Þjóðviljinn - 26.11.1978, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 26. nóvember 1978
LOGI KRISTJANSSON, BÆJARSTJÓRI, NESKAUPSSTAÐ: Stjórnmál á sunnudegi
• isi
MJnnsta einingin þarf að vera starfhæf
Góðir félagar.
Hrepparnir, minnstu einingar
samfélags okkar þegar heimilun-
um sleppir, eru taldir hafa verið
til frá fyrri hluta 10. aldar, en
elstu þekkt lög um sveitarstjórn-
armáleru frá 1096.1 Grágás elstu
lögbók íslendinga segir aö hver
hreppur skyldi hafa 20 lögskylda
bændur, þingfarakaupsbændur
hið minnsta.
í þessum þætti Grágásar segir
m.a. svo: „Ef maöur... kemur i
annan hrepp meö bú sitt, þá á
hann kost á að kjósa sig i annan
hrepp með bú sitt, ef hinir eru þó
20 eftir, enda lofi hinir er fyrir
sitja”.
Samkvæmt skattbændaskrá frá
1311 voru skattbændur 3812 1 land-
inu. Samkvæmt þvi hafa hreppar
i landinu ekki getað verið fleiri en
190, en hafa áreiðanlega verið
miklu færri, þar eö margir hrepp-
ar hafa eflaust haft mun fleiri
skattbændur en 20. Ekki er nú vit-
aö, hve bændur hafa haft márga
heimilismenn, en vafalitið hafa
flestir skattbændur haft um eða
yfir 20 manns i heimili. Hafa þvi
löghreppar sennilega haft um eða
yfir 400 ibúa og sumir hreppar
. trúlega miklu fleiri.
Skattbændatal hreppanna hefur
vissulega breyst af ýmsum sök-
um meö tið og tima. Regla sú úr
Grágás, sem áður er getiö, um
skilyrði þess, aö skattbóndi gæti
flutt I annan hrepp, sem sé, aö
eftir væru þó ekki færri en 20
skattbændur i hreppnum, hefur
tæpast reynst nægileg til þess að
tryggja, aö hreppar væru ætið
löghreppar.
Af þessum ástæðum gekk dóm-
ur á Alþingi áriö 1583 þess efnis,
aö sýslumenn meö skynsömustu
manna ráði mættu samanskikka
tveimur eöa þremur I einn hrepp,
svo ekki yrðu færri I hrepp en 20,
og enginn eigi minna fé en 10
hundruð, svo sem lögbók votti.
Af þessu er ljóst, aö forfeður
vorir hafa skiliö það, aö hreppar
uröu aö fullnægja ákveönum lág-
marksskilyrðum til þess, að þeir
gætu innt hlutverk það af hendi,
sem þeim var ætlað lögum sam-
kvæmt.
Samkvæmt manntali á Islandi
1703 voru 163 sveitarfélög I land-
inu þá. Ibúar reyndust þá vera 50-
358 eöa rúmlega 300 Ibúar aö
meöaltali I hverju sveitarfélagi.
Hrepparnir voru þá eins og nú
mjög misjafnir aö Ibúatölu.
Hreppar með færri en 100 ibúa
voru þó miklu færri en nú er.
Samkvæmt hagskýrslum skipt-
ust íbúar landsins 1977 þannig á
milli sveitarfélaganna:
1977 (1965)
Færri en 100 Ibúar....47 (40)
100—200Ibúar......... 71 (68)
200—500ibúar......... 60 (78)
500—1000 ibúar....... 17 (22)
1000—2000 ibúar...... 14 (9)
2000 Ibúar og fl..... 15 (10)
224 227
Ef tölur frá 1977 eru bornar
saman við tölur frá 1965 kemur
glöggt I ljós að stærstu sveitarfé-
lögin hafa stækkaö en þau smæstu
eru nú um 10% fleiri.
1 gildandi sveitarstjórnarlögum
nr. 58, 29. mars 1961 er heimild til
að sameina hreppa þegar þess er
óskað af hlutaðeigandi hrepps-
nefndum og samþykkt af sýslu-
nefnd. Þá segir I 5. gr. þessara
lagæ ,,Nú hefur íbúatala hrepps
verið lægri en 100 samfellt I fimm
ár, og er þá ráðuneytinu heimilt
eftir tillögum sýslunefndar, aö
sameina hreppina þeim ná-
grannahreppi I sömu sýlsu, sem
sýslunefnd telur eftir atvikum
best henta.”
Þar er ennfremur heimild til aö
skipta upp hreppum ef hvor um
sig hefur eigi færri Ibúa en 200
eftir skiptinguna. Og ráöuneytinu
er skylt að skipta upp hreppi með
blandaöri byggö ef 2/3 hlutar
hreppsbúa annaö hvort dreifbýl-
isins eöa þéttbýlisins óska þess.
Eina forsendan er aö þéttbýliö
hafi 300 íbúa hið minnsta en dreif-
býliö 200. t þessum lögum er ekki
að finna einn einasta starfkrók
um lágmarksstærð sveitafélaga
þó að f iögum þess séu talin upp
fjöidi verkefna sem sveitarfélög-
um er skylt aö leysa og/eða ætlað
að sjá um.
50% sveitafélaganna I landinu
getur ekki vegna fámennis veitt
ibúum slnum viöunandi þjónustu
hvað þá heldur bætt við hana og
tekið við auknum verkefnum.
Nokkrir hinna smærri hreppa
njóta þess aö vera I nágrenni
þéttbýlis og geta Ibúarnir sótt
þjónustu þangaö. í öðrum tilfell-
um hafa sveitafélög tekiö höndum
saman um lausn þeirra verkefna
sem þau gátu ekki leyst af eigin
rammleik. Má I þvi sambandi
nefna byggingu og rekstur félags-
heimila, skóla og heilsugæslu-
stöðva. í þeim tilfellum hafa þeir
málaflokkar sem einhverju máli
skipta færst undir stjórn sam-
starfsnefnda og valdsvið hrepps-
nefndanna orðið litið sem ekkert.
Þaö aö meir en 50% sveitafélag-
anna eru vegna fámennis ekki fær
um að veita fbúum sinum al-
menna þjónustu krefst þess að
þau verði sameinuð og gerð að
stærri og sterkari heildum.
Ýmislegt mælir með
stækkun
sveitarfélaganna
Ýmislegt fleira mælir meö
stækkun sveitarfélaganna, en það
að stór sveitafélög séu sterkari til
sóknar og varnar I velferðarmál-
um þegna sinna, til dæmis á sviði
heilbrigðis- og fræðslumála.
Ég vil þar nefna eftirfarandi:
1. Stærri sveitafélög eru for-,
senda aukinnar valddreifingar.
2. Fjölmenn sveitarfélög eiga
þess kost að ráða fasta starfs-
menn til að vinna að málefnum
slnum, auk þess sest sérhæft
starfsliö að og þau verða fýsilegri
til búsetu.
3. Ibúar þessara byggðarlaga
sem leitað hafa menntunar ann-
arsstaðar eiga meiri möguleika
að fá atvinnu við sitt hæfi innan
stærri byggðarlaganna en þeirra
smærri.
4. Stærri sveitafélög geta hag-
nýtt sér nýjustu tækni t.d. tölvur
við stjórn sveitafélagsins, og náð
þannig betri vinnu og meira ör-
yggi á þessum sviðum.
Mér er ljóst aö ýmsir erfiðleik-
ar geta verið á sameiningu eins
og t.d. misjöfn útsvarsbyröi,
efnahagsástæður og mismikil og
góð þjónusta við þegnana. Allt
eru þetta þó þættir sem vel eru
yfirstiganlegir ef vilji er fyrir
hendi til sameiningar. 1 þvi sam-
bandi þarf að sjálfsögðu að taka
tillit til landfræðilegra ástæöna og
viöskipta og atvinnuhátta. Skoð-
anir þeirra sem eru á móti sam-
einingu virðast mótast af tilfinn-
inga-sjónarmiðum og Ihaldssemi
einni saman.Það sem helst heyr-
ist er að hrepparnir séu heppileg-
ar félagsheildir. Þeir voru það
allt fram undir lok ungmennafé-
laganna og góðrar kirkjusóknar
en eru það ekki lengur, enda er
flóttinn úr hreppunum og I
„menninguna” eins og sagt er.
Þá hefir heyrst aö Ibúar minni
sveitafélaga væru virkari I störf-
um sveitafélaganna og þar rlki
meira lýðræöi.
Þeirri fullyröingu að Ibúar 200-
300 manna byggöar taki virkari
þátt i stjórn sins byggöarlags en
Ibúar 2000-3000 manna byggðar
vísa ég á bug. 1 fyrsta lagi eru
umsvif þess smáa óveruleg og i
ööru lagi vantar hjá þeim starfs-
liö til að veita Ibúunum upplýs-
ingar til að þeir geti mótað sér
skoöanir. 1 þessu sambandi má
benda á að hreppsnefndarfundir
eru almennt lokaðir en bæjar-
stjórnarfundir opnir.
Reynsla frænda okkar Dana
hefur llka sýnt og sannað að eftir
sameiningu sveitarfélaganna
komst á aukið og virkt lýðræði I
minni sveitarfélögunum. Þau
minnstu þar eru nú meö 5000 ibúa.
Einn þátt á ég ónefndan og það
er afstaða löggjafavaldsins. Þar
viröist lltill áhugi fyrir málinu.
Llklega á andstaða af hálfu
sveitarstjórnarmanna fyrir
lögbundinni sameiningu veru-
legan þátt I aögerðarleysi þing-
manna á þessu sviði. Hinu er þó
ekki að leyna aö öðru eins er nú
stjórnað ofan frá til sveitarfélaga
og því að minnsta þjónustuein-
ingin sé fær um aö sinna vel-
BORGARSPITALINN
Lausar stöður
Aðstoðarlæknar
Tvær stöður aöstoðarlækna á Röntgendeild Borgarspltal-
ans eru lausar til umsóknar,
Umsóknir skulu sendar yfirlækni sem jafnframt gefur
frekari upplýsingar.
Hjúkrunarfræðingar
Grensásdeild
Staða aðstoöardeildarstjóra og staða hjúkrunarfræöings.
lljúkrunar- og Endurhæfingadeild, Heilsuverndarstöö
Ein og hálf staða hjúkrunarfræöings.
Skurðlækningadeild.
Tvær stöður hjúkrunarfræöinga.
Geödeild
Nokkrar stööur hjúkrunarfræðinga.
Gjörgæsludeild
Þrjár stööur hjúkrunarfræöinga.
Reykjavik 24. nóvember 1978
BORGARSPÍTALINN
Þessi mynd var tekin á föstudaginn viö upphaf ráöstefnu Alþýöubandalagsins um sveitarstjórnarmál.
Formaður Alþýðubandalagsins, Lúðvik Jósepsson.setti ráðstefnuna, en við fundarstjóraborð má sjá þá
Þór Vigfússon, Reykjavik, Loga Kristjánsson, Neskaupstaö, og Sigurjón Pétursson, Reykjavik. —
Ljósm. Leifur.
Úr ræðu um umdæmaskiptinguna,
sem flutt var á ráðstefnu Alþýðu-
bandalagsins um sveitarstjórnarmál
feröarmálum þegnanna. Hér
mega sjónarmið ihaldsamra odd-
vita ekki ráða ferðinni.
Landshlutasamtökin,
— ný
stjórnsýslueining?
Ýmsir þeir er telja að sveitar-
félögin geti ekki tekiö viö auknum
verkefnum hafa viljað gera
landshlutasamtökin að nýrri
stjórnsýslueiningu.
f Skúli Alexandersson ritaði dag-
skrárgrein um þetta sjónarmiö á
slöast liðnu ári og varaði við ann-
mörkum þess. Þess i stað vildi
hann stofna héraðsþing og kjósa
til þeirra á lýðræðislegri hátt en
nú er gert til þinga landshluta-
samtakanna. Ég er sammála
Skúla hvað varöar kosningu til
þinga landshlutasamtakanna, en
ég er ekki sammála þvl að nauö-
synlegt sé aö setja á fót nýja
stjórnsýslueiningu til að sinna
ýmsum sameiginlegum hags-
munamálum fyrir heilt hérað eöa
kjördæmi.
Ég er ósammála Skúla af
eftirfarandi ástæðum: I fyrsta
lagi tel ég að sveitarfélög eigi að
byggjast upp neðan frá. Minnsta
einingin þarf að vera starfhæf. 1
ööru lagi tel ég að jafn fámenn
þjóö og okkar hafi ekkert aö gera
við nýja stjórnsýslueiningu (nýtt
bákn) á milli þeirra tveggja sem
fyrir eru þ.e.a.s. rlkis og sveitar-
félaga. 1 þriðja lagi færðu 2—3
stjórnsýslueiningar I landshlut-
unum þjónustuna litiö nær
stærsta hluta íbúanna; fyrir þá
gæti verið jafn hagkvæmt að
sækja þjónustu til Reykjavíkur.
í fjórða lagi styrktu stærri
sveitarfélög hin frjálsu hags-
munasamtök þeirra, landshluta-
samtökin, og gepðu kosningu á
þing þeirra mun lýðræðislegri.
Ég er þeirrar skoðunar að
landshlutasamtökin eigi aö starfa
áfram I þeirri mynd sem þau eru
nú. Þau geta tekiö aö sér að
hleypa af stokkunum ýmiskonar
sameiginlegum þjónustu-fyrir-
tækjum fyrir sveitarfélög víös-
vegar um fjórðunginn.
Sýslufélög og
sýslumannsembætti
verði lögð af
Ég hef ekkert minnst á einn
þátt stjórnsýslunnar, en það eru
sýslufélögin, enda eru þau nú
varla mikið meira en fjárhalds
aöilar fyrir minnstu sveitarfélög-
in. Þar I gegn fer þó ekki nema
0,2% af umsvifum rikis og sveitar-
félaga og ég tel óhætt að leggja
sýslufélög og sýslumannsemb-
ættin niður. Dómsvaldinu og lög-
reglustjórnarstörfum má koma
fyrir á skynsamlegri og hagnýt-
ari hátt.
Einnig vil ég minna á þann
möguleika, sem ég hef áður bent
á, en það er að koma á fót I
héruðunum þjónustumiöstöövum,
þ.e.a.s. samstarfi opinberra
aðila, sem yrðu þá gerðar að
minnstu stjórnsýslueiningunum
án þess að leggja hreppana niður
sem félagslegar heildir og störf-
uðu hreppsnefndir þá áfram sem
sllkar. Þetta gæti verið mála-
miðlunin, sem „hægfara bylt-
ingarsinnar” gætu sæst á.
Ég hef hér drepið á nokkur þau
atriöi sem hafa verið til hliðsjón-
ar viö umræður um þetta mál,
sem skoöanir eru vissulega mjög
skiptar um, þ.e. sameiningu og
stækkun sveitarfélaganna. A
þessari ráðstefnu mun okkur
væntanlega gefast tóm til aö móta
tillögur að stefnumörkun Alþýðu-
bandalagsins I þessum málum, og
ég vænti þess að það takist, þar
sem mér hefur fundist gæta
nokkurs hiks I þessum málum til
þessa.