Þjóðviljinn - 27.05.1979, Qupperneq 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. mal 1979
hneyksluð um leið og fariö er
fram á rannsókn á fjárreiðum
stærstu fyrirtækja landsins eins
og Flugleiðum og þvi verður þá
haldið fram, að sjálf krafanum
rannsókn muni spilla fyrir is-
lenskum atvinnurekstri saman-
lögðum erlendis og jaðri þvi viö
landráð!).
„Pólitík” er óþörf
I annan staö ber hjá þessum
mönnum allmikiðá vantrausti á
sjálfar leikreglur lýðræðisins.
Þeim finnst að almenningur
hafi, sem kjósendur, of mikil
áhrif á stjórnmálamenn, sem
neyðist i innbyrðis samkeppni
um hylli til að bjóða fram
margskonar þjónustu (I félags-
málum, samgöngum, heil-
brigðismálum osfrv.). Þetta
finnst þeim illt undir að búa,
vegna þess að sá sorglegi veik-
leiki stjórnmálamanna að þurfa
að sýna lit á að gera eitthvað
fyrir almenning hann sam-
rýmist ekki markaðslögmálum,
hann truflar hina sælu mynd
frjálshyggjunnar. Rökrétt
niðurstaða er sú sem annar
spámaður, Hayek, leggur til:
hann vill „velta pólitikinni úr
hásæti hennar”. Samkvæmt
þeim forsendum sem hann
byggir á hefur hann auðvitað
rétt fyrir sér: Ef markaðslög-
málin geta ein leyst samskipta-
eða viðskiptavandamál þegn-
anna á sæmilegan hátt og rikis-
valdið á ekki að gera annað en
aö setja mönnum ákveðnar leik-
reglur innan þeirra ramma, þá
er pólitikin eiginlega óþörf.
(Nema sú „pólitik” sem vinnur
gegn sósialisma, aö sjálfsögðu).
Aðrir pólitikusar en þeir sem
trúa á frjálshyggju Hayeks og
Friedmans munu ekki gera
annað en flækjast fyrir bless-
unarlegum áhrifum
markaðarins, þeir munu trufla
lögmál hans I þágu ákveðinna
hópa umbjóðenda sinna. Næsta
skrefiö hlýtur að vera að draga
úr áhrifum þeirra og atkvæöis-
réttarins — til dæmis með þvi
undarlega öldunaráði kosnu til
15ára, sem Hayek hefur nýlega
gert tillögur um.
Hvorki ný
né frjáls
Nýfrjálshyggjan er reyndar
hvorki ný né heldur miðar hún
aö þvi að stækka riki frelsisins.
Hún er I eðli sinu tortryggin á
gagnrýni að neöan, vinnur gegn
„réttinum til að vita”, gegn
lýðræöislegu frumkvæði að
neðan, gegn vægi atkvæðis-
réttar, gegn áhrifum stéttar-
félaga. Hún er hugmyndafræði
stéttar sem telur sig hafa for-
sendur til forræðis og forsjár yf-
ir öðrum i krafti þess að hún
kúnni aö fara meö fé og hafi
yfirsýn og skilning á lögmálum
m'arkaðarins. Ef að þetta fyrir-
bæri sýnist nýtt einhverjum þá
er það vegna þess að margar af
hugmyndum frjálshyggju-
manna gengu sér til húðar fyrir
svo löngu að menn voru búnir að
gleyma þeim.
Fyrirbærið getur lika sýnst
nýtt vegna vanrækslusynda
vinstrisinna, vegna þess að
verkalýðsflokkar Evrópu hafa
vanrækt bæöi samstöðulauna-
stefnu og svo aö kunna ráö sem
duga við þeirri stórsniöugu
kænsku kapitalismans aö halda
öllu þvi sem gróðavænlegt er i
sinum greipum en láta rikið
hirða öll mistök sin. En þar með
erum við lika komin að upphafi
annarrar greinar....
—AB
Fyrir skömmu var vin-
sælt að halda þvi f ram, að
hugtökin vinstri og hægri
væru í raun og veru orðin
merkingarlaus í stjórn-
málum. Allt var það eins
liðið hans Sveins. Sumir
töldu, að það eina sem
verulegu máli skipti væri
það, hvort stjórnmála-
hreyfingum væri trúandi
fyrir lýðræðinu eða ekki.
Aðrir vildu skipta stjórn-
málamönnum í siðvædda
og kerfisspillta (Vil-
mundarþankinn).
Sunnudagspistill
Eftir Árna Bergmann
Uppreisn
frá hægri
Nú eru hægrimenn hættir við
þessa túlkun mála. Þeir kalla
sig nú frjálshyggjumenn og
segjast vera I uppreisn. Þeir eru
I uppreisn gegn öllu sem þeir
telja til sósialiskra áhrifa og
hugmynda. Þeir eyða þá ekki
púðri sinu fyrst og fremst 1 aö
benda á augljósar meinsemdir
flokksræðis um austanveröa
Evrópu (Það gera þeir reyndar
einatt miklu betur sem gagn-
rýna þau þjóðfélög frá sósial-
isku sjónarmiði). Nei, þeir eru
að gagnrýna vestræn, borgara-
ieg, kapitalisk samfélög fyrir
það, að þau hafi smitast af
„sósialisma”. Vandræði
markaðsþjóöfélagsins (þ.e.
kapitalismans) i dag segja þeir
ekki stafa af hans innbyggðum
þverstæðum, heldur af þvi að
ekki sé stundaður nógu hrein-
ræktaður kapitalismi.
Velferðarjiijóöfélagiö, vald
verkalýðshreyfingarinnar, viö-
leitni stjórnmálamanna til að
beita rikisvaldi til kjarajöfn-
unar — allt truflar þetta
markaðslögmálin. Og kemur
þar með i veg fyrir mögulegar
framfarir. Meira en svo: þótt
rikisafskipti af efnahagslffi (til
að forða atvinnuleysi) eða
kjarajöfnun (til aö draga úr eld-
fimu misrétti) sé kannski af
góðum huga sprottiö, þá er allt
þessháttar i reynd bein leiö til
helvitis. Bæði reikulir mið-
flokksmenn og sóslaldemókrat-
ar munu samkvæmt þessari
kenningu I reynd tosa þjóð-
félögin til sósialisma. Og sósial-
ismi er alræði. Allar götur enda
i Gúlag nema sú sem nýfrels-
aðir hægrimenn ganga.
Margt er bannaö
Þessi hægristefna er mjög
róttæk á sinn hátt. Einn helsti
spámaðurinn, Milton Fried-
man, telur, að þaö sé ósam-
rýmanlegt frjálshyggju sannri
aö bandarlsk stjórnvöld fáist við
aö styðja við bakið á land-
búnaðinum, hafa eftirlit með
húsaleigú, lögfesta lágmarks-
laun eða hámarksverð eða
vexti, hlutast til um skipan
flutningamála, skipuleggja
almannatryggingar þannig að
fólk sé „neytt” til að verja hluta
af tekjum slnum til ellilifeyris,
leggja fé til lausnar húsnæðis-
vandamálum stórborga. Og
segist Friedman geta lengi viö
bætt (Freedom and Capitalism
bls 35-36.). Fáir lærisveinar
Friedmans hérlendis munu taka
svo stórt upp I sig enn sem
komið er — en eins og Kjarval
sagöi: það kemur.
Hœgri og vinstri
ífullri alvöru
Nauðhyggja
Vitanlega þekkja uppreisnar-
menn frá hægri mætavel sigild
andmæli gegn trú þeirra:
Markaöslögmálin hafa ekki til-
hneigingu til aö dreifa efna-
hagslegu valdi heldur safna þvi
á færri hendur (auðhringa-
myndun). Þau fela i sér gifur-
lega sóun á takmörkuðum
auðlindum. Þau auka misrétti.
Þegar Friedman segir að
„launþeginn sé verndaður fyrir
þvingun af hálfu atvinnuveit-
anda vegna annarra atvinnu-
veitenda sem hann getur unniö
fyrir”, þá er það tæplega hálfur
sannleikur: hár aldur eða æska,
kynferði eða búseta og svo sjálft
atvinnuleysið — allir þessir
þættir gera valfrelsi Friedmans
að grófu háði um hlutskipti
glfurlegs fjölda fólks. En svör
„frjálshyggjumanna” eru
einatt furöu rýr eða léttúðug.
Þeir segja að öll mannanna
verk séu ófullkomin. Þeir segja
að aðrir muni ekki gera betur.
Þeir afskrifa fyrirfram allar
skipulagðar tilraunir vinnandi
fólks til að breyta þjóðfélaginu
sér I hag og visa á miskunnar-
laust efnahagslögmál sem ekki
veröi undan komist. Þeir verða
einatt að nauðhyggjumönnum á
borð við stalinista. Hjá þeim
körlum varð „söguleg nauðsyn”
bæði að réttlætingu fyrir öllu
sem gerist og allsherjarút-
skýringu — hjá nýfrjálshyggju-
mönnum gegna markaðs-
lögmálin svipuöu hlutverki.
Gegn meiri
vitneskju
Þessir uppreisnarmenn gegn
sósialisma eru flinkir menn i
áróðri, til dæmis eru þeir iönir
við að sá frelsi og lýöræöi þétt i
sinn málrófsakur. Þvi hafa
færri en skyldi tekið eftir þvi, að
i þessum hópi er mjög algengt
andóf gegn ýmsu þvl sem vest-
rænt lýðræði hefur talið sér til
ágætis að undanförnu. Þar er
t.d. ljóst að höfðingjar þessa
hóps eru ekki hrifpir af baráttu
menntamanna og fjölmiðla
fyrir „réttinum til að vita”,
einatt telja þeir beinllnis
hættulegar þær afhjúpanir sem
öðru hvoru hafa leikið grátt
suma auðhringa. Mál eins og
Lockheedhneykslið, sem spann-
aði mörg lönd, leiddi ekki aðeins
fram i dagsljós stórfellda
mútustarfsemi á vegum eins
stórfyrirtækis, heldur viðtekiö
mynsturi starfsháttum kapital-
iskra fyrirtækja. Kapitalisminn
þolir ekki slikt upplýsingastrið
til lengdar — og hann hefur
þegar snúist til varnar gegn
„rannsóknarblaðamennskunni”
og orðið allvel ágengt (enda á
hann flesta fjölmiðla lika).
Hvar eru Lockheedmál ársins
1979?
(Það er dæmigert að nú um
skeið hafa hægriblöð hér heima
haldiö uppi þeim gauragangi
um bilamál ráöherra, að liklegt
er aö einmitt sú stjórn sem
stigur ákveöin skref frá
friðindum i þessum málum sé i
almenningsálitinu orðin sér-
staklega spillt. Sömu blöö munu
hinsvegar rjúka upp stór-