Þjóðviljinn - 22.12.1979, Page 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 22. desember 1979.
Berglind
Gunnarsdóttir
Guömundur
Halivarösson
Sigrún
Hjartardóttir
Eirlkur
Guöjónsson
Hildur
Jónsdóttir
Ingibjörg
Haraldsóttir
Umsjón
af hálfu
Þjóðviljans:
Ingibjörg
Haralds-
dóttir
Dagana 29. og 30. nóvember
var haldin i Vestmannaeyjum
ráöstefna um kjör verkafólks i
sjávarútvegi. Þar var nú margt
til umræöu en meiningin er aö
gera hér nokkra (og ef til vill
ansi hiutdræga) grein fyrir um-
ræöunum um hiö fræga bónus-
kerfi I frystihúsunum.
Bónusinn kemur
í eld-gamla daga þegar ég
vann i frystihúsum á Akureyri
og i Reykjavik þá var unnið á
timakaupi, enginn skipti sér af
hraöa, þaöan af siöur nýtingu,
en þaö breytti þvi ekki aö kven-
fólkiö vann bæöi hratt og vel. Is-
lenskar konur eru nefnilega svo
lúsiöinn og vandvirkur vinnu-
kraftur, aö varla gefst annar
betri.
Svo kom bónusinn — launa-
hvetjandi vinnukerfi eöa vinnu-
hvetjandi launakerfi (ég ruglast
alltaf i þessu). Bónuskerfiö var
sett saman, undirbúiö og skellt
á verkafólk af atvinnurekend-
um án þess aö fólkinu væri gef-
inn timi til aö átta sig á fyrir-
bærinu. Verkalýösfélögin voru i
fyrstu ekki alveg viss um hvern-
ig þau ættu aö bregöast viö
þessu nýja kerfi og þaö var ekki
fyrr en töluvert longu seinna aö
þau komu sér upp sinum eigin
bónus-sérfræöingum.
Kerýid
Ráðstefnan i Eyjum:
BÓNUS
Bónuskerfiö er ævintýralega
flókiö. Þar er lögö áhersla á
tvennt — hraöa og nýtni, en
hvort tveggja er mælt og settir
upp ákveönir staölar sem eru
breytilegir eftir þvi um hvaöa
fisktegundir er aö ræöa.
A ráöstefnunni i Eyjum var
lagt fram plagg sem Bolli
Thoroddsen haföi tekiö saman
um hin ýmsu „vinnuhvetjandi
vinnukerfi.” Ég settist niöur
meö þessar prýöilegu útskýr-
ingar og nokkra bónusmiöa frá
vinkonu minni, reiknaöi og
hugsaöi svo aö rauk upp af
hausnum á mér - en meö litlum
árangri. Eg skammast min lítið
fyrir aö segja frá þessu — mér
skilst aö þetta sé reynsla ansi
margra verkakvenna I fiskiön-
aöi lika. Þaö er heldur ekki fyrir
ekki neitt sem veröur aö halda
mörg námskeið til aö kenna
konunum aö lesa launaseölana
sina.
Þaö bar lika öllum saman um
þaö I umræðuhópnum um
bónuskerfiö aö það væri alltof
flókiö. Jafnframt bar öllum
saman um aö þaö fyrsta sem
konurnar litu á og jafnvel þaö
eina —- væri hvaö bónusinn
þeirra væri hár.
Að vinna fyrir
kaupinu sinu
Bónusinn er þaö sem máli
skiptir i sambandi viö kaupiö —
margar konur lita ekki einu
sinni á timakaupið sitt. Hár
bónus og þaö aö vera bónus-
drottning er stööutákn og virö-
ingarstaöa i frystihúsunum. En
þaö er ekki bara aö konunum
meö háa bónusinn sé hampað og
hossaö. i umræöuhópnum kom
fram aö þaö hefur komiö fyrir i
Eyjum aö konur meö lágan eöa
engan bónus hafa fengiö launa-
seölana sina meö skrifaöri orö-
sendingu (frá verkstjóra). Hann
skrifar: ,,Þú vinnur ekki fyrir
kaupinu þinu.”
Þetta er auöskiliö þó að
bónusútreikningarnir séu þaö
ekki.
Skipti innávið —
skipti útávið
Bónusinn kemur ofan á tfma-
kaupiö — en I frystihúunum eru
ekki allir meö sama bónusinn.
Sumar konurnar eru meö
hundraö prósent bónus, aörar
eru meö 75%, enn aörir meö 50%
bónus og svo er hluti af starfs-
fólki frystihússins sem fær eng-
an bónus!
Þeir bónuslausu eru gjarnan
unglingar eöa eldra fólk sem
vinnur jaöarstörf I frystihúsun-
um. Þannig er innri mismunun
og stéttskipting sköpuö I kring-
um þaö hverjir „veröa þess aö-
njótandi aö fá bónusinn” og
hverjir ekki. Umræöuhópunum
fannst aö allir ættu aö vera á
sama bónus — nóg væri nú
samt.
Stress
Þaö var aðeins rætt um stress
og hvernig mórallinn á vinnu-
stööunum væri — en fróölegustu
umræöurnar um þaö efni fóru
fram eftir aö umræöum haföi
veriö slitiö, flestir voru farnir i'
mat og viö sátum eftir nokkrar
konur.
Þar kom þaö fram aö þegar
bónusstressiö bætist viö þreyt-
una sem situr bæöi i kroppnum
og sálinni vill mórallinn á
vinnustaönum veröa hræöileg-
ur. Þaö hefur komiö fyrir aö
svindlaö hefur veriö á pönnum,
skráöar of margar til að pina
bónusinn upp. Þær konur sem
þetta geröu voru æstar og
stressaöar bónus-háar konur
sem nýttu sér óvana krakka
sem látnir voru skrá pönnurnar.
Þar kom fram aö fleiri en ein
og fleiri en tvær konur beita öil-
um tiltækum aðferðum til aö
losna viö ruslið sitt (vegna nýtn-
innar). Stundum hefur allt lent I
hávaöarifrildi milli kvenna sem
hafa ásakaö hver aöra um aö
lauma rusli yfir á næstu borö.
Fleira kom fram — ekki allt
jafn fallegt — um stress og
vondan móral i kjölfar bónus-
kerfisins. Þaö er samt erfitt aö
fá konur til aö tala opinskátt um
þetta mál — þeim finnst ef til
vill aö þær séu aö rjúfa einhvern
trúnaö viö samstarfsfólk sitt og
I annan staö finnst konunum
þetta stress hálf-skammarlegt
og vilja ekki um það tala.
1 umræðuhópnum komu fram
ofboðslegar sögur um skipu-
lagsleysi og sóun á verömætum
i sjávarútveginum. Vilborg
Sigurðardóttir fyrrverandi for-
maöur Snótar I Vestmannaeyj-
um benti á þaö aö þaö væri hel-
vlti hart aö þumalskrúfurnar
Einhæf störf og aukin framleidni
Athugasemd frá dr. Ingjaldi Hannibalssyni vegna greinarkorns á
jafnréttissíðu laugardaginn 15. desember 1979
Síöastliðinn laugardag birtist
á jafnréttissiöu Þjóöviljans
greinarkorn eftir Hildi Jóns-
dóttur undir yfirskriftinni
„Framleiösiuaukning i fataiön-
aöi — einhæfari störf sauma-
fólks”. Pistiii þessi er skrifaöur
vegna viötals viö mig i 10. tbl.
Frjálsrar Verslunar, en þaö
fjallaöi um framleiöni-aukandi
aögeröir I fataiönaöi. t viötalinu
kom fram, aö ein leiö af
mörgum til aö auka framleiöni i
þessari grein iönaöar, væri aö
skipta gerö hverrar flikur upp i
aögeröir og framkvæmir einn
starfsmaöur þá hverja I staö
þess aö hver starfsmaöur vinni
fiikina frá upphafi til enda.
Hildur dregur þá rökréttu álykt-
un, aö þetta munileiöatileinhæf-
ari starfa saumafólks. Þaö er
rétt svo framarlega sem starfs-
menn framkvæma ailtaf sömu
aögeröina, en ekkert mælir á
móti þvi, aö starfsmenn skipti
um störf, og er raunar æskiiegt,
aö hver starfsmaöur sé þjálf-
aöur I sem flestum aögeröum.
Hildur viröist líta meö hug-
föngnum augum til fortiöarinn-
ar, þegar einn aöili sá um fata-
geröina frá byrjun til enda. Sú
spurning vaknar þvi, hvers
vegna sú aöferö hentar ekki
lengur i Islenskum fataiönaöi.
Svariö felst i raun I auknum
kröfum okkar allra til bættra
llfskjara. Starfsmenn I fataiðn-
aöi eiga sama rétt I þessum efn-
um og starfsmenn annarra
greina atvinnulifsins. Til þess
aö kjör þeirra veröi sambærileg
viö kjör annarra stétta eru tvær
leiöir fyrir hendi. Sú fyrri felst I
þvi aö vinnuaöferöum veröi i
engu breytt frá þvi sem áöur
var, en verö vörunnar hækkaö I
samræmi viö kauphækkanir I
landinu. Vandséö er, aö þessi
leiö sé fær, á meöan leyföur er
innflutningur á fatnaöi, sem
framleiddur er I verksmiöjum
meö mikla framleiöni, því verö
innfluttu vörunnar yröi mun
lægra en verö innlendu vörunn-
ar, þar sem vinnuinnihald henn-
ar væri mun minna. Vel getur
veriö aö einhverjir séu tilbúnir
að borga meira fyrir flik, sem
saumuö er af einum aöila, en
mjög er ég efins um, aö Hildur
gangi eingöngu I klæðskera-
saumuöum fötum. Hin leiöin er
sú, aö hagræöa framleiöslunni,
breyta vinnuaöferöum frá þvl
sem áöur var og þar meö stytta
framleiöslutlmann. Meö styttri
framleiöslutlma, má framleiöa
fleiri flikur á hverjum degi en
áður var unnt, og þvl geta laun
starfsmanna I greininni hækkaö
á sama tlma og verö vörunnar
til neytenda lækkar.
Þar sem ljóst er, aö jafnvel
íslendingar kaupa ekki Islensk-
an fatnaö, ef hann er dýrari en
innfluttur, er aöeins um tvennt
aö ræöa. Islenskur fataiönaöur
veröur láglaunaiönaöur meö
litla framleiöni, eöa framleiöni
hans veröur aukin og starfs-
menn i greininni munu búa við
sambærileg lifskjör og aörir
landsmenn. Ef Islendingar eru
ekki tilbúnir aö framleiöa fatn-
aö á svipuöum tlma og aörar
þjóöir, á fataiönaöur enga
framtiö hér á landi. Þaö er allt i
lagi, en þá verður aö skapa ný
atvinnutækifæri fyrir þá 2000
starfsmenn, sem I dag hafa llfs-
viðurværi sitt af fatafram-
leiöslu.
I greinarkorni sínu, gerir
Hildur lltiö úr konunni sem
saumaöi rennilása á buxur allan
daginn. Ef til vill átti konan
tveggja kosta völ. Aö sauma
rennilása á buxur og búa viö
sömu lffskjör og Hildur eöa aö
sauma buxurnar frá byrjun til
enda og búa viö mun lakari kjör.
Litli pollinn á barnaheimilinu
heföi átt aö vera hreykinn af
þvi, aö móöir hans haföi valiö
þann kostinn aö sauma renni-
lása á buxur, því líklega geröi
hún þaö til þess aö geta veitt
honum sem best lífskjör á
uppvaxtarárum hans, jafnvel
þótt þaö starf væri einhæfara en
önnur sem hún átti völ á.
Hildur efast um, aö strákarnir
meö stjórnunardraumana fáist I
saumastörfin. Ég er ekki viss,
aö þaö myndi leiöa til aukinnar
framleiöni I Islenskum fataiön-
aöi, ef þeir tækju þau aö sér.
Hitt vona ég hins vegar, aö
draumar mlnir veröi aö veru-
leika, þannig aö lifsafkoma
þeirra, sem viö saumastörfin
fást, veröi sem best.
Ingjaidur Hannibalsson
væru alltaf settar á konurnar I
frystihúsunum — þær ættu aö
vinna á ofsahraöa og meö há-
marksnýtingu — afla sem
stundum er orðinn hálfónýtur
þegar hann er kominn á borðin i
húsunum.
Haltu mér —
slepptu mér
Ég hef heyrt þaö sagt oftar en
einu sinni aö bónushæstu
konurnar endist ekki lengi.
Þetta er sagt I hlutlausum tón
eins og hver önnur staöreynd. I
Vestmannaeyjum er llka þaö
endemis-fyrirkomulag á bónus-
kerfinu, einsog Jóhann for-
maður Snótar benti á I fram-
söguræðunni sinni, aö þaö er
ekkert þak á bónusnum. öllum
bar lika saman um aö vinnutím-
inn væri alltof langur, álagiö
alltof mikiö og kaupiö alltof
lágt.
Hér aö framan hefur veriö
rakiö hvernig bónuskerfiö
tvistrar verkafólkinu, eykur á
innbyrðis sundrungu og etur
fólkinu hvert gegn ööru. Þaö er
flókiö og óskiljanlegt verkafólki
— enda hannaö til aö auka gróöa
atvinnurekandans en þrælkun
og gernýtingu vinnuaflsins —
kvennanna. A ráðstefnunni
komu fram athyglisverðar tölur
um þann gróöa sem bónuskerfiö
malar atvinnurekendum en um
þær veröur f jallaö á öörum staö
i þessu blaöi.
Samt styöur stór hluti verka-
kvenna a.m.k. i Vestmannaeyj-
um þetta djöfullega kerfi og ver
það meö hnúum og hnefum á
meðan ekkert annaö stendur til
boöa. Tlmakaupiö er svo lágt aö
þaö er bónusinn sem heldur lifi I
fólki þátt fyrir allt og væri hann
afnuminn gæti þaö lapiö dauö-
ann úr krákuskel. Lausnin er
auövitaö sú aö hækka tlma-
kaupiö a.m.k. um helming — en
þaö mun aldrei nást upp kröftug
barátta fyrir þvi eöa samstaöa
um þær kröfur á meðan allir
glápa á bónusinn — og vita-
hringurinn lokast.
Hvaö ber þá að gera? Þaö
þyrfti aö ræöa þetta mál ofan I
kjölinn og mun betur en gert
hefur veriö. Þaö þarf að rjúfa
þá leynd sem skapast um
bónuskerfiö vegna þeirrar
feimni — eöa ótta — viö aö tala
um ástandiö eins og þaö er. Ég
skora á þær verkakonur I fisk-
iðnaði sem þetta lesa aö skrifa
Jafnréttissiöu — meö eöa á móti
— eöa tala viö Rauösokkahreyf-
inguna. Þaö versta sem hægt er
aö gera i Öllum málum er aö
þegja og halda aö sér höndum.
Dagný Kristjánsdóttir.