagt sitt
timaskyn til grundvallar i starf-
inu. Reistar hafa verið kröfur
um starf sem einungis þeir geta
uppfyllt sem geta varið öllum
sinum tima I það. Þau benda á
að einhver hljóti aö þvo
skyrturnar af þessum uppteknu
leiðtogum, elda matinn oni þá
og annast börnin þeirra—þeir
hljóta að hafa konu „sér að
baki” sem sinnir þeirra dag-
iegu þörfum.
Afleiðingin af þessari kröfu-
hörku og timapressu verður sú
að einungis örfáir standast hana
og geta fylgst með i öllu starfi.
Aðrir íylgjast með úr fjar-
lægð—koma boöskapnum á
framfæri og standa i hinu
daglega puði meðan leiö-
togarnir „móta stefnuna” —i
versta falli hætta þeir störfum
fyrir hreyfinguna og fá andúö á
pólitik. Þetta býður heim hættu
á fámennisveldi. Þeir veröa
allsráöir I hreyfingunni sem
standast kröfurnar —funda-
garparnir, framagosarnir og
þeir eldhúgar sem álita það
köllun sina aö „fórna sér” fyrir
hreyfinguna og enda jafnvel i
einhvers konar meinlætastefnu.
Svona leiötogar hætta smám
saman að skilja venjulegar
þarfir félaganna fyrir mannleg
samskipti, hlýju, kynlif o.s.frv.
Þetta veröur i þeirra augum aö
óæskilegum hvötum sem best er
aö losa sig við. Þvi er jafnvel
fylgt eftir með boöum að ofan
um að svona skuli menn haga
sér i áfengismálum,
kynlifi...—öllu skal hagaö i sam-
ræmi viö hina grafalvarlegu
stéttabaráttu. Þegar hinir
óbreyttu standast svo ekki
kröfurnarsem leiötogarnir gera
til þeirra veröa þeir siðar-
nefndu bitrir i lund og eiga erfitt
með að finna til samstöðu með
félögunum. Slíkir menn eru ekki
vænlegir til að koma á mann-
legra samfélagi sem hlýtur þó
að vera markmið sósialiskrar
hreyfingar. Þessir leiðtogar
átta sig heldur ekki á þvi aö
þegar öll kurl koma til grafar
veröa það þeir s^m hægast fara
sem ráða ferðinni, i þeim skiln-
ingi að samhæfð forystusveit
getur litið aðhafst án stúðnings
virkrar fjöldahreyfingar—hún
getur i mesta lagi framkvæmt
valdatökuna.
Áhrif þingræðisins
Paul Hedlund segir að það sé
fleira sem valdi þvi að starfs-
still sósialista dragi svo mjög
dám af starfsstil borgaralegra
stjórnmálaafla. Hann bendir á
að það sé fyrst og fremst hið
borgaralega þingræði sem
ákvarði um hvað pólitik fjalli og
hvað ekki, og móti þvi allt starf
sósialista. Þeir þurfa jú stööugt
aö hafa klára afstöðu til þeirra
hluta sem efstir eru á baugi
hverju sinni i störfum þingsins
og fjölmiðlum. Þetta hefur þau
áhrif að hraðinn i starfi sósial-
iskra samtaka ákvarðast af þvi
sem er að gerast i hinu „opin-
bera lifi”.
Þetta gerir hreyfingunni mjög
erfitt fyrir með að skirskota til
fólks á grundvelli þess hvernig
þaö upplifir tilveruna i heild.
Tilfinningar þess verða útundan
og koma engum við nema þvi
sjálfu. Það er aldrei höfðað til
þeirra heldur einungis til skiln-
ings á efnahagslegum lög-
málum eins og verðbólgu, kaup-
mætti og atvinnuleysi.
Stækkum samhengið
En hvernig á að draga einka-
lifið inn i pólitikina? Hefur ein-
staklingsbundin upplifun ekki
heldur takmarkað erindi inn I
pólitiskt starf? Þessu siðar-
nefnda svarar Páll neitandi og
segir sem svo að tilfinningarnar
hafi áhrif á pólitiska starfshætti
okkar. Hann segir aö hreyfingin
verði að setja einkalifið i stærra
samhengi, gera þaö að gildum
þætti i heildarskilningi okkar á
þjóðfélaginu. Það verður að
gera fólki ljóst samhengið milli
einkalifs og framleiðslu.
Raunar heldur Páll þvi fram
aö i velferöarþjóðfélögum
Norður-Evrópu sé þaö rikis-
valdið sjálft sem starfi hvað
ötulast að þvi að gera hin ýmsu
svið einkalifsins pólitisk (með
dagvistarstofnunum, almanna-
tryggingum, æskulýðsstarfsemi
ofl.) Þvi allt okkar lif sé i mun
ríkari mæli háö ýmiss konar
lagasetningum og rikisstofn-
unum en það var fyrir örfáum
áratugum. Þessu verður hreyf-
ingin að mæta, segir Páll, meö
þvi að veita fólki yfirsýn yfir
einkalifið og setja þaö i sam-
hengi viö réttar baráttukröfur
og—aðferðir, ef hún á að geta
mætt sifellt viðtækari afskiptum
hins kapitaliska rikisvalds af
einkalifinu. Að þessu leyti hefur
kannski miðað lengra i sósial-
iskri hreyfingu á hinum Norður-
löndunum en hér, en ég vil biðja
menn að lita i kringum sig og
aðgæta hvort þeir veröi varir
við einhverja stefnumótun i
þessum málum her á landi sem
með réttu getur talist sósial-
iskur valkostur við hefðbundna
borgaralega félagsmálapólitik.
Ljósiö í myrkrinu.
Eins og áður segir er það
fyrsta sem stingur i augu þeirra
sem koma til starfa i sósialiskri
hreyfingu hversu drepleiðinleg
hún er og hversu mjög hún
mótast af starfsgetu pólitiskra
atvinnumanna, hinna fórnfúsu
leiðtoga. Asa og Eirikur benda á
að þetta eigi ekki viö einn anga
þessarar margumræddu hreyf-
ingar: hina nýju kvennahreyf-
ingu.
Þau segja að það sé athyglis-
vert að sósialisk hreyfing eigi
sér aragrúa kenninga um af-
stöðuna til rikisvaldsins en ekki
eina einustu um innra lif hreyf-
ingarinnar, félagsleg og tilfinn-
ingaleg samskipti félaganna. EI
hreyfingin beri gæfu til að snúa
sér að slikri kenningasmið geti
hún dregið lærdóma af reynslu
kvennahreyfingarinnar og á-
rangri hennar siðustu árin i að
skapa róttækan kvennakúltur
sem nær ekki eingöngu til skipu-
lagsmála heldur ekki siður til
samskiptaforma og menningar-
legrar sköpunar félaganna inn-
an vébanda sjálfrar hreyfingar-
innar.
Það viðurkenna allir sósialist-
ar að siðan Rauðsokkahreyfing-
in varö til fyrir 7-8 árum hefur
hún náð meiri árangri á sviði
hugarfarsbreytingar almenn-
ings en nokkur annar hluti
vinstrihreyfingarinnar. Þó hef-
ur hún ekki alið upp neina út-
valda leiðtoga sem færir eru um
að teyma lýðinn á hina réttu
braut sósialismans og jafnrétt-
isins. Ekki guma rauðsokkar
heldur af harðsnúnu „lýðræöis-
legu miðstjórnarvaldi”, — þvert
á móti er skipulag þeirra
sveigjanlegt, laust i reipunum,
og — þaö sem mestu máli skipt-
ir — það býður upp á frjálst
starf félaganna eftir þvi sem
áhugi þeirra og hæfileikar
standa til. (Það segir sina sögu
aö helsta gagnrýni maóistanna
úr Eik, sem yfirgáfu hreyfing-
una fyrir nokkru, beindist ein-
mitt gegn þessu lausa skipu-
lagi.) Það hefur heldur ekki
heyrst um neina persónulega
togstreitu einstaklinga um völd
og metorð innan hreyfingarinn-
ar.
Asa og Eirikur vilja þakka
þetta árangursrika starf eink-
um þvi að konur gefi sér tima til
aö hugsa, spyrja spurninga og
öðlast reynslu án þess að stjórn-
astaf hagkvæmnissjónarmiðum
og án þess að standa i stöðugu
kapphlaupi við timann. Einnig
benda þau á að konur hafi sett
markið á persónulega frelsun á
öllum sviðum en ekki afmarkað
baráttuna við eitt eða tvö sviö,
eins og karlmenn gera i krafti
hins eilifa timaskorts. Þetta
hefur leitt tilfinningarnar til
valda til jafns viö skynsemina
og rökhugsunina sem eru alvöld
bar sem karlar ráða rikjum.
Hvað ber að gera?
Nú geta menn sagt sem svo að
Framhald á bls. 13.