Þjóðviljinn - 09.06.1979, Blaðsíða 9

Laugardagur 9. Júni, 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Vésteinn
Lúðvíksson:
Það hefur væntaniega ekki
farið framhjá neinum, að hægra
megin við þetta sem ennþá er
kallað vinstri er nú sprottin upp
nokkuð fjölmennur flokkur hug-
sjónamanna sem boða fullkomið
frelsi markaðslögmálanna og
takmörkun á afskiptum rikisins i
þessa veru: það skal iáta sér
nægja að vernda þetta sama
frelsi fyrir þeim sem ekkert þrá
nema höft og skömmtun. Mogg-
inn er stundum undirlagður af
þessum boðskap dag eftir dag og
er hann þó ekki eini vettvangur-
inn, borgarapressan er öll farin
aö taka undir sönginn, aðeins af
misjöfnum semingi.
Boðskapurinn og
veruleikinn
Nú er þessi speki ekki ný. Hún
átti sér kröftuga boðendur um öll
Vesturlönd þegar kapftalisminn
var endanlega að ganga af léns-
valdinu dauðu og gat i raun státað
af frjálsri samkeppni, það var á
18du og 19du öld. Siðan þá er
reyndar ekki liðinn langur timi á
mælikvarða eilifðarinnar, en
samt: kapitalisminn er ekki sam-
ur og jafn, frjáls samkeppni er
fyrir löngu úr sögunni nema sem
jaðarfyrirbæri og eftir stendur
aðeins frelsi auðhringanna til að
skipta með sér markaðnum;
hvarvetna hafa lika veikleikar
kerfisins leitt til siaukinna af-
skipta hins borgaralega rikis og
er ekkert lát á þeirri þróun.
Þetta er engin uppgötvun ill-
kvittinna marxista, þetta veit
núorðið jafnvel slælega upplýstur
borgari þvl hann lifir og hrærist I
þessu ástandi og verður að taka
tillit til þess. Um öll Vesturlönd
hefur þvi gamla viðkvæðið um
frelsi markaðslögmálanna verið
bæði hjáróma og kraftlitið um
áratugaskeiö og ekki ratað inni
tóneyra annarra en stöku ein-
feldninga sem dreymt hefur um
að snúa þróuninni við. I Banda-
rikjunum hafa þó endrum og
sinnum komið frammá sjónar-
sviðið miklir hugsjónasöngvarar
af þessu tagi og rekið upp fáein
boffs áðuren gleymskan hefur
gleypt þá. En allt hefur það verið
til útflutnings eingöngu. Hvergi i
heiminum er frjáls samkeppni
eins innantómur frasi og þarna i
guðs eigin landi, hvergi er sam-
vinna rikis og auðhringa jafnkær-
leiksrik og náin, og ekki verður
séð aö yfirstéttin hafi haft neina
teljandi andúö á verndartollum
og öðrum höftum þegar staða
hennar hefur farið versnandi slð-
ustu árin. Hinsvegar hefur
kenningin um frelsi markaðslög-
málanna fengið nokkurn hljóm-
grunn hjá þeim fasistastjórnum
sem Bandarikin styðja i þriðja
heiminum svokallaða.
Arangurinn hefur orðið hvað
glæsilegastur i Chile, þar hrynur
nú saman mest öll framleiðsla i
eigu innfæddra og bandariskir
auðhringir kaupa hræin fyrir
litið.
Vort islenska frelsi
Hingaötil hefur þessi kenning
aldrei átt sterka formælendur
meðal islenskrar borgarastéttar.
Kapitalisminn átti hér skiljan-
lega I vök að verjast strax í upp-
Hér er að finna hlutaskýringu á
söngnum um óhófleg afskipti
ríkisins, en enga á söngnum um
frelsi markaðslögmálanna.
Eignatilfærsla af þessu tagi gæti
hæglega farið fram án þess að
borgarastéttin hróflaði viö þvi
kerfi sem hún hefur gert sér á
löngum tíma til varnar erlendri
samkeppni.
Óðalið eða kotið
3) Hinn möguleikinn er öllu
stærri i sniöum, semsé endanlegt
afsal sjáfstæðrar efnahagslegrar
tilveru fyrir von um gróövænlega
þjónustu við erlent auðmagn.
Þessa hugsun orðaði Gylfi Þ.
Gislason fyrstur manna og mjög
spaklega fyrir sautjár. árum og
reyndist þá sem oft áöur næmari
á þarfir borgarastéttarinnar en
hún sjálf, I það minnsta tók hún
ekki kröftuglega undir meö spá-
manni sinum. Og þrátt fyrir „viö-
reisn” voru engin meiriháttar
skref stigin i þessa átt, jarð-
vegurinn var aðeins undirbúinn
með samningunum við EFTA, ál-
verksmiðjunni, auknu olnboga-
rými verlsunarinnar og nánari
tengslum við alþjóðlegar lána-
stofnanir en veriö höfðu. Ennþá
var það engin nauðsyn fyrir
islenska borgarastett að selja
kotið til að komast i vinnu-
mennsku á óðalinu. Hún eygði
þrátt fyrir allt von um einhverja
framtið i eigin nafni.
Til að draumurinn rætist að fullu veröur að vinna bug á Islenska þjóörlkinu I þess núverandi mynd.
Hugleiding í
ólistrænni söngtíd
Atökin I Sjálfstæðisflokknum eru ekki um hæfni einstakra manna held-
ur er slegist um framtiöarhagsmuni stéttarinnar.
Markmiðið er ástand þar sem hluti borgarastéttarinnar getur dafnað
óáreittur I þjónustu og samvinnu við erlent,auömagn..
hafi og hefði aldrei lifað af sem
slikur nema með þvi aö hlaða i
kringum sig varnarveggi ýmis-
konar og láta svo rikið annast þá
þætti sem einkafyrirtækin réðu
ekki við. Slaukin afskipti rlkisins
hafa frammaö þessu ekki valdið
forystu borgarastðttarinnar
miklum áhyggjum, hún hefur
þvertámóti litið á þau sem
tryggingu fyrir áframhaldandi
viðgangi stéttarinnar sem
heildar. Sönglandinn um fullkom-
ið frelsi markaðslögmálanna og
bölvun rikisafskipta hefur ekki
heyrst nema hjá einstaka manni
og þá aðeins sem máttavana
trúarjátningar viö hátiöleg tæki-
færi, svona álika og þegar for-
kólfar alþýðunnar finna á tylli-
dögum hjá sér hvöt til að minnast
nokkrum orðum á Socialismus.
Nú er þetta semsé breytt,
söngurinn er kyrjaður af heilum
kór, og þó hvorki lag, texti né
flutningur geti talist til hátinda
listasögunnar og auðvelt sé að
hæðast að öllu saman einsog
stundum er verið að gera hér i
Þjóðviljanum, þá verður ekki hjá
þvi komist aö staldra við og
spyrja: Hvað veldur? Ef hér væri
aðeins um einn einstakling að
ræöa væri freistandi að skýra
þessa áráttu sem heimsku eða
geðveiki, kannski sambland af
hvorutveggja. En sú er ekki raun-
in. Einstaklingarnir eru margir
og hæpið að álykta að tilviljun
ráði þvi að þessi ósköp hlaupi i þá
alla samtlmis. Semsé er liklegt að
málið sé örlitiö flóknara.
Sem tilraun til skýringar set ég
fram eftirfarandi tesur:
Endalok hagvaxtarins
1) A síðustu árum hafa vaxtar-
möguleikar islensks kapitalisma
farið ört minnkandi miðað við það
sem áöur var. Vegna rányrkju
undanfarna áratugi er nú svo
komið, að mikil fjárfesting i
sjávarútvegi er óhugsandi. Stöðn-
un i sjávarútvegi merkir stöðnun
i efnahagskerfinu sem heild nema
fundnar séu nýjar leiðir. Hverjar
gætu þær verið? tslensk borgara-
stétt hefur ekki fjárhagslegt bol-
magn til aö ráðast I eigin stór-
iðju. Vegna erlendrar samkeppni
virðist hún ekki hafa trú á ýmis-
konar smáiönaði sem hún gæti þó
eftilvill komiö á laggirnar með
tilstuðlan rikisins, hún virðist
þvertámóti búa sig undir og jafn-
vel sætta sig við hrun þess
iðnaðar sem fyrir er i landinu.
Auknum túrlsma eru greinilega
takmörk sett. Og um landbúnað
er óþarft að ræða. Framundan
sér þvi borgarastéttin stöðnun og
jafnvel samdrátt. A þessum
vanda — sem vauðvitað hefur
farið versnandi i þeirri kreppu
sem hrjáð hefur auðvaldsheiminn
allan undanfarin ár — sér
borgarastéttin enga lausn sem
gæti tryggt henni allri örugga
framtið. En hún gælir við tvo
möguleika (til einföldunar ræði
ég hér um hana sem heild)
2) Fyrirtæki I rikis- og félags-
eign eru tiltölulega fleiri hér en i
nokkru nálægu landi. Þessum
hlutföllum hefur borgarastéttin
lengi haft hug á að breyta. Oft var
þörf en nú er nauðsyn. Og vissu-
lega gæti hún andaö léttar um
sinn ef þetta tækist að einhverju
marki.
Þótt kaupahéðnar allskonar séu
ævinlega að bölsótast úti SÍS eru
engar likur til að borgarastéttin
leggi til atlögu við samvinnu-
hreyfinguna við núverandi að-
stæður. Til þess hefur borgara-
stéttin hvorki fjárhagslega né
pólitiska getu. Auk þess er hún
tengd samvinnuhreyfingunni ótal
hagsmunaböndum og sker ekki á
þau nema hún eigi sigurinn visan.
Þarna eru þvi öll sund lokuö.
öðru máli gegnir um þau rikis-
fyrirtæki sem borgarastéttinni
væri akkur i og hún gerir nú kröf-
ur til. Undir rikisstjórn einsog
þeirri sem nú situr verða engar
breytingar gerðar I þessa átt. Að
henni dauöri er afturámóti ekki
óliklegt að það verði reynt, til
dæmis undir nýrri „viöreisn”. En
þó það tækist að einhverju leyti
gæti það samt ekki skipt neinum
sköpum. Um mjög arðbæran og
umfram allt útþensluhæfan rikis-
rekstur er ekki að ræöa. Borgara-
stéttin fengi aðeins tækifæri um
sinn til að fjárfesta i tiltölulega
öruggum fyrirtækjum án þess að
þaö hefði teljandi áhrif á stöðnun
eða samdrátt efnahagskerfisins
sem heildar.
Þetta er nú liðin tíð. Sölu-
ákefðin kom vel i ljós með
aronskunni sem lognaðist ekki
útaf vegna „þjóðlegrar reisnar”
heldur af þvi Bandarikin sáu ekki
ástæðu til aö borga fyrir þá mellu
sem þau gátu fengiö gratis. Og
ekki hefur örvæntingin minnkað
siöan þá.
Hér er mál að einföldunum
linni: islensk borgarastétt er
sundurleit þó sameiginlegir
grundvallarhagsmunir hafi
hingaðtil tengt hana sterkum
böndum og foröað henni frá mikl-
um innbyrðis átökum. Ahrifa-
mesti hluti hennar er sá sem
stundar verslun og þjónustu.
Asamt þeim iðnrekendum sem
ekkert sjá frammundan nema
dauðann eða standa þegar meö
annan fótinn i innflutningi og ann-
arri verslun, er hann fylgjandi
breytingum á rikjandi ástandi I
átt til aukinnar þjónustu við er-
lent auðmagn. Gegn honum
standa útgerðarmenn og hluti
iðnrekenda, aöilar sem að ein-
hverju leyti sjá frammá stéttar-
lega tortimingu sina færist efna-
hagslegt ákvörðunarvald að fullu
útúr landinu. Þó þetta séu grunn-
andstæður er myndin langt frá
þvi að vera svona skýr. Hér skipt-
ir lika miklu hugmyndafræðileg
afstaða sem ekki þarf alltaf að
koma heim og saman við efna-
hagslega stundarhagsmuni við-
komandi hópa, ofurtrú á mildi er-
lendra auðhringa, hollustu við
islenska þjóðrikið og fleira. En
aðalatriðið er þetta: borgara-
stéttin er klofin i sinni framtiðar-
sýn og ágreiningurinn þegar
kominn uppá yfirborðið þó i
nokkru dulargervi sé. Atökin i
Sjálfstæðisflokknum eru ekki um
hæfni einstakra forystumanna
heldur er slegist um framtiðar-
hagsmuni stéttarinnar.
Þrándur í götu
4) Þótt þau öfl sem sjá hag sin-
um best borgið i beinni þjónustu
við erlent auðmagn séu likleg til
að verða ótviræð forystuöfl
borgarastéttarinnar áðuren langt
um liður, þá er ekki þarmeð sagt
að þau geti umbreytt draumórum
sinum i veruleika á augabragði.
Gegn sér hafa þau ekki aðeins
aöra hluta borgarastéttarinnar,
meirihluta verkalýðshreyfingar-
innar og fjölmenna millistéttar-
hópa, heldur lika sitt eigið riki.
Þetta hljómar sem þversögn i
eyrum þeirra sem trúa þvi að rik-
ið sé einungis tæki sem forystuöfl
borgarastéttarinnar geti beitt að
vild sinni. Svo einfalt er málfö
ekki. Það er eðli islenska ríkisins
(einsog annarra borgaralegra
Framhald á 14. siöu