Þjóðviljinn - 02.08.1980, Page 3

Helgin 2.-3. ágiist 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 3
Timabær aðvörun á „Ari trésins

á þessu ógæfusamlega árásarliBi
sannist hiB fornkveBna, aB hæst
bylji I tómri tunni. En hvaB vilt þú
segja um afstöBu bænda.
— ÞaBer augljóstmál, aBerfitt
er aB reisa rönd viö gróBur-
eyöingu af völdum ofbeitar nema
aB bændum sé ljós sú hætta, sem
hér er á ferB og séu reiöubúnir til
þess aö leggja fram sitt liB i
þessari baráttu. A undanförnum
árum hef ég haldiö fundi i flestum
sveitum landsins, þar sem ég hef
reifaö þessi mál og rætt viö
bændur. Og ég get ekki boriö
þeim aöra sögu en þá, aö yfirleitt
séu þeir mjög jákvæöir f afstöBu
sinni. Viö megum ekki gleyma
þvf, aö þaö er ekki ýkja langt
siBan íslendingar almennt geröu
sér 1 jóst aö hvaöa ósi okkur var aö
bera í þessum efnum. ÞaB er
ávallt auövelt aö vera vitur eftir-
á, ekki síst fyrir þá, sem aldrei
hafa staöiö f sporum bænda en
dæma þá nú hvaö haröast.
Lélegur fallþungi
afleiðing ofbeitar
A þessum fundum meB bændum
hef ég m.a. lagt áherslu á eftir-
greind meginatriöi:
Viö sitjum uppi meB land — og á
ég þar viö hálendiö — þar sem 3
ha. þarf til þess aö framfleyta
einni lambá yfir sumariö. Er þá
tekiö meöaltal af landinu öllu. En
þar sem best lætur þarf kannski
aöeins 1 ha. I sama skyni.
Þannig gæti þaB veriB á landinu
öllu. Þar sem ofbeitt er bftast
betri plöntumar alltaf fyrst og
siBan eru aöeins eftir þær plöntur,
sem fénaöurinn lætur verr viö.
Þannig minnkar smám saman
fjölbreytni gróöursins og þaö
kemur niöur á vænleika fjárins.
Fyrir þessu atriBi, svo þýöingar-
mikiö sem þaö þó er, held ég aö
menn hafi ekki gert sér næga
grein, en skilningur á því fer þó
stöBugt vaxandi. Lág meöalvigt
islenskra dilka, 14—14,5 kg, er
bein afleiöing af rýrö gróöur-
lendisins og litillar fjölbreytni
þess. Lögö hefur veriö mikil
áhersla á kynbætur sauöfjárins
undanfama áratugi og tekist
hefur aö rækta upp fé, sem hefur
eöli til mikilla afuröa. En þaö
kemur fyrir litiB ef féö hefur ekki
nóg aö bita og brenna sumar jafnt
sem vetur. Ef viö fækkum i
högum þar sem ofbeit er, mundi
þaö koma fram i meiri afuröum
eftir hvern einstakling og viB þaB
vinnst margt, sem of langt yröi
upp aö telja hér, og liggur enda I
augum uppi. Framtiö fjárbónd-
ans er öllu ööru fremur undir arö-
semi gróöurlendisins komin.
Langvarandi ofbeit getur svo
endanlega haft i för meö sér aB
gróöur veröi þaö gisinn og
veikbyggöur aö hann standist
ekki eyöingaröflin: vind og vatn.
Skógrækt og beit
Rannsóknir hafa sýnt, aö árs-
uppskera af Uthaga er hér um 0,9
tonn þurrefnis af ha aö meðaltali.
Uppskera skóglendis er hins-
vegar um 6 tonn þurrefnis á ha.,
þegar meötalinn er lauf- og viöar-
vöxtur trjánna. Beitargildi skóg-
lendis er hinsvegar miklu meira
en fram kemur i uppskerunum,
vegna þess hve gróðurinn er þar
fjölbreyttur. Þannig hefur botn-
grdöur I Hallormsstaöarskógi 5
sinnum hærra beitargildi en
gróður úhagans utan giröingar-
innar.
Nú er þaö svo, aö löngum hefur
veriö litiö á búfjárbeit og skóg-
rækt sem algerar andstæöur.
Núoröiö vita menn hinsvegar aö
þaö er einkum vetrar- og vor-
beitin sem er hættuleg skóg-
lendinu og skaðsemin liggur i þvl,
aö hún hefur haldiö ný-
græöingnum niöri svo aö skóg-
lendin hafa ekki endurnýjast. Nú
tiökast vetrarbeit yfirleitt ekki
lengur og þvi á aö vera alveg
óhætt aö beita skóglendiö á
sumrin, þegar nýgræöingurinn
hefurnáö ákveönum aldri og hæö.
A þessu munu þeir bráöum
þreifa, skogarbændurnir austur i
Fljótsdalnum.
Vföa eru svæöi, bæöi á láglendi
og hálendi, sem friöuö eru af
náttúrunnar völdum, svo sem
hólmar I ám og vötnum. Sem
dæmi má nefna smáeyju I stööu-
vatni á Auökúluheiöi. Hún liggur
500 m yfir sjó, en er vaxin há-
vöxnu viöi- og birkikjarri, blóm-
stóöi, hvönn og blágresi. A
landinu I kring, i 200 m fjarlægö,
er gróðurinn gisinn og.rýr.
Uppskera á eyjunni var um 2,1
tonn þurrefnis af ha en aðeins 0,3
tonn i landi og þó var munurinn á
beitargildinu enn meiri. Ef
gróður væri i jafnvægi I landinu
mætti búast viö aö á láglendi, upp
aö 300—400 m yfir sjó væri mestur
hluti þurrlendis og þurrustu
mýra klæddur viöi- og birki-
kjarri og jafnvel skógi og botn-
gróður væri margfalt grósku-
meiri en úthagi er nú. Þaö má
leiða að þvi fullgild rök, að af-
köst og gæöi úthagans geta þre-
faldast til fimmfaldast við þaö aö
breytast Ur núverandi ástandi
yfir i þann jafnvægisgróöur, sem
hér hefur verið lýst.
Sé aðeins skoðuö hin hagfræði-
lega hliö þessa máls er augljóst
hverja þýöingu þessi breyting
hefði fyrir landbúnaöinn, sem
byggir afkomu sina svo mikiö á
nýtingu hins náttúrlega gróöur-
lendis. En I þeim miklu
umræöum, sem átt hafa sér staö
aö undanförnu um afkomumögu-
leika landbúnaöarins hefur varla
veriö minnst á þetta atriöi.
„Komir þú á
Grænlands grund”
Þegar viö ræöum um gróöurfar
á Islandi þá er ekki úr vegi að
gefa Grænlandi auga. Þar höfum
viö Islendingar unniö aö rann-
sóknum á gróöri og beitarþoli i
hinni fornu Eystri-byggö undan-
farin 3 ár. Sauöfjárrækt hefur
verið stunduð þar frá 1920 meö fé
af fslenskum stofni. Féö er ekki
margt og sumarhagar hafa aldrei
veriö fullnýttir þótt sjá megi
Botngróöur skóg- og kjarrlendis hefur allt aö fimm sinnum hærra
beitargildi en úthaginn.
nokkra gróöureyöingu af óöldum
ofbeitar kringum þorp og stærri
fjárbú, og þá einkum vegna
vetrarbeitar.
Rannsóknirnar hafa leitt i ljós,
aöbeitargildi þessgróöurlendisá
Grænlandi, sem búiö er aö kort-
leggja, er 4—5 sinnum hærra en
hér gerist. Munurinn sést glöggt á
afurðum sauöfjárins. A Græn-
landi er algengt, þar sem fóöraö
er eins og best gerist hérlendis, aö
sláturlömb séu allt aö 2/3 þyngri
en hér og er fjárstofninn þó hinn
sami. Þess ber aö geta, aö lömb á
Grænlandi eru nokkru eldri en
hér þegar þeim er slátraö, en þau
eru heldur ekki fituö á ræktuöu
landi fyrir slátrun, eins og hér
gerist viöa. Ræktaö beitiland er
ekki til á Grænlandi, góöir út-
hagar gera það óþarft. Engin
ástæöa er til aö ætla, aö beitiland
okkar geti ekki verið jafngott þvi
á Grænlandi, ef rétt er aö málum
staðiö, og afuröir sauöfjárins I
samræmi vö þaö.
Áhrif árferðisins
— Aö endingu, — þvi einhvern
botn verðum við aö slá i þetta'
spjall okkar þó aö á fjölmargt
mætti ennþá drepa, — nú á ár-
feröið verulegan þátt I þvi hver
vöxtur gróöursins og viögangur
veröur hverju sinni.
— Já, aö sjálfsögöu. Þó aö viö
séum búnir aö ákveöa beitarþolið
þá getum viö ekki ráöiö viö
veöurfarssveiflurnar né séö þær
fyrir. Eins og t.d. I fyrra þegar
spretta varö margfalt minni en I
meöalári. Slikum sveiflum verö-
ur aö mæta hverju sinni meö sér-
stökum aðgeröum. Þaö þyrftu að
vera i hverju upprekstrarfélagi
ákveönir aöilar, sem segöu: Nú
er ástand afréttarinnar þannig,
aö þangaö má ekki reka fé fyrr en
þetta og þetta og auk þess veröur
aö taka þaö heim fyrr en venju-
lega. Landinu veröur aö hlifa
umfram venju, ef ekki á illa að
fara og sá ávinningur, sem kann
að hafa náðst e.t.v. að verða aö
engu.
Ég efast ekkert um þaö, aö ef
viö aöeins tökum þessi mál
réttum tökum, þá getum viö
endurheimt þaö land, sem meö
ýmsum hætti hefur veriö aö
ganga okkur úr greipum siöast-
liöin 1100 ár,
—mhg