Þjóðviljinn - 16.01.1981, Qupperneq 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 16. janúar 1981
UOBVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýds-
hreyfingar og þjódfrelsis
(Jtgefandi: Útgáfufélag ÞjóBviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann.
Hitstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan
Ó'c'fsson.
Auglýsingastjóri: Þorgeir Ölafsson.
Umsjónarmaður sunnudagsblaðs: Guðjón Friðrikssmi.
Afgreiðslustjóri: Valþór Hlöðversson.
Blaðamenn: Alfheiöur Ingadóttir, Einar Orn Stefánsson, Ingi-
björg Haraldsdóttir, Kristin Astgeirsdóttir, Magnús H. Glslason,
Sigurdór Sigurdórsson.
tþróttafréttamaður: Ingólfur Hannesson.
Utlit og hönnun: GuBjón Sveinbjörnsson, Sævar GuBbjörnsson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Elisson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elias Mar.
Auglýsingar: Svanhildur Bjarnadóttir.
Skrifstofa: GuBrún GuBvarBardóttir, Jóhannes Haröarson
Afgreiðsla: Kristin Pétursdóttir,
Bára SigurBardóttir.
S'mavarsla: Ólöf Halldórsdóttir, SigriBur Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún BárBardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir,
Karen Jónsdóttir.
Utkeyrsla, afgreiðsla og auglýsingar: Siðumúla 6.
Reykjavik, simi 8 13 33.
Prentun: Blaðaprent hf.
Sókn í orkumálum
• Undanfarin þrjú ár hefur bæði hiti og úrkoma verið
undir meðallagi á orkuveitusvæði Landsvirkjunar, og nú
bætast við vetrarhörkur. Óhjákvæmilegt hef ur reynst að
skerða verulega orkusölu til stórnotenda og að nokkru til
almenningsveitna, en grípa í staðinn til reksturs vara-
stöðva, sem brenna rándýrri olíu.
• Þetta ástand sýnir með ótvíræðum hætti hversu brýnt
það er að áfram verði haldið af fullum þrótti fram-
kvæmdum á sviði orkumála hér á landi svo ekki þurfi í
framtiðinni að búa við þau vandræði, sem nú steðja að.
• Sem betur fer má kallast tryggt, að strax næsta haust
verði tekin i notkun fyrsta vél Hrauneyjarfossvirkjunar
og í febrúarmánuði á næsta ári önnur vél þeirrar virkj-
unar. Þannig bætast 140 megawött af afli við orkukerfi
okkar. Til samanburðar skal þess getið að hefði Krafla
skilað helming þess afls, sem þar var upphaflega ráð-
gert eða 30mW í stað 11 nú, og ef ekki hefðu tapast 8 mW
vegna „umframleka" í Sigöldulóni, þá hefðum við að
mestu sloppið við orkuskömmtun nú.
|g Stundum sést því haldið fram í óvönduðum blaðaskrif-
um að framkvæmdum við Hrauneyjarfossvirkjun hafi
verið f restað að forgöngu Hjörleifs Guttormssonar, iðn-
aðarráðherra. Þetta eru að sjálfsögðu staðlausir stafir
sem enga stoð eiga i veruleikanum.
• Haustið 1978 fór iðnaðarráðuneytið þess á leit að
Landsvirkjun kannaði, hvort réttmætt væri að fresta
gangsetningu fyrstu vélasamstæðu Hrauneyjarfoss-
virkjunar um eitt ár. Að lokinni þeirri könnun haustið
1978 varð það sameiginleg niðurstaða stjórnar Lands-
virkjunar og iðnaðarráðuneytisins að óhjákvæmilegt
væri að halda fast við fyrri áætlun um Hrauneyjarfoss-
virkjun og miða gangsetningu eins og áður við haustið
1981. í samræmi við þá niðurstöðu hefur verið unnið
síðan.
• En af því Alþýðublaðið gengur lengst allra í því að
fara með hreinar lygar um hlut núverandi iðnaðarráð-
herra að orkuframkvæmdum síðustu 2—3 árin, þá
verður ekki hjá því komist að minna með örfáum orðum
á þátt Alþýðuf lokksins í þessum efnum.
• Innan ríkisstjórnar Ólafs Jóhannessonar, þá var það
Alþýðuflokkurinn sem af miklum ákafa hélt uppi
stöðugum kröfum um það, að heildarf járfesting mætti
undir engum kringumstæðum fara fram úr 24,5%
þjóðarframleiðslu á ári! Allir vita að á íslandi fer
stærsti hlutinn af opinberri fjarfestingu til orkumála.
Kröfur kratanna voru stöðugt um niðurskurð og meiri
niðurskurð, — og ef nokkuð eitt skal nefnt sem varð til
tafar i orkuframkvæmdum á árinu 1979, þá var það
einmitt andstaða Alþýðuflokksins innan stjórnar ólafs
Jóhannessonar við þau framkvæmdaáform í orkumál-
um sem Hjörleifur Guttormsson beitti sér fyrir.
— k.
Lýöhylli enn!
• Nú i fyrradag birti Dagblaðið niðurstöður skoðana-
könnunar um fylgi og andstöðu við efnahagsráðstafanir
ríkisstjórnarinnar. Af þeim 600 einstaklingum, sem
spurðir voru álits,hafði tæpur þriðjungur ekki tekið af-
stöðu, en af þeim sem afstöðu tóku sögðust 68,2% styðja
ráðstafanir stjórnarinnar, en 31,8% lýstu yfir andstöðu.
Auðvitað ber að taka niðurstöðum skoðanakannana
með fyrirvara, en engu að síður er þessi útkoma einkar
athyglisverð. — Sérstaklega er hún þó athyglisverð þeg-
ar haft er í huga að í skoðanakönnun Dagblaðsins í
septembermánuði reyndist fylgi ríkisstjórnarinnar einn-
ig milli 60 og 70% (61,4), en fylgi stjórnarandstöðunnar
milli 30 og 40% (38,6).
• Nú er um eitt ár liðið frá myndun núverandi ríkis-
stjórnar og óneitanlega benda skoðanakannanirnar til
þess að fylgi hennar sé nokkuð fast, nálægt tveimur
þriðju kjósenda. En hvað sem því líður ætti samt hver og
einn að ganga hægt um gleðinnar dyr og gá að verkum
sínum. — Sé tekið mið af fylgi flokkanna í síðustu
alþingiskosningum, þá samsvarar fjöldi stuðnings-
manna við ráðstafanir ríkisstjórnarinnar nú samkvæmt
skoðanakönnun Dagblaðsins öllum kjósendum Alþýðu-
bandalagsinsog Framsóknarf lokksins að viðbættum sex
af hverjum tíu kjósendum Sjálfstæðisflokksins.
Hvað verður nú um Geir og flokksbrot hans?
— k.
rklippt
i
| 2.5 milljarða bit
■ Nýlega hefur veriB frá þvi
Iskýrt i Þjóðviljanum aB fjórir
farmar af gasoliu frá breska
rikisfyrirtækinu BNOC hafi
• kostað 2 milljörðum króna
Imeira en ef keypt hefði verið
gasolia á sama tima miðað við
verð á hinum svokallaða
• Rotterdammarkaöi, sem er við-
Imiðunin i oliukaupasamningum
okkar við Sovétrikin. Þegar
endanlega var gengið frá samn-
• ingum við BNOC sl. vor var
Isamið um 100 þúsund tonn á
föstu verði, og er einn 20 þúsund
tonna farmur enn ókominn.
• Ekki er þvi ósennilegt að verð-
Imunurinn verði þegar upp er
staðið um 2.5 milljarðar
gamalla króna.
■ Ekki væri nú ónýtt aB hafa
Isparaö þjóðarbúinu þessi út-
gjöld og eiga eitthvaö léttara
undir fæti meö ákvöröun fisk-
• verðs. En nú bregður svo við aö
IMorgunblaöiö, sem var hvað óö-
ast þegar RotterdammarkaBur-
inn sveiflaöist sem mest upp á
< við, minnist ekki á að BNÓC-
Imenn séu „okrarar” og
„hörmangarar nútimans.”
Ekkert er um það rætt að inn-
• lendir aöilar hafi hagsmuni af
Iþvi pólitiska að kaupa gasoliu á
sem óhagstæðustu verði frá
breska heimsveldinu. Ekki orö.
■
I Stórar ýkjur
Frjáls verslun fjallar um
■ Rotterdammarkaöinn I desem-
Iberhefti timaritsins af mun
meira jafnaðargeöi en skoöana-
bræðrum á Morgunblaðinu er
* lagið. Er þar um fróölega úttekt
að ræða á þvi fyrirbæri sem svo
mjög var rúmfrekt á siöum
blaða á árinu 1979.
Gefum Frjálsri verslun oröið:
„Að undanförnu hefur veriö
nóg af oliu að hafa og allir
I gleymt Rotterdam-markaöin-
um. Sannleikurinn er sá aö þessi
svonefndi „markaöur” er
, hvorki i Rotterdam né er hann
• eiginlegur markaður. Þetta er i
I raun þröngur hópur manna,
sem vinna i umboösskrifstofum
, i Norðvestur.Evrópu og semja
I sin á milli um sölu, ýmist i sima
eöa telex.
Þessi starfsemi er orðuð við
, Rotterdam, af þvi aö þar ei
■ stærsta oliuhöfn heims og geysi-
stórar olluhreinsistöövar, sem
sjá fyrir stórum hluta af þörfum
, iBnrikjanna I Norður og Vestur-
Evrópu. Rotterdam-markaður-
I inn skiptist I tvennt. I fyrsta lagi
verslun með oliu á alþjóölegum
, markaði, venjulega heila skips-
farma, og i ööru lagi svonefnda
I „prammaverslun”, sem er
raunverulega staösett i Rotter-
, dam og fæst við verslun með
| oliu, sem flutt er eftir fljótum til
Þýskalands ogSviss.
Hlutverk Rotterdam-mark-
, aösins i alþjóðlegri oliuverslun
i hefur verið ýkt stórlega. Megin-
hluti af þeirri oliu, sem fer um
I höfnina i Rotterdam, er á veg-
um stóru oliufélaganna, sem
■ bæBi framleiBa og hreinsa oliu
og dreifa henni i smásölu.
! Jöfnunarmiðstöð
Meginhlutinn af þeirri ollu,
sem fer um Rotterdam, er seld-
I ur á langtima samningum.
Það sem eftir er, um
það bil 5% af oliunni, sem notuð
er I iönrikjum I norðvesturhluta
1 Evrópu, er keypt og selt á
! Rotterdammarkaði. Þaö eru
um 30 milljónir tonna á ári af
oliu og oliuvörum, þó að verslað
' sé meö miklu meira magn, þar
! sem sami farmurinn skiptir
I stundum oft um eigendur á leið-
inni til neytenda.
Alþjóðlegu oliufélögin þurfa á
! Rotterdam-markaöinum aö
halda sem einskonar miöstöð,
þar sem hægt er að jafna fram-
boð og eftirspurn. Jafnvel með
háþróuöustu áætlunum er ekki
hægt að ná fullu jafnvægi milli
framleiðslu og eftirspurnar á
markaði. Framboð og eftir-
spurn er erfitt að jafna ná-
kvæmlega, þegar haft er i huga
að það tekur sex vikur fyrir
oliuskip að sigla frá Persaflóa
suöur fyrir Afriku til Norður-
Evrópu. A meöan á feröinni
stendur getur ýmislegt gerst,
sem veldur skorti og ruglar
áætlanir oliufélaga. Þegar
þannig fer er leitaö á náðir um-
boðsmanna á Rotterdam -mark-
aöi.
Tímabundin
eðlisbreyting
Rotterdam - markaBurinn
gegnir miklu hlutverki I sölu á
unnum oliuvörum, svo sem
þotueldsneyti, gasoliu og svart-
oliu. Þegar skortur er og of-
framleiBsla hjá olfufélagi selur
það eða kaupir á Rotterdam-
markaöi. En þessi markaður er
ekki alltaf aukaatriði. Vestur-
Þjóðverjar hafa til dæmis um
árabil keypt um 30% af bensini
og 20% af gasoliu á Rotterdam-
markaði og lita á hann sem
mótvægi gegn stóru oliufélögun-
um.
Þær skyndilegu veröhækkan-
ir, sem urðu á Rotterdammark-
aði I fyrra (1979,aths. klippara)
breyttu um skeið eðli þeirra við-
skipta. 1 stað þess aö vera sölu-
staður sem fyllti i eyður, annaö-
hvort I framboöi eða eftirspurn,
varð markaðurinn að viömiöun I
öllu oliuverði i heimfnum. Þetta
geröist af þvi aö framleiöendur
og kaupendur skildu ekki eðli
markaðsins.
Verðá þessum markaði er ná-
tengt framboöi og eftirspurn i
norðanverðri Vestur-Evrópu.
Minni háttar kuldakast I eina
viku getur valdiö aukinni eftir-
spurn sem veldur miklum
skorti, án fyrirvara. Vegna þess
hve litil olia er á ferðinni á þess-
um markaði, er hann mjög við-
kvæmur fyrir minnstu breyting-
um i eftirspurn, þó að skortur,
sem veldur veröhækkunum, sé
mjög litill i tonnum.
Olía með afslœtti
Verðhækkanir i fyrra (1979)
höfðu mikil áhrif á Rotterdam-
---------------og
markaöinn og ollu þvi aö hann
tvöfaldaöist aö magni, i nærri
10%, þegar fjöldi framleiðenda
stefndi viöskiptum sinum þang-
aðog á timabili fóru 30% af oliu-
notkun Noröur-Evrópu um
markaðinn. En þegar ró komst
aftur á oliuviðskiptin tók mark-
aöurinn aftur við sinu fyrra
hlutverki að dreifa afgöngum
eða fylla inn i eyður, sem lang-
tima samningar náöu ekki til.
Þaö er almenn trú að verðlag
sé almennt hærra á Rotterdam-
markaði en annarsstaðar.
Sannleikurinn er sá aö fyrir
kreppuna i tran leituðu menn á
Rotterdam-markaö til að fá oliu
meö afslætti. Þar voru seldar
umframbirgðir. Mestan hluta
siðasta áratugs hefur verið
veruleg umframframleiösla á
oliu og meiri afkastageta i oliu-
hreinsunarstöövum en hægt
hefur veriö að nýta. Ef oliu-
hreinsunarstöö hefði allan þann
tima selt á Rotterdamverði,
hefði hún farið á hausinn, þar
sem veröið þar var að staðaldri
undir framleiðslukostnaði.
ABur en til strlðsins kom milli ,
tran og trak var verö á Rotter- ■
dam-markaði svo lágt aö mörg
af stóru oliufélögunum spöruðu
sér fé meö þvi að kaupa þar ,
unnar oliuvörur, frekar en aö ■
vinna þær i eigin hreinsunar- I
stöövum”
Hagstœð
viðmiðun
Það sem hér hefur verið ti- !
undað uppúr Frjálsri verslun
styður þá fullyrðingu sem Þjóö-
viljinn hélt mjög á lofti að með- ■
an framboö héldist i eðlilegu
horfi væri viðmiðun við Rotter-
dam- markaöinn Islendingum
mjög hagkvæm eins og hún hef-
ur lengstum verið. Þvi til við- ‘
bótar er nú ljóst að framleið-
endur og kaupendur hafa áttað
sig betur á eöli markaöarins, og
ekki er liklegt að þegar næst 1
kreppir að I oliuframboði verði
hækkanir eins hrikalegar á
Rotterdam-markaöi. Þá hefur •
birgðarými og birgöahald veriö !
stóraukiö i flestum iönrikjum,
auk þess sem orkusparnaður er
viöast farinn aö segja til sin.
Þannig eru oliufélög, riki og
einstaklingar á margan hátt
betur undir þaö búin að taka af-
leiöingum næstu framboðs-
kreppu.
— ekh
skorið
Rotterdam makaöurinn:
Ekki eins mikið brask og
okur og menn halda
Þó aö „Rotterdam markaöurinn" hafi verið nær stanslaust í
fréttum síðasta árið eða svo, er minna um að menn skilji hvað(
hann er og hvernig hann verkar. Þegar otiukreppan í fyrra lór af
staö, vegna atburða í íran, þaut verðiö á Rotterdam markaði úr 8
dollurum á tunnu upp í 40 dollara á tunnu á elnnl viku, þegar alllr
reyndu í senn að tryggja sér olíu. Meðllmlr Opec, samtaka
olíuútflutnlngsríkja, notuðu svo þessar veröhækkanlr tll að rétt-
læta sínar verðhækkanir.
Mikið ófremdarástand varð á
markaðnum. Seljendur yfirgáfu
sína fyrri viðskiptavini og buðu
farma á frjálsum markaði. Olia
sem unnin var í olíuhreinsunar-
stöðvum I Karibiska hafinu fyrir
Bandaríkjamarkað var þess í staö
seld á Rotterdam markaði. Fram-
leiðendur rufu langtimasamninga
og seldu olluna hæstbjóðanda.
Að undanförnu hefur verið nóg
af oliu að hafa og allir gleymt
Rotterdam markaðinum. Sann-
leikurinn er sá að þessi svonefndi
„markaður” er hvorki I Rotterdam,
né er hann eiginlegur markaður.
Þetta er I raun þröngur hópur
manna, sem vinna i umboðsskrif-
stofum ( Norðvestur Evrópu og
semja sin á milli um sölu, ýmist i
síma eða telex.
Þessi starfsemi er orðuð við
Rotterdam, af þvi að þarerstærsta
olíuhöfn heims og geysistórar
oliuhreinsistöðvar, sem sjá fyrir
stórum hluta af þörfum iðnrikj-
i alþjóðlegri oliuverslun hefur ver-
iö ýkt stórlega. Meginhluti af þeirri
oliu, sem fer um höfnina í Rotter-
dam, er á vegum stóru olíufélag-
anna, sem bæöi framleiða og
hreinsa olfu, eða smærri sjálf-
stæðra fyrirtækja, sem hreinsa
oliu og dreifa henni i smásölu.
Meginhlutinn af þeirri olíu. sem
fer um Rotterdam, er seldur á
langtfma samningum. Það sem
eftir er, um þaö bil 5% af oliunni,
sem notuð er í iðnríkjum i norð-
vesturhluta Evrópu, er keypt og
selt á Rotterdam markaði. Það eru
um 30 miljónir tonna á ári af olíu
og oliuvörum, þó aö verslað sé
með miklu meira magn, þar sem
sami farmurinn
skiptir
stundum
oft um eigendur, á leiðinni til neyt-
enda.
Alþjóðlegu olíufólögin þurfa á
Rotterdam markaðnum aö halda,
sem einskonar miðstöð, þar sem