Þjóðviljinn - 06.03.1980, Síða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 6. mars 1980
Hinsta kveðja til Jóns
Rafnssonar
I dag hringdi gamall og góöur
flokksfélagi og samherji okkar
Jóns Rafnssonar, Guðmundíir
Vigfússon, til min til Danmerkur
og sagöi mér aö Jón okkar væri
dáinn.
Ekki heföi þetta átt aö koma
mér á óvart. Jón hefur átt viö
langvinnt heilsuleysi aö stríöa og
maður gat átt von á þessum tiö-
indum á hverri stundu. Menn á
minum aldri ættu fyrir löngu að
hafa sætt sig viö dauðann. En ég
fékk sting í hjartaö. Ég var niöur-
sokkinn i vinnu, sem haföi næst-
um gripiö mig heljartökum, ég
heyröi varla þótt hrópað væri á
mig. En ég varö aöjlætta sam-
stundis, ég varö miöur min. Ég
átti erfitt meö að hugsa mér
heiminn án Jóns Rafnssonar.
Aratugum saman höföum viö
staöiö hliö viö hlið. Mér haföi
veist sú hamingja að eiga aö nán-
asta vini og samherja manninn,
sem mestu tiöindin i hamförum
aldarinnar, i baráttu islenskrar
alþýöu fyrir betra lifi, eru
órjúfanlega tengd við. Stundum
var lika erfitt i flokknum okkar og
leiöin vandrötuö. Af þeirri þol-
raun fara færri sögur, en ég hygg
aö hún hafi reynt meira á Jón en
allt annað, sem hann varö að tak-
ast á við um ævina. í þeim storm-
um stóöum viö Jón Rafnsson lika
ævinlega hliö viö hliö og meðan ég
naut stuönings hans, vissi ég að
ég haföi ekki oröiö viöskila viö is-
lenska alþýöu.Hann var mér tákn
alls hins virtasta og besta I fari
hennar. Ég get ekki hugsaö mér
hvernig ég heföi staöist þá raun
án Jóns Rafnssonar og þess sálar-
styrks, sem hann veitti bæöi mér
og öðrum, þegar mest lá viö og
mótbyrinn var þyngstur. Ég veit
að ótal margir hafa sömu sögu aö
segja. Og nú er hann horfinn.
Manni veröur algerlega orös
vant. Ekkert er eftir nema þögn-
in.
Lif Jóns Rafnssonar var ekki
rósum stráö. Auk baráttunnar viö
auðvaldiö þurfti hann að heyja
haröa daglega baráttu viö örbirgö
og sjúkdóma mest sitt lif. Eigi aö
siöur var hann mikill hamingju-
maður. Og hann kunni vel aö
meta þaö. Ég sagöi einhverntima
eitthvaö á þá leið, að ef ‘drlaga-
nornin hefði gefiö honum kost á
aö velja sér hlutskipti i llfinu, þá
hefði hann ekki valiö velsæld og
allsnægtir, heldur fátæktina,
erfiöleikana baráttuna — og gæf-
una. Þessi lifsviska setti á mann-
inn mark. Þar sem Jón Rafnsson
fór, þar var lika lifsgleöi. Hin
óviöjafnanlega gamansemi hans
var hvorttveggja I senn, eins og
smyrsl i sárin og heilsulind, sem
veitti manni nýjan þrótt.
Siöustu árin var starfsþrek
Jóns Þrotiö sökum vanheilsu. En
þessi mikli atorkumaöur, sem
aldrei féll verk úr hendi, kunni
lika aö taka þvi. Hann kunni alltaf
aö taka ósigrum og lifsgleöin var
förunautur hans til siöustu stund-
ar. Alltaf sótti maöur styrk og
bjartsýni til Jóns meðan hann
mátti mæla. Þá kom mér oft I hug
erindið úr baráttukvæöi þessa
ágæta skálds, sem lengi var á
hvers manns vörum:
Þegar daprast oss gangan viö
. ellinnarár,
þegar oþnast hið siöasta skjól
sígndu bióörauöi fáni vor
héluöu hár
undir hækkandi öreigasól.
Lát á blóörauðum grunni þá
bera við ský
okkar blikandi hamar og sigö,
fvlltu vetrarins heim þinum
voraldargný
til að vekja um gervalla byggö.
Láttu allsstaöar gjalla þinn
uppreisnarsöng
frá unnum aö háfjallabrún.
Og vér heitum aö fylkja okkur
fast um þá stöng,
þar sem fáni vor blaktir viö
hún.
Ég kann engin orö, er hæfa bet-
ur sem hinsta kveöja. Ég votta
aðstandendum hans og vinum og
allri islenskri alþýðu dýpstu sam-
úö.
28. febrúar
Brynjólfur Bjarnason
„Nú er enginn skemmtilegur
maður eftir á Islandi”, sagöi Þór-
bergur vist, þegar séra Arni Þór-
arinsson dó árið 1948. Þar
skjöplaöist meistaranum andar-
tak, þó ekki væri nema vegna
þess aö málvinur hans Jón Rafns-
son varö nær aldarþriöjungi leng-
ur ofar moldu.
Þaö var kannski ekki nema
von, aö Þórbergur gleymdi stund-
um þessum ótrúa þjóni sinum,
sem þá haföi svo skemmilega
margsvikiö hann um sjálfsögö
skylduverk og átti þó eftir aö for-
heröast I ósómanum. Jóni haföi
nefnilega veriö faliö aö gefa
meistara sinum skýrslur um
skrimsli I Baulárvallavatni og
fleiri stööum á Snæfellsnesi, en
siöar um draugagang I Tjarnar-
götu 20, þar sem hann • geröist
húsvöröur, eftir aö Sjgfúsarsjóö-
ur keypti þá eign fyrir eitt af hin-
um margfrægu rússagullum. Allt
sveikst Jón um, af þvi hann var
slfellt aö vafstra I þessu auma
hérvistarlifi verkafólksins og
fljúgast á viö skrimsli og drauga
auövaldsins.
Undirritaöur kynntist Jóni
ekki, fyrr en hann var langt geng-
inn I sextugt. Þá vildi svo til fyrir
flækju hlutanna, aö viö uröum
samstarfsmenn á skrifstofu
Sóslalistafélags Reykjavlkur I
nokkra mánuöi veturinn 1957—58.
Þá komu mér einmitt i hug þau
ummæli séra Arna Þórarins-
sonar, aö alþýöan búi yfir meiri
speki en allir háskólar veraldar-
innar.
A flækingi um jöröina I aldar-
fjóröung hef ég sjaldan fyrirhitt
eins skemmtilega greindan mann
og Jdn og mun seint blöa þess
tjón. M.a. kenndihann mér aö llta
aldrei ipp til verkamanna af þvl
þeir væru verkamenn aö atvinnu,
heldur aöeins ef þeir væru
baráttumenn fyrir reisn verka-
lýösstéttarinnar. Hann vildi
aldrei láta miöa stefnu verka-
lýösins viö sjónarmiö
„dreggjanna”. Þess vegna varð
hann heldur aldrei einn þeirra
Minning
Jón
Fœddur 5. mars 1899 — Dáinn 28. febrúar 1980
spilltu verkalýösforingja, sem
heimssagan á of mörg dæmi um.
Sumir uröu fyrir smáskrltnum
vonbrigöum, þegar þeir kynntust
Jóni, bæöi andstæöingar og volaö-
ir samherjar. Þeir væntu þess aö
sjá I honum hina kúguöu stétt
samanherpta. En þaö var nú eitt-
hvaö annaö. Jón var meö indælli
húmoristum og frásagnargáfan á
háustigi. Ég minnist t.d. draums
hans um tóbakiö. Sem gömlum
berklasjúklingi áskotnaöist hon-
um eitt sinn heilsubótardvöl á
Krimskaga. Um leiö átti hann aö
venja sig af neftóbaki, sem hann
haföi brúkaö um áratugi. Nú lá
hann I sólinni á margra kilómetra
langri sandströndinni og sofnaöi.
Og dreymdi aö allur sandurinn
var oröinn aö neftóbaki, sem
hann lét sáldrast millum fingra
sér.
Hann kunni lika aö efla hina
vammi firröu Iþrótt Óöins. En
skáldskapur hans var brúks-
kúnst, sem hann greip til eftir
viövikum eöa andans yfirhell-
ingu. Eitt notagildi ljóölistar-
innarvar t.d. aö halda Bimi I Iöju
I Flokknum. Bimi varö stundum
skapfátt aö þvi marki, aö hann
hótaöi aö segja sig úr þessum
svikula flokki. Þá þótti Jóni jafn-
an litiö leggjast fyrir góöan dreng
og stefjaöi á hann beinkerlinga-
visum til aö hafa úr honum ólund-
ina, en slikar visur þóttu Bimi
öörum hlægilegri. Jón fór stöku
sinnnum meö vlsnadæmi af þessu
taginu og vonandi geymir Björn
frumritin enn I fórum slnum
Jón var reyndar einn þeirra,
sem okkur meöalámum þykja
stundum allt aö þvl óhugnanlega
hagmæltir svo aö minnir á
ófreskigáfu. Frægt er dæmiö og
má þó flakka, þegar hann flengdi
viö einn stein Jón prófessor
Helgason og Kristin E.
Andrésson. Jón Helgason haföi
flutt erindi I Kaupinhafn um
vanda þess aö yrkja á Islensku nú
á dögum. Nefndi hann sem dæmi,
aö illmögulegt væri aö finna not-
hæf rlmorö á móti oröum einsog
stúdent og Parls. Þetta birti svo
Kristinn I Timariti Máls og menn-
ingar.
Jón brást hinn versti viö þess-
ari vantrú á Islenskri hagmælsku,
hringdi I Kristin og baö þá aldrei
þrifast hann eöa Jón Keingon.
Rimiö væri t.a.m. auöleyst
sisona:
Hún stóö þarna allsber
og útglennt
I afspyrnuroki á skaris
og staröi á brjálaöan stúdent
I strifuöum buxum frá Parls.
Betur væri aö verkalýöskemp-
ur nútildags kynnu að stinga eins
vel upp i gáfumenn.
Einsog ljóst mun vera haföi Jón
skelfing lltinn áhuga á höfundar-
rétti eöa söfnun eigin verka. Vis-
um var þvl bæöi stoliö af honum
og logiö upp á hann. Steinn
Steinarr laug vist oft vlsum upp á
Jón, sem hann vildi ekki gangast
viö sjálfur. Og Jón lét þaö stund-
um gott heita, ef hann hélt aö
Steini væri þægö i. Þó mun eftir-
farandi hringhenda um Kóreu-
strlöiö vera eftir Jón:
Sólin hlý um borg og bý
brosir skýin gegnum.
Viö sina piu Syngman Rhee
söng á kvlaveggnum.
Jón fór oft á kostum I frásögn-
um af mönnum og málefnum á 3.
og 4. áratugnum, og er athyglis-
vert aö bera þær saman viö bók
Þórs Whitehead um kommúnista-
hreyfinguna á lslandi á sama
tlma. Þdr er I sjálfu sér heiöar-
legur, en bók hans er nokkuö ein-
sýn aö þvl leyti, aö hann blinir
einkum á tengsl kommúnista á
Islandi viö Komintern. 1 frásögn-
um Jóns ög félaga var þetta lltil-
fjörlegt og nánast spaugilegt atr-
iöi. Barátta verkalýösins heima-
fyrir var aöalmáliö.
Þd var Jón ekki einn þeirra,
sem afhrópuöu Josep gamla
Stalín. Oöru nær. Hann haföi eins-
og fleiri alltaf hálfgerða skömm á
Krústjoff fyrir fleipur hans um
gamla manninn. Samt var Jón
órafjarri þvi aö vera „stallnisti”
eftirminum hugmyndum, ég tala
nú ekki um aöra kjána, sem láta
helst svo sem mannlegt ráöriki sé
sama og stalinismi. Aö gefnum
tilefnum geröi Jón svofellt grln aö
öllu þessu i einni sinni siöustu
fleygu vlsu:
Vandræöaástand er.
Alþýðan barmar sér.
Stjórnin stefnir á sker.
Stalfn er ekki hér.
Jón mun fyrst og fremst lifa I
minningu kunningja sinna, en viö
erum þvi miður lélegar og for-
gengilegar heimildir. Hann gaf út
fáeinar bækur, og auk Rósarimna
er Vor I verum eftirminnilegust
og frumlegust. Handritiö aö
framhaldi hennar hljóp I hellu-
stein I stórstraumsflóði, sem
eillföarverumar i Tjarnargötu 20
hafa visast hleypt i kjallarann.
Og er þeirra heimilda þar aö
leita. Fyrrihlutinn var hinsvegar
lesinn upp I útvarpi fyrir fáum
árum. Þá reiddust kratagrey.
Þaö varö Jóni mikil gleöi I elli
sinni.
Arni Björnsson
Meö Jóni Rafnssyni er fallinn I
valinn einn af mikilhæfustu bar-
áttumönnum Islenskrar verka-
lýöshreyfingar á þeim árum er
hvaö haröast var sótt aö llfskjör-
um verkafólks I landinu. Ferill
hans og forystuhlutverk I þeirri
varnar- og sóknarbaráttu veröur
aö mlnu viti aldrei ofmetinn og
er og veröur lýsandi dæmi um þaö
hverju einstaklingur meö óbil-
andi baráttuvilja og dæmafáa
fórnfýsi getur áorkaö viö hinar
erfiöustu aöstæöur.
Ég ætla mér ekki þá dul aö
reyna i stuttu máli aö lýsa þeim
áhrifum er starf slfkra manna
sem Jóns Rafnssonar, hefir haft
fyrir verkalýöshreyfinguna I
þessu landi, en fyrir mig persónu-
lega tel ég þaö mikla hamingju aö
hafa fengiö, um áratugi, aö starfa
viö hlið hans og hafa átt þess kost
aö fylgjast með starfi hans og
hagsmunamálum verkalýös-
hreyfingarinnar.
Þá var þaö ekki minna um vert
aö hafa átt hann aö vini, um lang-
an aldur, þvl ákjósanlegri félaga
var ekki unnt aö eiga. Aldrei var
maöur svo fúll aö gamansemi
Jóns gæti ekki ráöiö bót á þvi.
Ég vil enda þessi fáu orö meö
þakklæti fyrir fjölda ógleyman-
legra stunda er viö áttum saman I
starfi og leik, þvi alltaf varst þú
veitandinn.
Björn Bjarnason.
Viö fráfall Jóns Rafnssonar er
lokiö stormasamri ævi mikils
baráttmanns sem helgaöi Is-
lenskri verkalýösstétt starfs-
krafta slna og hæfileika á löngum
og gifturikum ferli.
Jón Rafnsson fæddist 6. mars
1899 aö Vindheimum i Noröfiröi,
sonur hjónanna Guörúnar Glsla-
dóttur og Rafns Júllusar
Simonarsonar útgeröarmanns.
Ekkier mér kunnugt hvort hug-
ur Jóns hefur beinst aö skóla-
göngu i æsku, en ekki þykir mér
þaö ósennilegt meö slikan hæfi-
leikamann, fluggreindan og
næman. Er ekki aö efa aö skóla-
nám heföi veriö honum af þeim
. sökum auösótt. En á æskudögum
Jóns á fyrstu tveimur áratugum
þessarar aldrar áttu fátækir
unglingar úr alþýöustétt ekki
auðvelda leiö til menntunar. Lifs-
baráttan sjálf tók strax v'iö meö
miskunnarlausum kröfum um að
duga eöa drepast. Og margir dug-
mestu unglingarnir horföu til
sjávarins sem heillandi starfs-
sviös og einnig I von um siemileg-
an hlut þegar „sá grái” gæfist á
færiö eöa llnuna.
Jón Rafnsson geröist ungur sjó-
maöur og kynntist þá af eigin
raun kjörum sjómanna og verka-
manna og þvi réttleysi sem al-
þýöanbjó við. Meöfædd réttlætis-
kennd og óvenjulegur baráttu-
dugur skipaöi Jóni snemma I for-
ustusveit vaknandi stéttahreyf-
ingar verkafólks I Noröfiröi. Var
hann þar kornungur kjörinn til
forustu I verkalýðsfélaginu og
þótti strax sýna þann eldmóð og
forustuhæfni sem siöar átti eftir
aö gera hann aö landskunnum
verkalýösleiötoga.
Siöar settist Jón aö I Vest-
mannaeyjum og geröist ásamt
mági slnum tsleifi Högnasyni
brautryöjandi verkalýöshreyf-
ingarinnar og aöalskipuleggjandi
verkalýösbaráttunnar I Eyjum.
Atök um kaup og kjör verkafólks
og sjómanna voru á þessum árum
óvenjulega hörö I Vestmannaeyj-
um enda Eyjarnar þá langstærsta
verstöö landsins og þangaö þyrpt-
ust hundruö aökomumanna á
vertiö vlösvegar aö af landinu.
Reyndust þessi stéttaátök I Eyj-
um mörgum heimamanni og aö-
komumanni þarfur og dýrmætur
skóli sem lengi var búiö aö, og
margur mikilvægur árangur náö-
ist fram meö dirfsku og sam-
heldni sem varö verkafólki vlöa
um land til hvatningar og eftir-
breytni.
Jón og Isleifur létu ekki viö þaö
sitja aö leiöa hina faglegu baráttu
verkalýösins I Vestmannaeyjum.
Jafnhliöa byggöu þeir, ásamt
mörgum ágætum félögum öörum,
upp öflpga róttæka stjórnmála-
hreyfingu, eina þá þróttmestu og
athafnasömustu á landinu. Báöir
höföu þeir tileinkaö sér hugsjónir
og markmiö sóslalismans um
réttlátara þjóöfélag og drógu svo
sannarlega ekki af sér I boöun og
kynningu stefnunnar og skipu-
lagninu ■ liösmanna hennar til
átaka og forustu i málefnum hins
vinnandi fólks.
Starf Jóns I verkalýöshreyfing-
unni I Vestmannaeyjum vakti á
honum þá athygli aö hann hlaut
aö veröa kvaddur til starfa á vlö-
tækari vettvangi fyrir verkalýös-
samtökin og þau stjórnmálasam-
tök sem þeim voru tengd.Enda
fór þaö svo aö feröalög, fundahöld
og skipulagsstörf viösvegar um
land á vegum hinnar róttæku
verkalýösheyfingar voru um ára-
bil höfuöverkefni hans. AB þessu
brautryöjandastarfi gekk Jón af
þeim eldmóöi og dugnaöi sem
honum var jafnan laginn. Hann
feröaöist vitt um landiö, hvatti
verkalýö og samherja til baráttu
og skipulagöi samtök alþýöunnar
bæöi á faglegu og pólitlsku sviöi.
Þaö varö m.a. hlutverk Jóns