Þjóðviljinn - 27.05.1979, Blaðsíða 13

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. mai 1979
Sunnudagur 27. mai 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13
HVALAVERND
Ole Lindquist er magister i sögu
og heimspeki og hefur kennt viö fé-
lagsfræbideild Menntaskólans á
Akureyri siöan 1973.
Ole Lindquist hefur kynnt sér sér-
staklega hvalveiöar tslendinga i Ijósi
umhverfisverndar en hvatinn aö
skrifum hans um hvalvernd er aö
eigin sögn hin mikla leynd sem hvilir
yfir málinu og skorturinn á almenn-
um upplýsingum um hvalveiöar hér-
lendis. Aö mati hans eru þessar veiö-
ar ekki einkamál fárra einstaklinga
heldur þjóöina sem heild og þörfin á
opinni umræöu þvi aökallandi.
Hvalurinn
hið félagslega flökkudýr
í margar miljónir ára
lifðu milli 90 og 100 tegund-
ir hvala, höfrunga, hnýsa
og fleiri af þeirri
spendýraætt, sem fræði-
menn kalla cetacea,
óáreittar í víðáttu og djúpi
heimshafanna. Fram að
u.þ.b. árinu 1600 skiptu
stóru skíðis- og tann-
hvalirnir einir sér að öllum
likindum fleiri miljónum.
Síðan hefur verið gengið
á hvern stofninn á fætur
öðrum eftir því sem hin oft
tillits- og takmarkalausa
beiting tækninnar á hverj-
um tíma hefur gert kleift.
Hvalastofnar sem áöur hafa
taiiö tugi eöa jafnvel hundruö
hvala telja nú aöeins nokkur
hundruö eöa — ef „vel” hefur
fariö — e.t.v. nokkur þúsund
dýra. Oft er ekki einusinni hægt
aö segja til um þaö.
Hvalir eru flökkudýr, þeir
halda sig i kringum hvarfbaug-
ana og aö nokkru leyti miöbaug
þegar er vetur á noröur- og suöur-
hveli jaröar. Þar eignast þeir
kálfa sina og ala þá á móöurmjólk
um tima. Þegar sumrar á noröur-
eöa suöurslóöum fara þeir
þangaö i fæöuleit.
Þeir eru taldir vera mjög
greindir, hafa flókiö merkjakerfi
til tjáskipta og mjög þróaöa
félagsskipun, margir skiöishvalir
lifa t.d. einnig alla ævi f einkvæni.
En þó skömm sé frá aö segja
vitum viö lftiö sem ekkert um
þessi dýr annaö en hvernig er
hægt aö drepa þau.
Stjórnun hvalveiða
mjög vandasöm
Vegna þess aö þeir eru flökku-
dýr eru stofnstæröaráætlanir
mjög erfiöar. Vegna félagslyndis
sins halda hópinn jafnvel fáir
hvalir sem eftir kynnu aö vera af
stórum stofni svo „þétt-
leiki” félagshópa og stofnar
breytast ekki mikiö. A hinn bóg-
inn dragast heildarútbreiðslu-
svæöi þeirra saman, þegar
þannig stendur á. Hvalföng út af
fyrir sig segja því ekkert um
stærö og viögang stofnanna. Um
heildarathafnasvæöi hvalastofna
er litiö vitaö og reyndar ekki meö
þvi fylgst. Lækkandi meöalaldur
eöa kynþroskaaldur veiddra dýra
er þó ótvirætt merki ofveiði;.
Hitt er þaö aö föng úr félags-
hópum hvalastofna, sem eru I
lágmarki, geta valdið þaö mikilli
röskun I félagshópnum ab hann
getur ekki lifað af þó svo aö viö
teljum hópinn sem eftir er „nægi-
lega stóran”. Þaö er einungis best
aö gera sér grein fyrir þvi aö
hvalvisindamenn vita ekki mikið
um hvar þessi hættumörk liggja.
Þessvegna hafa ýmis samtök
vfsindamanna og mörg náttúru-
verndarsamtök lika krafist
endurskoöunar á nýrri
stjórnunarstefnu Alþjóöa Hval-
veiöinefndarinnar, IWC, þar sem
stefna þess felur m.a. i sér
skipulagða ofveiöi þ.e. notfærir
sér hina auknu viökomu sem
einkennir hvalastofna I mikilli
lægb. Ákafir hvalveiöimenn innan
IWC halda þvi opinberlega fram
aö þessi aukna viökoma muni
auöveldlega geta endurreist
stofnana, eöa þá aö þessa „um-
fram”-viökomu megi veiöa —
meira aö segja „... án nokkurrar
hættu fyrir stofninn.
Rök hvalverndar-
manna
Viö þetta hafa hvalverndar-
menn eftirfarandi aö athuga:
Hvalastofn sem er i mikilli
lægö er mjög viökvæmur fyrir
hverskonar áföllum, viökoman er
undir öllumkringumstæöum hægj
stofn sem einusinni er kominn I
lægö mun varla geta endurheimt
fyrri sess sinn I vistkerfinu þrátt
fyrir hina auknu viökomu þar
sem önnur dýr munu hafa yfir-
tekiö þann sess þ.e. hafa fjölgaö
sér og á þann hátt tekið fæöuna
frá hvölunum.
Eðli hvalanna
Ný stjórnunarstefna IWC tek-
ur þá ekki heldur minnsta tillit til
eölis hvalanna. Þegar föng úr
stofnum og félagshópum þeirra
eru tiltölulega mikil leiöir þaö
óhjákvæmilega til þess aö félags-
skipunin hjá hvölunum raskast —
svo maöur tali nú ekki um þessa
skipulögöu ofveiöi, sem nýja
stjórnunarstefnan m.a. felur I
sér. Afleiðingin veröur aö hvöl-
unum er haldiö f stööugu spennu-
eöa stressástandi, en slikt er yfir-
leitt ekki taliö sæmandi aö bjóöa
öörum dýrum, sem jafnvel eru
langtum siöur félagslynd og.
greind en hvalirnir.
Hér skal láta veiöiaöferöimar
óumræddar aö öðru léyti en þvi aö
benda á aö hvalverndarmenn al-
mennt halda þvf fram, aö þær
standist ekki lágmarkskröfur
dýraverndunarsjónarmiöa I hin-
um iönvædda heimi.
k £ k £
í BRENNIDEPLI
Hvalveiðar i Norður-Atlantshafi
1976 1977 1978
IWC kvóti Heildar veiöar Héraf tsland IWC kvóti Heildar veiöar Héraf tsland IWC kvóti Heildar veiöar Héraf island
Langreyöur .... 365 281 275 455 153 144 459 236
Sandreyöur .... 5 3 132 132 131 84 14
Búrhvalur 111 111 685 110 110 685 140
Hrefna 2550 2520 195 2483 2194 194 2555 198
Stefnuleysi íslands í hvalveiðirnálum
Sumariö 1972 var haldin I
Stokkhólmi fyrsta allsherjarráö-
stefna um umhverfisverndarmál
á vegum Sameinuöu þjóöanna. I
henni tóku þátt 113 rOci, en ekki
sáu þau sér þó öll fært aö starfa
jafnt aö öllum málefnum ráö-
stefnunnar.
A þessari „Ráöstefnu Sameinuöu
þjóöanna um hiö mannlega um-'
hverfi” var gerö alhliöa dttekt á
helstu og mest aökallandi vanda-
málum i samskiptum manns og
náttúru. Þar var einnig fjallaö It-
arlega um hvali almennt séö,
gildi þeirra fyrir vistkerfi jaröar
og skortinn á vlsindalegum
hvalarannsóknum, sem leiöir til
mikillar óvissu um raunverulega
stærö hvalastofna, og loks um
mögulega hófiega nýtingu hvala i
fæöubúskap heimsins einhvern-
timann I framtiöinni.
Tilmæli nr. 33 frá umhverfis-
málaráöstefnu SÞ varöa hvali,
hvalarannsóknir og hvalföng og
hljóöa i lauslegri þýöingu:
Þaö eru tilmæii til rfkisstjórn-
anna aö þær samþykki aö efla Al-
þjóölegu hvalveiöinefndina, aö
auka alþjóölega rannsóknarstarf-
semi, og —sem bráönauösynlegt
mál —krefjast aö geröur veröi al-
þjóölegur sáttmáli um 10 ára
frestun hvalveiöa annarra en
þeirra sem eru þáttur sjálfs-
nægtabúskap. Þessi sáttmáli á aö
vera undir umsjón Alþjóöa hval-
veiöinefndarinnar og taka til
allra hlutaöeigandi rlkLsstjórna.
Siðasta greintilmælanna dró aö
sér mikla athygli eins og vænta
mátti. Þaö voru fyrst og fremst
Bandarikin, knúin til þess af öfl-
ugum umhverfisverndarsamtök-
um, sem lögöusigöllfram um al-
hliöa verndun hvalanna, en hug-
myndin fékk stuöning mjög
margra rikja.
Þaö voru í raun og veru einung-
is Japan meö Brasiliu og Suöur--
Afriku I dragtogi, sem snerust
gegn tilmælunum. Sovétríkin
tóku ekki þátt f ráöstefnunni
vegna deilna um þátttöku DDR.
Tilmælin hlutu sem sagt al-
mennt mjög góöar undirtektir og
voru fyrst afgreidd frá nefnd meö
51 atkvæöi gegn 2 (Japan, Suöur--
Afrika) en 12 sátu hjá. Síðan
voru þau rsedd og borin undir at-
kvæöi á allsherjarfundi ráöstefn-
unnar og þar samþykkt sam-
hljóöa meö 53 atkvæöum.
Ráöstefna Sameinuöu þjóöanna
um hiö mannlega umhverfi, sem
varla er hægt aö lita á ööruvisi en
fulltrúa eöa rödd alls mannkyns,
haföi þar meö mótaö fyrstu nauð-
synlegu aögerðirnar i málefnum
þeim, sem varöa samskipti okkar
mannanna viö hvalina, þessar
glæsileguskepnur heimshafanna.
ísland greiddi tilmælunum at-
kvæöisittogermeööörum oröum
upp frá þvi — allavega siöferöi-
lega — bundiö af annarsvegar
eigin afstööu og atkvæöagreiöslu
og hinsvegar tilmælunum sem
víljayfirlýsingu af hálfu alls
mannkyns.
Island studdi tilmæli þessi um
10 ára bann viö því sem á ensku
kallast „commercial whaling”,
þ.e.a.s. veiöar sem fyrst og
fremst miöa aö sölu hvalafuröa út
fyrir veiöistaöinn eöa meööörum
oröum allar aörar hvalveiöar en
þær sem eru þáttur i sjálfs-
nægtabúskap, aöallega frum-
hyggja („aboci'ginal whaling”).
Rúmleg túlkun þessara til-
mæla mundi þýöa aö allar hval-
veiðar Islendinga sem miöa aö öfl-
un hvalkjöts til heföbundinnar
neyslu hér innanlands mættu
halda áfram, en allar aörar hval-
veiðar yröu lagöar af. Ég vil taka
þaö fram, aö þetta er rúmleg
túlkun þessara tilmæla, þrengri
túlkun er möguleg, og mundi i
raun og veru fela i sér stöövun
hverskonar hvalveiöa hér viö
land.
íslenski fulltrúinn á umhverfis-
málaráöstefnu SÞ hefur haft fyr-
irmæli frá rikisstjórninni hér
heima og báöum aöilum — is-
lenska fulltrúanum og rikis-
stjórninni — hefur veriö ljóst aö
hverju var gengib meö þvl aö
greiöa þessum tilmælum atkvæði
sitt!
Þetta var áriö 1972.1973 og 1974
staðfesti og itrekaöi stjórn Um-
hverfisverndaráætlunar Sam-
einuöu þjóöanna, UNEP, —
(firamhald Stokkhólms-ráöstefti-
unnar) á fundi sinum I Genf, til-
mælin um 10 ára stöövun „comm-
ercial”, þ.e. meiriháttar hval-
veiöa.
Maður skyldi halda, aö lslend-
ingar heföu upp úr þessu gert
nauðsynlegar ráöstafanir til aö
stööva alveg — e.t.v. á nokkrum
árum — allar meiriháttar hval-
veiðar hér viö land þannig aö ein-
ungis heföu veriö leyföar hval-
veiöar sem miöast viö kjötneyslu
Islendinga sjálfra.
Eftir ab Island haföi stutt til-
mæli nr. 33 frá umhverfismála-
ráöstefnu Sameinuöu þjóöanna,
skyldi maöur einnig halda aö þeir
myndu fylgja tilmælunum eftir á
alþjóölegum vettvangi, svo sem i
Alþjóöa hvalveiöinef ndinni
(IWC), og styðja ávallt hvalfriö-
unartillögur og þá helst 10 ára
banniö viö allri „commercial
whaling”.
Hvorugt þetta hefur þó gerst —
þvert á móti.
Óbreytt stefna íslands
Frá 1948, þegar meiriháttar
hvalveiðar hófust hér viö land aö
nýju, hafa á hverju sumri veriö
gerðir út 4 hvalveiöibátar af Hval
h.f. 1 Hafnarfirði, frá Hvalstöö-
inni i Hvalfiröi.
Ef skoðaöar eru tölur yfir föng
langreyða, sandreyöa og búr-
hvala seinustu árin — og þaö eru
einmitt fyrst og fremst þessar
veiðar, sem núna draga aö sér at-
hygli, jafnvel á alþjóölegum vett-.
vangi — kemur eftirfarandi i ljós:
Arleg Lang- iSand- Búr-
meðalföng reyöar reyöar hvalir
sögöu einnig búrhvölunum i
hættu.
Aö þessum meiriháttar hval-
veiöum tslendinga stendur fyrir-
tækiö Hvalur h.f.. Forstjóri og
einn eigandi þess er Kristján
Loftsson, sem einnig lengi hefur
verib abalráögjafi islensku rlkis-
stjórnarinnar i hvalveiöi og hval-
verndunarmálum, og sem slikur
hefur hann setiö marga fundi Al-
þjóöa hvalveiöinefiidarinnar.
Hróplegt misræmi
En hvernig hefur islenska rikis-
stjórnin staöiö aö þvi á alþjóðleg-
um vettvangiaö afla fylgis viö til-
mæli nr. 33 frá umhverfismála-
ráöstefnu SÞ um aö koma á al-
þjóðlegum sáttmála um 10 ára
frestun allra meiriháttar hval-
veiða, þ.e. hvalföng fyrst og
fremst meö sölu fyrir augum
(„commercial whaling”)?
24. ársfundur IWC var haldinn
tveim vikum á eftir aö Ráöstefnu
Sameinuöu þjóöanna um hiö
mannlegaumhverfilauk. Tilmæii
nr. 33 voru flutt á þessum IWC-
fundi af aöalritara Stokkhólms-
ráöstefnunnar fyrir hönd hinna
113 þátttökurikja. Tilmæli nr. 33
voru einnig lögö fram fyrir 25.
ársfund IWC. Atkvæöagreiðslan
um 10 ára banniö varöandi
„commercial whaling” var þá
meö eftirfarandi hætti:
fundi IWC þarf 3/4 meirihluta at-
kvæöa meö henni.
I bæöi skiptin greiddu islensku
fulltrúarnir atkvæöi ámótilOára
stöövun „commercial” hvalveiöa
en meö sömu tillögunni þegar var
um aö ræöa umhverfismálaráö-
stefnu SÞ.
Hvernig stendur á þessu hróp-
lega misræmi — svo nú ekki sé
talað um siöleysiö — i sambandi
viö afstööu Islands til þessa máls
bæöi heima og erlendis?
Þaö skyldi þó aldrei vera aö
þetta misræmi kæmi vegna þess
aö ákveönir einka- og sérhags-
munir i sambandi viö meiriháttar
hvalveiöar hér viö land hafi haft
óeölilega mikiö aö segja viö
stefnumótun og atkvæbagreibslu
tslands I Alþjóöa hvalveiöinefnd-
inni?
En það er gifurlegur misskiln-
ingur aö halda að hér sé smámál
á feröinni — nema þetta sé hrein-
lega gert aö yfirveguöu ráði, án
tillits til afleiðinganna.
Siöan umhverfisverndarráö-
stefna SÞ var haldin 1972 hafa
oröiö straumhvörf i máleftium
varöandi hvali, hvalveiðar, og
hvalvernd á alþjóölegum vett-
vangi, en hér á landi hefur hvorki
veriöskýrtfrá gangi mála isam-
hengi né hafa farið fram um þetta
almennar umræöur innan eöa ut-
1967-72 235 89 90
1973-78 242 72 86
1977-78 190 73 125
Þaö sést af þessum meiriháttar
veiöum á langreyöum, sandreyö-
um og búrhvölum, að islensk
stjórnvöld og Alþingi lslendinga
hafa ekki á nokkurn hátt hlustaö á
rödd mannkynsins eins og hún
hljómaöi einróma I tilmælum nr.
33 frá 1972.
Langreyöar og sandreyöar eru
verðmætari söluvarningur en
búrhvalir og veiöitölur á lang-
reyðum og sandreyðum annars-
vegar og búrhvölum hinsvegar
gefa einnig skýrt til kynna, aö
fyrst og fremst er sóst eftir aö ná i
þessar stóru reyöar, en þegar —
aö öllum likindum af völdum of-
veiða — ekki er hægt aö taka
„nóg” af þeim er svo aö segja
„fyllt upp” meö búrhvölum (sjá
linurit). Þetta steftiir aö sjálf-
24. ársfundur IWC 1972 25. ársfundur IWC 1973.
Riki Meö A móti Sat hjá Meö A móíi Sat hjá
Argentfna X X
Ástralia X X
Kanada X X
Danmörk X X
Frakkland X X
tsland X X
Japan X X
Mexikó X X
Noregur X X
Panama X X
'Suöur-Afrika X X
England X X
Bandarikin X X
Sovétrikin X X
Samtals (14) 4 6 4 8 5 1

Til þess aö tillaga eins og þessi
geti náö fram aö ganga á abal-
an alþingis. Þögnin og hin óá,-
byrga afstaöa Islensku rikis-
ALÞJÓÐA HVALVEIOINEFNDIN:
Einokun fulltrúa hvalveiðimanna ?
Alþjóölega hvalveiöinefndin,
IWC, tók til starfa 1949 á grund-
velli sáttmála frá 1946. Þau 14
riki, sem þá stóöu fyrir veruleg-
um hluta hvalveiöa I heiminum,
reyndu meö þessu aö koma á
fyrirkomulagi, sem kæmi I veg
fyrir óæskilega samkeppni, of-
framleiöslu hvallýsis o.þ.h. auk
þess sem ákvcönir framsýnir
menn höföu efalaust vonast til aö
tryggja grundvöll hvalveiöanna
um ókomna framtlö meö aögerö-
um þessum.
Þessi félagsskapur hvalveiöi-
manna fór þá einnig fögrum orö-
um um verndun hvala I framtiö-
inni og nauösyn þess aö koma I
veg fyrir þá ofveiöi sem saga
hvalveiöa haföi áöur einkennst af.
Síðbúnar friðunaraðgerðir
Þaö er hægt aö visa á margs-
konar friöunaraögeröir sem IWC
hefur staöiö aö, en þeim er þaö
fiestum sameiginlegt aö vera
komiöá alltof seint.þ.e.a.s. þegar
hvalastofnar hafa veriö ofveiddir
um lengri tima og stofnarnir
orönir þaö litlir aö vafasamt er
hvort dýrin geta fjölgað sér nægi-
lega mikiö i framtiöinni til aö þeir
geti lifaö af sem tegund.
Ekki er ööruvisi fariö meö nýja
kvótakerfiö og nýja stjórnunar-
fyrirkomulagiö („New Manage-
ment Policy”) sem IWC tók upp
1974. Atti þaö aö vera einhvers-
konar „andsvar” viö tilmælunum
Framhald á 14. siðu
k £ k k £ k £
stjórnarinnar og Alþingis Islend-
inga hefúr þegar skaöaö álit Is-
lands erlendis, þar sem tsland —
þrátt fyrir stuöning sinn viö til-
mæli nr. 33 — hefur ávallt siöan
skipaö sér viö hliö þeirra sem
stundaö hafa hvalföng i enn
stærri mæli. Þetta sést lika af
töflu II I sambandi viö atkvæöa-
greiðsluna á 25. ársfundi IWC áriö
1973.
Þaö er þó ljóst aö fylgjendum
hvalveiðibannsins hefur vaxið
fiskur um hrygg frá 1972 til 1973,
og svo hefur reyndar veriö siöan.
A ég hér ekki bara viö atkvæöa-
greiðslu ákveöinna rlkja I Alþjóöa
hvalveiöinefndinni, heldur einnig
stefnu þeirra heima fyrir, svo og
athygli og virkni almennings i
hverskonar náttúruverndarsam-
tökum, bæöi þeim sem huga aö
verndun hvala og öörum sem
starfa á breiöari grundvelli.
Rjómaís
Is og ávextir
í háuin glösum.
1 2 litri ávaxtaís eóa
vanilluís ávaxtasalat
pevttui rionu.
Utbuió avaxtasalat ui
smátt brvtiuðu enii, bán
jppelsinu, snron
mn a ‘í-a glosMHL bp<eni<
isinn upp með skeió, st'tji
og gjarnan appelsinusn
3 i
’Emm