Þjóðviljinn - 19.09.1980, Qupperneq 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 19. september 1980.
Varmaveita á Neskaupstað
— Valkostur 1 húshitun
Inngangur
Fyrir nokkrum dögum skrifaBi
Heimir Sveinsson tæknifræöingur
grein i Tfmann og Þjóöviljann um
fyrirhugaða varmaveitu i Nes-
kaupstaö.
Hann fjallar um málið af meiri
þekkingarskorti og skilnings-
skorti en búast má viö hjá tækni-
menntuöum manni, sem auk þess
aö vera tæknimenntaöur vinnur
viö orkumál. I umfjöllun sinni
veitist hann aö ýmsum aöilum,
sem aö orku og hUshitunarmálum
vinna, svo sem VST og öörum
verkfræöistofnunum, Lands-
virkjun, Orkustofnun og Rarik,
meö ásakanir um öhæfni og illan
vilja.
Uppspretta reiði hans virö-
ist vera þaö aö honum finnst
vegur beinnar rafhitunar allt of
litill. Hann finnur varmaveitu-
hugmynd i Neskaupstað allt til
foráttu bæöi fyrir notanda og
orkukerfiö i heild og reynir aö
gera fyrirbæriö sem tortryggi-
legast.
Verkfræðistofa Siguröar Thor-
oddsen h.f. (VST) fær á’ sig ásak-
andir um fals og óheilindi. Þar
sem ég hef á vegum VST unniö aö
þessum varmaveitum og er höf-
undur frumathugunar er mér
skylt aö svara þessu.
VST hefur stundaö ráögjöf i
verkffæði i nærfellt 50 ár, hefur
unniö viö ýmsar helstu fram-
kvæmdir i orkumálum hér á landi
og er mi stærsta verkfræðistofa
landsins meö um 60 starfsmenn.
Hjá okkur hefur ætiö veriö lögö
mikil áhersla á vönduö vinnu-
brögö.
Ásökunum Heimis visa ég til
fööurhúsanna, slikur mál-
flutningur þjónar engum tilgangi
i umræöu um tæknilegt og fjár-
hagslegt málefni eins og hér um
ræöir. Megininntak greinar
Heimis er rangt, og kem ég aö þvi
siöar, en ætla fyrst aö gera
nokkra grein fyrir varmaveitum.
Húshitun
Vegna sihækkandi oliuverös á
undanfömum árum hefur veriö
aö þvi stefnt aö taka I notkun inn-
lenda orkugjafa i staö gasolíu.
Stór skref hafa verið stigin i nýt-
ingu jarövarmans á undanförn-
um áratug. Má þar nefna Hita-
veitur Reykjavikur, Suöumesja
og Akureyrar sem hinar stærstu.
Enn eru margar hitaveitur i
undirbúningi og á lokastigi, svo
sem Hitaveita Akraness og Borg-
arfjaröar.
Hlutdeild jarövarmaorku i hús-
hitun var 1974 um 49 %, 1977 um 64
% og er nú um 73 %. Hlutdeild
oliuorku i húshitun var 1974 um 46
%, 1977um 27 % og er nú um 16 %.
Af opinberri hálfu er að þvi stefnt
aö taka innlenda orkugjafa i
notkun i staö gasoliu aö sem
mestu leyti á næstu tveim til
þremur árum. Jarövarmi veröur
væntanlega virkjaöur áfram eins
mikiö og bægt er en á svæöum þar
sem hann viröist ekki tiltækur I
bráö huga menn eölilega aö nýt-
ingu raforku til húshitunar.
Rarik og Iönaöarráðuneytiö
hafa unnið mikiö starf viö aö
móta stefnuna I þessu máli og er
niöurstaöan sú fyrir hin svo-
nefndu köldu svæöi aö velja
blöndu af varmaveitum og beinni
rafhitun.
Fyrir meginhlutann af okkar
húshitunarmarkaöi er jarö-
varminn nú og veröur viö frekari
aukningu byggöar áfram mikil-
vægasti og jafnframt ódýrasti
orkugjafinn.
Hvað er
varmaveita?
Varmaveita eöa R—O hitun er
I hugsuö sem hitaveita þar sem
varminn er framleiddur i kyndi-
stöö meö rafmagni eða svartoliu-
brennslu.
í kyndistöð er vatn frá bakrás
hitaö upp i 80—90*C i kynditækjum
og dælt þaðan inn á jöfnunar-
geymi. Þaöan er þvi dælt eftir
þörfum um framrás til notenda,
en i miöstöövarofnum þeirra og
neysluvatnshiturum kólnar þaö
ogrennur siöan um 35—4<fC heitt
um bakrás til geymis. Þaöan fer
þaö aftur til kynditækja og hitnar
aftur. Fyrst og framst er raf-
skutsketill notaöur til þess aö hita
upp vatn. Hann er haföur nokkuö
riflega stór til þess aö geta annaö
vatnssöfnun þegar rafmagn er
tiltækt. 1 kyndistöð er einnig
svartoliuketill. Hann er notaöur
þegar ekkert rafmagn er tiltækt
og jöfnunargeymir hefur veriö
tæmdur af orku. Auk þess er
svartoliuketill nauösynlegt vara-
afl, þegar truflun veröur i raf-
orkuöflun og raforkudreifingu.
Jöfnunargeymir varðveitir
orku I formi 90^C heits vatns.
Umframafl rafskautsketils og
varmarýmd geymis gera stööinni
kleift aö safna orku og nýta þann-
ig flutningsvirki betur. Sömu-
leiöis leiöir þetta til aukins nýt-
ingartima á afli i orkukerfinu
bæöi I- flutningskerfi og i virkj-
unum.
Hvers vegna
varmaveita?
I timariti VFt áriö 1976 skrifar
Jóhannes Zoéga um húshitun.
Hann fjallar um varmaveitur eöa
R—0 hitaveitur eins og hann
nefnir þær. Hugmyndin var nýleg
og byggöist á þvi aö nýta af-
gangsorku til aö hita vatn i kyndi-
stöö, en hafa svartoliukatla til
uppfyllingar og til vara.
Nýtingartimi hámarksafls al-
mennrar notkunar og húshitunar
sameiginlega er aö meöaltali ná-
lægt 55 %. Oftast er þvi talsvert
umframafl til staöar i raforku-
serfinu, sem byggt er upp af
virkjunum, flutningslinum og
dreifikerfum. Talsverð orka um-
fram þarfir er einnig oft til i
kerfinu. Þetta er misjafnt eftir
þvi hvernig stendur á virkjunum
3g eftir eðli og gæöum vatnsára.
Þar er um aö ræöa orku fallvatna
sem rennur ónotuð fram hjá
virkjunum. Slik orka er oft nefnd
ítryggö orka og er seld sem slik.
Not slikrar orku, þegar til er,
bætir nýtingu flutningsvirkjana
og virkjana og hefur þannig
heppileg áhrif á raforkukerfiö i
beild. Hugmyndin er aö varma-
veitur nýti slika ótryggöa af-
gangsorku.
Stefnumótun um
nýtingu raforku
til húshitumr
Arið 1978 geröu nokkrar verk-
fræðistofur frumáætlanir um
varmaveitur fyrir allmarga staði
á landinu. Vinna þessi var unnin
aö tilhlutan Rarik fyrir Rarik og
Iönaöarráöuneytiö. Þar á eftir
unnu tvær verkfræöistofur aö
samanburöi á beinni rafhitun og
R—O hitun. Niöurstaöa þessara
athugana benti til þess aö lítill
munur væri á þvi þjóöhagslega aö
velja annan hvorn kostinn ein-
göngu. Hins vegar var taiiö hag-
kvæmt aö koma upp varma-
veitum á stærstu stöðunum en
nota annars beina rafhitun.
Framhald þessa máls er aö
varmaveitur á Höfn og Seyðis-
firöi eru i byggingu og veitur fyrir
Neskaupstaö, Stykkishólm,
i Grundarfjörö og Ólafsvik eru i at-
I hugun.
i Varmaveita í
Neskaupstað
Varmaveita i Neskaupstað,
frumathugun 2, kom út hjá VST i
febrúar 1980. Þar er ýtarlega gerö
grein fyrir öllum forsendum sem
skýrslan grundvallast á. Aætlaö
orkuverö til notenda er á verðlagi
i febrúar 1980 um 13.7—15.0
kr/kWh á meðan bein rafhitun
kostaöi 16.80 kr/kWh, eöa um
81—89 % af veröi beinnar rafhit-
unar.
t ágústmánuöi haföi verölag á
stofnkostnaöi oliu, launum o.fl.
hækkaö um 20—25 % og verö raf-
orku hækkaö um 9 %. Sé þaö
verölag notaö er áætlaö orkuverö
miöaöviösömuforsendurog áöur
16.2—17.6 kr/kWh á meðan bein
rafhitun kostar 18.31 kr/kWh eöa
um 89—96 % af veröi beinnar raf-
hitunar.
Nú er þaö svo aö verölag sveifl-
ast mjög ójafnt. Einnig eru ýms-
ar forsendur skýrslunnar enn i
athugun svo sem vextir, hlutfall
afgangsraforku og verö hennar.
Aö teknu tilliti til þessa er þaö enn
mat okkar aö til lengri tima litiö
Viðar Ölafsson,
verkfrœðingur
skrifar:
muni varmaveítan skila orku-
verði sem er 80—90 % af verði
beinnar rafhitunar og er þá miöað
viö aö verölag á raforku þróist
svipaö og annaö verölag i landi-
nu.
Kostir og
ókostir
varmaveitna
Auk þess að geta skiiað við-
unandi orkuverði til notenda hafa
varmaveitur ýmsa kosti umfram
beina hrafhitun. Jöfnunargeymir
kyndistöövar jafnar álagið á
flutningskerfið yfir sólarhring-
inn. Varmaveitur nýta afgangs-
orku sem annars færi forgöröum
t.d. sumarrennsli og orku sem er
til staðar fyrst eftir gangsetningu
nýrrar virkjunar. Varmaveitur
veita talsvert öryggi með sitt 100
% varaafl. Varaafliö má einnig
nýta til frestunar framkvæmda
viö virkjanir og flutningsvirki ef
það telst hagkvæmt fyrir heild-
ina.
Varmaveitur eru sveigjanlegar
meö tilliti til þess aö nýta nýja
j orkugjafa. Þannig má hugsa sér
; aö þær geti notaö kol, vetni, mó,
I rekaviö og önnur brennsluefni,
j auk þess sem varmadælur gætu
| komiö til álita sem grunnafl.
! Finnist nýtanlegur jarövarmi þar
■ sem varmaveita er komin má
I nýta dreifikerfiö sem hitaveitu og
| kyndistöðina sem varaafl og
toppafl. Akveönir möguleikar eru
á jarövarma t.d. á Snæfellsnesi.
Ef til vill kemur aö þvi að nota
megi heitar en þurrar borholur
sem einskonar kynditæki fyrir
varmaveitur.
Helstu ókostir varmaveitna eru j
aö stofnkostnaöur þeirra er hár
og sömuleiöis er orkutap þeirra j
eitthvaö meira en orkutap beinn-
ar rafhitunar.
Reynsla af
varmaveitum
I Noröur-Evrópu er talsvert
byggt af varmaveitum af ýmsum
toga og ræöur þar miklu hag-
kvæmni til langs tima, jafnari
nýting orku meö dægurmiðlun og
sveigjanleiki með tilliti til nýrra
orkugjafa. Mikiö er byggt af
orkuverum er brenna kolum og
framleiöa bæöi heitt vatn og raf-
magn. Hér byggir Orkubú Vest-
fjaröa upp varmaveitu á Isafiröi,
Bolungarvik og Patreksfirði.
Resktur á Isafiröi hefur gengið vel
aö sögn og er orka frá varmaveitu
seld á 90 % af orkuverði beinnar
rafhitunar.
Bein rafhitun
Þaö skal skýrt tekiö fram að
alls ekki er hugmyndin aö útrýma
beinni rafhitun, heldur aö velja
heppilega blöndu af henni og
varmaveitum. Þar er ekki um
neitt trúboð aö ræöa heldur til-
högun sem álitin er heppileg fyrir
raforkukerfiö i heild þegar til
langs tima er litið.
Bein rafhitun skiptist i þil-
ofnahitun og raftúpuhitun. Raf-
túpa og vatnshitakerfi er dýrara i
stofnkostnaði en gefur möguleika
á að taka við hitaveitu eða
varmaveitu siöar. Þilofnar eru ó-
dýrari i stofnkostnaöi, en mun
örðugra og dýrara er að taka viö
hitaveitu siöar, eins óg sumir
ibúar á nýjum hitaveitusvæðum
fá aö reyna, þar sem mikil þil-
ofanhitun degur úr hagkvæmni
nýrra hitaveita.
Nokkrar
athugasemdir
Megininntak greinar Heimis er
aö varmaveita i Neskaupstaö
veröi ibúunum dýrari en bein raf-
hitun, svo og aö slikar varma-
veitur eigi engan rétt á sér.
Megininntak greinarinnar er
rangt.AÖ teknu tilliti til stööu raf-
orkuverös, almenns verölags og
forsendna um vexti, verð og
magn afgangsorku, er það enn
niöurstaö okkar að veitur þessar
bæði i Neskaupstað og viöar geti
skilaö orkuveröi til notenda sem
er um 80—90 % af veröi beinnar
rafhitunar.
Ýmis atriði greinarinnar eru
athugunarverö. Þar er taliö frá-
leitt aö öll hús i Neskaupstaö
tengist samdægurs. Þetta er rétt
en ég vænti þess aö flestir hafi þó
áttaö sig á aö hér er um reikn-
ingslega einföldun aö ræöa. 1
framkvæmdaráætlun er gert ráö
fyrir að bæjarkerfi verði byggt og
tengt á tveimur árum. Veröi hins
vegar um þaö aö ræða aö þeir
sem hafa raftúpur tengist ekki
strax er þaö i andstöðu viö for-
sendur áætlunar og frá sliku þarf
aö ganga i upphafi ef varmaveitu
á aö byggja.
Röksemd um að dráttur á
greiöslu heimtaugargjalda valdi
kostnaðarauka má svara meö þvi
aö reiknað er meö vöxtum á
byggingartima á heimæöar eins
og annan stofnkostnað.
' Heimir gerir athugasemd um
aö 8.2 Mkr. séu ætlaöar i stjórn og
umsjón dreifikerfis og telur aö sú
upphæð hrökkyi skammt til
greiöslu húsweigu, hita„ raf-
magns, sima, bilkostnaðar,
pappirskctótnaöar, mannalauna
og launagjalda. Hér er ekki um
patentlausn aö ræða heldur mis-
skilning. Framantaldir liðir auk
efniskaupa felast i viöhaldi,
stjórnun og orkusölu og til þeirra
eru ætlabar 31 Mkr. á ári. Gert er
ráö fyrir aö slikur rekstur sam-
einist öörum rekstri bæjarskrif-
stofu og áhaldahúss.
Heimir telur stöövarhús metiö
á 60 Mkr.. Hið rétta er aö reiknaö
er meö 75—80 Mkr..Hitt er annaö
mál að liklega mun kostnaöur viö
kyndistöð verða nokkru meiri en
gert var ráö fyrir i upphaflegri á-
ætlun samkvæmt nýlegum
reynslutölum frá Höfn og Seyöis-
firði.
Varöandi rökstuðning fyrir
beinni rafhitun vefjast ekki smá-
atriöin fyrir greinarhöfundi.Þar
er lágur nýtingartimi hámarks-
afls ekki til trafala. Kostnaður viö
nýja linu til Neskaupstaðar sem
kostar 870 Mkr. er ekkert vanda-
mál auk endurbyggingar þeirrar
gömlu. 20 MW i Fjarbará á aö
virkja fyrir 6000 Mkr, þó áætlanir
geri ráö fyrir 16000 Mkr.. Nú-
verandi rafhitunartaxti er talinn
of hárþótt hann ab margra dómi
standi vart undir kostnaði. Vara-
afl R—0 hitunar er talið lélegt
samanboriö viö diesel-varaafl,
þó svo stofnkostnaður dieselafls
sé 5—6 faldur og orkunýting oli-
unnar varla 1/3 af nýtingu oliu til
brennslu. Hins vegar er þaö rétt
að dieselafl er fyrir almenna raf-
orkunotkun auk hitunar og er
hreyfanlegra meðan linur eru i
lagi, en viö línubilanir er þaö
varaaflið á hverjum stað sem
skiptir máli.
Um þetta allt má segja að bein
rafhitun er i sjálfu sér góður kost-
ur þó svo gerö sé tillaga um
varmaveitur á stærstu stöðunum.
Bein rafhitun þarf ekki á svona ó-
merkilegum rökstuðningi aö
halda. Fleira athugunarvert er
viö grein Heimis en ég ætla ekki
aö tina fleira til.
Eftirmáli
Opinskáar umræöur um stefnu I
orkumálum og um einstakar
framkvæmdir þar geta verið
gagnlegar. Hins vegar er óþarft
aö vera með ofstopa og dylgjur
eins og fram kemur i fyrrnefndri
grein.
Með varmaveitum er veriö aö
bjóða upp á eitt form nýtingar
innlendra orkugjafa til hús-
hitunar vegna þess aö það form er
taliö vera heppilegt fyrir raforku-
kerfiö i heild ásamt þvi að geta
gefið notendum viðunandi orku-
verö. Þaö skal undirstrikað aö öll
viöleitni til hagkvæmara orku-
kerfis sem ber árangur leiðir til
lægra verös bæði fyrir almenna
notkun og húshitun og ber ekki aö
vanmeta slika viöleitni.
Ég hvet að lokum alla þá sem
nú eiga aö taka ákvaröanir um
varmaveitur aö ihuga máliö sem
best og afla sér upplýsinga um
máliö frá öllum hliöum.
Viöar Ólafsson,
verkfræöingur.