Þjóðviljinn - 05.05.1979, Side 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 5. mal 1979.
Umsjón:
Guðrún Ögmundsdóttir
Hildur Jónsdóttir
Hjördís Hjartardóttir
Kristín Ástgeirsdóttir
Sólrún Gísladóttir
Athyglisveröar bókmenntír
Danskar skáldkonur lýsa skuggahliðum mannlifsins oglO ára kvennabaráttu
Á siðustu árum hafa konur um viða veröld ver- skrifborðið tii að festa á blað eigin reynslu og
ið iðnar við skriftir. Jafnréttisbarátta kvenna hugleiðingar. Talað er um KVENNABÓK-
hefur orðið mörgum hvatning til að setjast við MENNTIR, og er þá átt við bækur um og eftir
konur.
Jafnframt þvi að hópur nýrra
rithöfunda hefur komið fram,
hafa gamlar bækur veriö
dregnar upp og endurútgefnar,
bækur eftir konur sem ekki
þóttu uppfylla kröfur fagur-
bókmenntanna i eina tiö, en
hafa sitthvað að segja okkur i
dag um lif og vandamál kvenna.
Má t.d. nefna norsku skáldkon-
una Amaliu Skram, og um þess-
ar mundir er upp runnið endur-
reisnarskeið frönsku skáldkon-
unnar Colette, sem mjög
hneykslaði samborgara sina
fyrr á öldinni með skrifum sin-
um og lifi. Fleiri mætti nefna, en
ekki kæmi mér mér á óvart þó
að islenskar skáldkonur ættu
eftir að komast i sviðsljósið á
svipaðan hátt (ölöf frá Hlöðum
hneykslaði marga á sinum tima
með bersögli, að þvi er okkur er
tjáð).
I framhaldi af ofansögðu skal
nú sagt frá tveimur nýjum bók-
um sem vakið hafa mikla
athygli á Norðurlöndum að
undanförnu. Þær eru
smásagnasafnið „Hold kæft og
vær smuk” eftir Vitu Andersen
og skáldsagan ,,Pá andre
tanker” eftir Suzanne Giese, en
báðar eru danskar.
Kyrkingslegur gróður
og skuggahliðar
mannlifsins
Vita Andersen er ein þekkt-
asta skáldkona Dana i dag. Hún
er 34 ára gömul og hefur sann-
arlega gengið i gegnum sitt af
hverju. Hún ólst að hluta til upp
á uppeldisstofnun, fór siðan úr
einni vinnunni i aðra, átti við
þunglyndi að striða, reyndi áð
fremja sjálfsmorð hvað eftir
annað, en er nú komin á réttan
kjöl að þvi er virðist og einbeitir
sér að skriftum. Hún sló i gegn
1977 með ljóðabókinni
„Tryghedsnarkomaner” (ör-
yggisneytendur), en á
siðasta ári komu út smásagna-
safnið „Hold kæft og vær smuk”
(Haltu þér saman og vertu sæt)
og ljóðabókin „Næste
kærlighed” (Næsta ást).
Eins og nafn smásagnasafns-
ins ber með sér fjalla sögurnar,
sem eru 12, um konur sem verið
er að þagga niður i (ef ekki er
búiö að þvi); einnig gefur heitið
til kynna hvernig konur eiga aö
haga sér. Konur þessar eru eins
konar kæfður gróður mannlifs-
ins. Þær eru allar fórnarlömb
einhvers. Litlu stelpurnar sem
sagt er frá gjalda óhamingju
foreldranna, þær eru ýmist
óvelkomnar i heiminn eða þá að
þunglyndi, drykkjuskapur og
fátækt hrjá foreldrana
(mæðurnar). Þær eldri eru
fórnarlömb kvenimyndarinnar
og hins ómanneskjulega
samfélags. Þær eru ó-
hamingjusamar, einmana og
öryggislausar. Þær skortir eitt-
hvað til að lifa fyrir, og það er
traðkað á þeim, ýmist af eigin-
mönnum, börnum eða af sam-
félaginu og þeim kröfum sem
geröar eru til kvenna. Ein sagan
segir frá henni Lykke sem
stöðugt er i megrun til að passa
nú I ákveðiö kjólnúmer og til að
vera eins og konur eiga aö vera
samkvæmt tiskublöðunum.
Heldur gengur illa að ná þvi
marki. Eina helgina dettur
henni i hug að viktin sé vitlaus.
Hún hleypur út i búð til að kaupa
15 kiló af einhverju (flest
matarkyns) til að prófa viktina,
en neyðist svo til að borða það
allt svo að maturinn skemmist
ekki. Afleiðingin er að hún bætir
á sig mörgum kilóum.
Óvelkomin börn
önnur saga, Fejlen (Gallinn),
segir frá 12 ára stelpu sem
býr með móður sinni og litla
bróður. Móðirin lifir á vændi
og stelpan fær stöðugt að
heyra að hún hefði átt að
verða strákur og hefði aldrei
átt að fæðast. Eins er henni
oft sagt að hún sé ekki eins
og hún eigi að vera, og hún
veltir þvi mikið fyrir sér hvers
vegna hún sé gölluð. Eitt kvöld-
ið þegar hún iiggur undir sæng-
inni sinni með vasaljós og er að
stelast til að lesa „Det Bedste”
rekst hún á frásögn um þrjú
fyrstu ár barnsins. Hún segir:
„Það var ekki fyrr en ég var
komin langt aftur i frásögnina
að ég uppgötvaði að hún
var um mig”. Þar segir
að börn sem ekki fái nægi-
lega ást og umhyggju
foreldra fyrstu árin verði
misheppnuð og brestir
verði á persónuleika þeirra. Þaö
var einmitt þannig sem fyrstu
ár hennar voru, hún lá ein i
rúminu og enginn sinnti henni,
hún var óvelkomin.
Enda þótt hinn beiski veru-
leiki blasi hvarvetna við og kon-
urnar lendi i ýmsu miður
skemmtilegu (einni er nauðgað
og önnur lendir I ömurlegu sam-
bandi gegnum einkamálaaug-
lýsingu), þá er léttur tónn í bók-
inni, og ekki skortir húmorinn.
Vita Andersen fjallar um lif
kvenna á þann hátt að lesandinn
finnur að þar liggur eigin
reynsla að baki, reynsla sem
hún vill miðla öðrum um leið og
hún lýsir nútimasamfélagi,
mannlegum samskiptum og
kvennakúgun.
Kvennabarátta i 10 ár
Síðast liðið haust kom út
fyrsta skáldsaga Suzanne
Giese, „Pá andre tanker” (1
öðrum hugleiðingum). Suzanne
Giese er vel þekkt i Danmörku.
Hún var einn af stofnendum
dönsku Rauðsokkahreyfingar-
innar og starfaði lengi innan
hennar. Hún rekur nú ásamt
manni sinum bókaforlagið
Tiderne skifter sem gefur út
mikið af bókum um kvenna-
baráttu.
Skáldsaga hennar vakti mikla
athygli og deilur, vegna þess að
I henni dregur hún saman
reynslu siðustu 10 ára og er
óvægin i dómum um ýmislegt
það sem gerst hefur i kvenna-
baráttunni. Suzanne hefur nú
sagt skilið við Rauðsokkahreyf-
inguna, telur hana vera á rangri
leið og einkum þó að þar ráði
ýmsir sérhópar allt of miklu. 1
sögunni lýsir hún þróun einstak-
linga og kvennahreyfingarinnar
i nánum tengslum við pólitiska
atburði i Danmörku. Um leið og
við fylgjumst með lifi aðal-
persónanna Ullu og Bodil kynn-
umst við róttækni áranna eftir
’68, baráttunni gegn inngöngu
Dana i EBE, orku-og efnahags-
kreppunni sem enn stendur og
atvinnuleysinu sem fylgdi i kjöl-
farið. Lokaniðurstaða
höfundarins er að það sé Hkt á
komið með kvennahreyfingunni
og vinstri hreyfingunni i heild,
hún stendur nú á krossgötum,
nú þarf endurmat — kvennabar-
áttan er ekki neitt stundarfyrir-
bæri, hún snertir lif einstakling-
anna á djúpstæðari hátt en
flesta grunar, um leið og hún
mótast af þjóðfélagsþróuninni.
Tvær konur
Sagan hefst um 1970. Kvenn»
hreyfingin er komin á rekspöl
og miklar umræður eru i gangi.
Hópur kvenna kemur til viku-
dvalar á eyjunni Femö, þar
sem reknar eru sumarbúíirfyrir
konur. Fæstar þeirra hafa tekið
þátt i kvennabaráttunni, þær
eru komnar vegna þess að þær
eru óhamingjusamar og kúgað-
ar og eygja von um lausn i
kvennahreyfingunni. Dvölin á
eynni hefur geysileg áhrif á
þær. Þar er spjallað frá morgni
til kvölds, sungið, leikið, textar
samdir og sögur sagðar. Við
brottförina er ljóst að vandamál
þeirra eru sameiginleg, nú er
barátta framundan.
Siðan er þeim Ullu, sem er
sjúkraþjálfari, og Bodil sem
stundar háskólanám fylgt eftir i
ein 8 ár. Báðar gerast virkar i
hreyfingunni. Þær eiga i ýmsum
persónulegum vandamálum.
Ulla segir skilið við sambýlis-
mann sinn, sem alla tið hefur
farið sinu fram og kúgað hana,
og Bodil á i brösum við karl-
menn vegna þess að henni finnst
þeir stöðugt vera að niðurlægja
sig og séu ekki tilbúnir til að
koma til móts við hana. í sög-
um þessarra kvenna koma fram
flest þau vandamál sem konur
eiga við að glima, sagan er þvi
um leið lýsing á lifi danskra
kvenna. Þó ber þess að geta að
þær tilheyra báðar efri lögum
þjóðfélagsins og umgangast
mest menntamenn. Ulla verður
einstæð móðir, flytur i
kommúnu, en er samt sem áður
ein á báti með sin vandamál.
Hún kynnist lesbiu og á i stuttu
sambandi við hana, en finnur
ekki þá lausn I þvi, sem ýmsar
konur dásama svo mjög, að
segja skilið við karlmenn fyrir
fullt og allt og elska bara konur.
Hún verður um svipað leyti
ástfangin af maóista einum sem
erhin versta pungrotta þegar til
kemur, hugsar bara um sig og
flokkinn og á ekkert til handa
öðrum, auk þess sem hann er
ákaflega tilfinningabældur.
Bodil er öll I pólitíkinni. Hún
tekur þátt i umræðufundum,
ræðst með öðrum rauðsokkum
inn á ritstjórnarskrifstofur
siðdegisblaðs, sem fer mjög svo
i taugar kvennanna, og einnig
setjast þær að karlmönnum á
skemmtistöðum og leika sér að
þvi að niðurlægja þá! Hún
á meöal annars þátt i að
skipuleggja ráöstefnu rót-
tækra háskólakvenna um
kvennastarf innan skólans.
Þar lýstur saman tveim
fylkingum, annars vegar
rauðsokkum sem vilja ræða öll
mál opinskátt og út frá eigin
reynslu og hins vegar flokks-
spirunum sem vanar eru leik-
reglum karlveldisins — allt i
föstu formi, rök, rök og aftur
rök, engar tilfinningar, engin
persónuleg reynsla, slikt kemur
ekki pólitik við.
Einkalif og barátta.
Saga Bodil verður dæmi um
þann vanda sem fylgir þvf að
búa með karlmanni (Benny),
eignast barn og stunda nám en
gera um leið þá kröfu að njóta
jafnréttis og vera laus við
kynferðiskúgun. Bodil gengur
illa að ná þvi jafnvægi sem von-
legt er. Hún er óánægð, og um
tima virðist samband hennar og
Bennys vera að fara i hundana,
en þá verða timamót i lifi henn-
ar. Hún fer að kenna I öldunga-
deild, kynnist þar konum sem
eru að brjótast undan áratuga
kúgun hjónabándsins. Henni
verður jóst að sú barátta, sem
hún og stöllur hennar hafa háð,
hefur haft áhrif. Konur eru að
vakna til vitundar um stöðu sina
og sætta sig ekki lengur við sitt
gamla hlutskipti. Þar getur
Bodil komið til hjálpar og ausið
af reynslu sinni. Um leið sættir
hún sig við þörfina á samkomu-
lagi við mann sinn, hún verður
lika að koma til móts við hann
Þegar hún sér við hvað
nemendur hennar eiga að striða
i sinum hjónaböndum, verður
henni ljóst hversu langt þau tvö
eru þó komin á leið jafnréttis-
ins. Kvennakúguninni verður
ekki aflétt á einum degi, það
þarf að berjast áfram I von um
stærri ávinninga næstu
kynslóðar.
Jafnframt þessum tveim
aðalpersónum koma margir
fleiri við sögu. Þróun kvenna-
hreyfingarinnar kemur fram i
þvi hvernig konurnar sem
hittust fyrst á Femö 1970 leita
mismunandi leiða. Sumar
gerast lesbiur og afneita öllum
samskiptum við karlmenn, aðr-
ar hneigjast til ökofeminisma,
sem er eins konar efnahags-
stefna, þar sem konur rækta
sjálfar sinn mat sauma föt sin
o.fl. sem sagt segja sig úr
neyslusamfélaginu eftir þvi sem
hægt er. Um leið sýnir sagan að
þessar leiðir eru óraunhæfar.
Astandið i þjóðfélaginu er þann-
ig að konur geta ekki hlaupist
undan félagslegri baráttu.
Atvinnuleysið kemur ekki sist
niður á þeim. Þvi er ljóst að rót-
tæk kvennabarátta sem hefur
sósialisma sem lokatakmark er
sú leið sem vænlegust er. Þær
Ulla og Bodil taka báðar rót-
tæka afstöðu, en um leið verður
ekki horft fram hjá persónuleg-
um vandamálum. Lausn Ullu
virðist vera sú að snúa sér að
einhverju skapandi, kreppuráð-
stafanir rikisins eru að gera
starf hennar sem sjúkraþjálf-
ara óbærilegt, hún hlýtur að
leita nýrra leiða. Lokaniður-
staða Suzanne Giese kemur
fram i afstöðu Bodil: Lifið
verður aö vera bærilegt. Þær
konur sem nú standa i
baráttunni verða að sætta sig
við að fara bil beggja til að leysa
sin persónulegu vandamál.
Baráttan heldur áfram, og
timinn vinnur með okkur.
Vita Andersen: Hold kæft og
vær smuk, Gyldendal 1978.
Suzanne Giese: P3 andre
tanker, Tiderne skifter 1978.