Þjóðviljinn - 25.10.1980, Blaðsíða 2

Þjóðviljinn - 25.10.1980, Blaðsíða 2
2 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 25. — 26. október 198« AF SPAKMÆLUM FYRIR MÁLVÖNDUNARMENN Það var hérna á árunum að eldur kom upp I vöruskemmu heildsala nokkurs í bænum. Eld- urinn var slökktur og helmingurinn af vá- tryggðum lagernum brann, en hinn helming- urinn ekki. Þá sagði heildsalinn: „Betri er hálfur skaði en enginn". Eins og stundum skeður til sveita í vætutíð, hafði eldurinn komið upp í bókhaldinu og það brunniðtil kaldra kola, til heilla og hagsældar fyrir alla aðila, því hvað segir ekki málshátt- urinn góði: „ÖRUGGT ER BRUNNIÐ BÖK- HALD". AAér kom þetta með hálf an skaða og engan í hug, þegar ég heyrði einn af okkar ágætu mál- vöndunarmönnurrv í útvarpinu, efast um það að málshátturinn væri rétt með farinn. AAig minnir að hann hafi helst'verið á því að hann væri réttur svona „BETRI ER HÁLFUR SKAÐI EN ALLUR". A þetta er aðsjálfsögðu ekki hægt að fallast. AAálshættir verða að lúta kringumstæðum (runtomsteder) eins og önnur fyrirbrigði tjá- skipta. Væri til dæmis ekki fáránlegt að segja á miðstjórnarfundi í Sjálfstæðtsflokknum: „ÞAR GÆTIR SAUÐUR SAUÐA SEAA ENG- INN HIRÐIR ER". Er til dæmis ekki furðulegt að málsháttur- inn „SVO LENGIST LÆRIÐ SEAA LlFIÐ" skuli ekki hljóta náð fyrir augum málvöndun- armanna? Þó er þessi málsháttur farinn að skipa veglegan sess í málfari þeirra sem ástunda rökrétta hugsun. Hver getur vefengt það að lærið lengist sem lífið, og má þá einu gilda hvort átt er við mannsævina, visst líf- færi, eða eilífðina. Alltaf eru lærin að lengjast og meira að segja í réttu hlutfalli við meðal- aldur íslendinga. Þá virðist málvöndunarmönnum vera máls- hátturinn „SJALDAN LAUNAR KÁLFUR OFBELDI" þyrnir i augum og býr hann þó yf- ir meiri lífsspeki en margur annar. Spyrjið bara Albert og Gunnar. Eða „ÞAÐ ER EKKI HUNDUR I HÆTT- UNNI". Þessi málsháttur á þó sérlega vel við þegar „ENGINN VA ER FYRIR DÝRUAA". Semsagt málleysingjunum er óhætt, jafnvel hér í Reykjavik, jaar sem hundahald er bannað. AAálvöndunarmenn mega fyrir engan mun hafna góðum málsháttum, orðtökum og spak- mælum, þó að í tímans rás verði á þeim nokkr- ar breytingar. Þróunin maður, þróunin. Tím- arnir, siðirnir, „kringumstæðurnar". „RITN- ING I DAG VERÐUR ROKK Á AAORGUN". Af meðfæddri elsku á íslensku máli hef ég safnað saman nokkrum spakmælum, málsháttum og orðtökum, sem ég álít eiga erindi við málvöndunarmenn þá sem berjast fyrir gullaldarmálinu á öldum Ijósvakans, og vona ég sannarlega að þessum „tiltækjum" verði gerð verðug skil: „ BETRA ER AÐ HRÖKKVA EN SÖKKVA" „BETRI ER HÁLFUR SKAÐI EN ENGINN" „BETRA ER AÐ VEIFA GAAAALLRI KONU EN SLEPPA HÖPNUAA" „BETRA ER AÐ VEIFA LÖNGU TRÉ HJA AAÖNGU" „BETRI ER EINN FUGL I SKÖGI EN ÖLL HÆNSNIN" „BETRA ER AÐ STANDA AAEÐ PALAA- ANN ( HÖNDUNUAA EN VERA AAEÐ LÆRIÐ I LUKUNUAA". Og þá eru að lokum nokkur orðatiltæki, sem búin eru að ná rótfestu í tjáskiptum alþýðunnar í landinu: „SJALDAN FELLUR GENGIÐ LANGT FRÁ KRÓNUNNI" „OFT AAA SALT KET LIGGJA" (ÖLJÓ ÞNGPR 237) OP. „BÖRN LÆRA ÞEGAR FYRIR ÞEIAA ER HAFT" „AÐ LIGGJA ( LAAAASLYSI" „VERÐA FYRIR SKAKKAFJÖLLUAA" (SKRIÐUFÖLL OG SNJÖFLÓÐ) BLOB. „ÞAÐ ER LfF ( BUSKUNUAA" (GL.BÆR 40—50) BOAA. „SNIÐA STAKK EFTIR VESTI" „BERJAST ( BÖNKUAA". ( Góðtemplarareglunni var oft sagt að seint væri að byrgja barnið þegar brunnurinn væri dottinn ofan í það, en við sem unnum fögru íslensku tungutaki og meitluðu máli, bíðum þess (eins og sagt er í Kennaraháskólanum) með „jákvæðri væntingu", að framangreind gullkorn verði tekin fyrir og þeim gerð verðug skil. Og þá ber málvöndunarmönnum að hafa vísu Einars að leiðarljósi: AAér vantar í islensku orö um ekkert sem hægt er aö segja, ef mér á annað borð ekki langar að þegja. Flosi. Nú fyrir jólin kemur Ut 1. bindi a6 undirstö&uriti i islenskri sagn- fræði og má heita a6 ævistarf liggiþar a& baki. Þetta er ritiö ls- lenskir sjávarhættir eftir Lúövik Kristjánsson f veglegri útgáfu og vel myndskreytt. Heita má aö Lú&vik hafi lagt alla sina orku i verk þetta i fjölmörg ár en hann hefur haft viimua&stö&u í Þjóö- minjasafninu. Fróöir menn segja a& þegar á unglingsárum hafi Lúövik veriö farinn aö safna i sarp sinn heimildum um islenska sjávarhætti en hann veröur sjö- tugur á næsta ári. Sjálfur er Lúö- vik sjómannssonur úr Stykkis- hólmi, kennari aö mennt og fékk aö stunda nám i sagnfræ&i viö Háskólann á sfnum tima þó aö hann heföi ekki stúdentspróf. Er hann einn af vönduöustu sagn- fræöingum okkar á þessari öld og nægir aö nefna ritiö Vestlendinga i þremur bindum sem gaf okkur innsýn i menningarveröld sem aö mestu leyti var gleymd. Hann cr einnig fróöastur allra núlifandi Islendinga um evi og störf Jóns Sigurössonar, forseta. Þá var Lúövik ritstjóri Ægis, timarits Fiskifélags Islands 1937-54, kenn- ari á vélstjóranámskeiöum Fiski- félagsins um langt árabil og 1 stjórn Fiskimálasjóös um hriö. Ahugamenn um sagnfræöi og sjá- varútveg biöa þvi spenntir eftir útkomu þessa mikla verks sem veröur kórónan á ferli Lúöviks. Það kostaöi mikla baráttu fyrir' fimm árum a& fá konur til aö leggja niöur vinnu á degi Samein- uöu þjóöanna, 24. okt. Þegar hug- myndinni var varpaö fram gripu „hægri” konur andann á lofti og sögöu aö shkt yröi hneisa fyrir konur. Meö lagni tókst þó a& fá þær meö, meöal annars meö þvi loforöi aö verkfallyröi ekki nefnt heldur yröi talaö um kvennafrl Hugmyndin kom frá Rauösokk- um, en nú fimm árum siöar vekur þaö athygli aö i umfjöllun borgarapressunnar og útvarpsins er ekki minnst á þær og engin þeirra tekin tali, heldur reyna borgaröflin aö eigna sér daginn og tala uövitaö aöeins um kvennafri. Hvaö er oröiö um sam- stööuna, hefur hún kannski aldrei veriö til? Ritstjóri Alþýöublaösins, Jón Baldvin Hannibalsson, ráölagöi skráar- gsgi sunnudagsblaösins I tilskrifi s.l. þriöjudag aö hafa meö sér stskkunargler og hlustunartæki nsst þegar hann lsgi á gsgjum. Skráargsgir fór aö ráöum Jóns Lúövlk: Kórónan á ferll hans Jón Baldvin: Ungir Jafn- aöarmenn fordæmdu vinnubrögö hans sam- hijóöa Bjarni P. Magnússon. Matthias: List ekki á aö formaöur blaöstjórnar simastúlkur fái aögang Alþýöubiaösins, sat hjá er aö Blaöamannafélaginu. ungir jafnaöarmenn vittu ritstjórann Baldvins, og hefur þaö boriö góöan árangur. Eftirfarandi ályktun heyröi hann t.d. orörétt gegnum hlustunarpfpuna frá 33. þingi Sambands ungra jafna&ar- manna sem haldiö var um dag- inn: „33. þing SUJ unir þvl ekki aö aögangur aö málgagni flokksins, Alþýöublaöinu, sé á nokkum hátt takmarkaöur. Lýsir þingiö furöu sinni og for- dæmir jafnframt þau gerræöis- legu vinnubrögö ritstjóra Alþýöu- bla&sins a& hafna prentuöu máli, sem ritstióri málgagna SUJ hefur óskaö birtingar á i umboöi stjórnar SUJ”. Skráargægir heyröi þaö einnig greinilega aö ályktun þessi var samþykkt samhljóöa. Meöal þeirra sem sátu þingiö var Bjarni P. Magnússon, formaöur blaö- stjómar Alþýöublaösins. Jón Baldvin spuröi dr. Gunnar Thoroddsen forsætisráöherra aö þvl á „Beinni linu” útvarpsins, hvort honum þætti viturleg hin fræga setning Guörúnar ósvifursdóttur úr Laxdælu: „Þeim var ég verst er ég unni mest”. Spakir menn hafa komist aö þeirri niöurstööu aö Alþýöu- blaösritstjórinn hafi meö þessari spurningu veriö aö leita svars viö brennandi spurningu varöandi innanhússmál krata. Sem kunn- ugt er hefur nú varaformaöurinn vegiö formanninn i besta bróö- emi... Matthías Johannessen, ritstjóri Morgun- blaösins, einn af elstu félögum i Blaöamannafélagi Islands, sagöi sigúr félaginu um daginn I miklu fússi. Astæöan var sú, aö því er Matthias sjálfur tilgreindi, aö nú væri félagiö lágt lagst þar sem slmastúlkum heföi veriö veittur a&gangur aö þvi. Þannig er mál meö vexti aö á sinum tima var ákveöiö aö safnveröir, þ.e. þeir sem sjáum mynda-og skjalasöfn fjölmiöla, fengju inngöngu i félagiö. A Morgunblaöinu eru tvær stúlkur safnveröir en skipt- ast jafnframt um aö vera á sim- anum Matthias var llka á sinum tima mjög mótfallinn þvi aö ljós- myndarar og prófarkalesarar blaöanna fengju aögang aö Blaöamannafélaginu. Nú hefur Matthias sótt um inngöngu i Verslunarmannafélag Reykja- vikur og segja gárungarnir aö hann ætli aö keppa um þaö viö As- mund Stefánsson aö veröa forseti ASI.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.