Þjóðviljinn - 16.01.1981, Page 8

Þjóðviljinn - 16.01.1981, Page 8
Réttar- holdin í Kína Eitt einkenni menningarbyltingarinnar voru veggblöö þar sem menn áttu aö viöra kvartanir sinar. Chang Ching ásamt tveim nánum samstarfsmönnum, Wan Huwn og Jao Wenjuan. Hvað var menningarbyltingin 1 ? Hugsjónir eöa peningar Hinum miklu réttarhöldum sem enn standa yfir fjór- menningaklikunni i Kina er engu siöur beint vegna menningarbylt- ingunni og pólitiskri erföaskrá Maos, aö sögn þeirra sem til þekkja. Hvaö var menningarbyltingin? Hún var siöasta tilraun Maos tii aö fá heila þjóö til aö hugsa á nýj- an hátt. Hún var stærsta fjölda- hreyfing sögunnar, djörf, upp- finningasöm, mistæk, blóöug og þegar á allt er litiö misheppnuö. Ariö 1959 meöan á stökkinu mikla stóö reyndi Mao aö sameina alla þjóöina um stórátak. Efnahagslifiö átti aö taka stórstigum framförum meö afli viljans og hvetjandi aögerö- um. Mao sagöi: Ef fólk stendur saman og reynir nýjar leiöir, eykst meövitund þess. baö veröur stökk fram á viö. Andstæöingar Maos i flokknum, Liu Shaoqi og Deng Xiaoping, litu allt öörum augum á framtiöina. Framfarir I efnahagsmálum áttu aö byggjast á vélvæðingu, nýj- ustu framleiösluaöferöum og framleiösluna átti aö auka með þvi að greiöa hærri laun fyrir meiri vinnu. Svq dæmiö sé einfaldað: Eiga menn aö leggja á sig mikla vinnu vegna hugsjónanna eöa pening- anna? Eiga andleg eöa verald leg gæöi aö vera hvatinn til dáöa? Hugsjónir eöa sérfræöingaveldi?. Sjálfsprottnar aögeröir alþýö- unnar eöa skipulagöur agi? Eiga skólarnir aö. útskrifa velmennt- aöa sósialista eöa sérfræöinga og fagmenn? Um þessar spurningar hefur veriö deilt fram og aftur frá þvl aö Kinverka alþýöuliöveldiö var stofnaö áriö 1949. Aðal- og aukahlutverk Stóra stökkiö hans Maos mis- heppnaöist. Þá fengu þeir Liu forseti og Deng sitt tækifæri. Jöröum i einkaeign fjölgaöi til muna, markaöskerfiö var gefiö frjálst, verkafólk fékk auka- greiðslu ef þaö skilaöi meiri af- köstum o.s.frv. Efnahagslifiö tók viö sér, en Mao var ekki sáttur viö þá stefnu sem Kina var aö taka. Hann sá biliö milli stétta breikka úti i sveitunum, hann sá að sérfræð- ingar og skriffinnar stjórnuöu feröinni i flokknum. Hann áleit aö flokkurinn væri að veröa endur- skoðunarsinnaöur eins og kommúnistaflokkur Sovétrikj- anna. Hann sagöi I aövörunartón: aö skólarnir útskrifuöu borgara- lega sérfræöinga og umburöar- lyndiö i menningarmálum fæddi af sér verk þar sem konungar, hershöföingjar og feguröardisir væru i aöalhlutverkum, meöan verkalýöurinn væri I aukahlut- verkum og þeim heldur niöur- lægjandi. Meiri háttar menningarbylting var þaö sem þurfti aö áliti Maos. Hann vildi sleppa hinum ýmsu öflum lausum, skapa svolitiö öng- þveiti, jafnvel þó aö þaö kæmi niöur á hagvextinum um sinn. Niöurrif kemur á undan uppbygg- ingu og baráttan eykur meövit- und verkalýösins. Þegar horft væri fram á veginn væri mikil- vægast aö koma i veg fyrir hug- myndafræöilega stöönun, var ályktun Maos. Þegar hér var komiö sögu var Mao formaöur I minni hluta í flokknum. Hann byggöi aöeins á viljastyrk sinum og sannfæringu. Meö mörgum og löngum hvat- ingarræöum og meö þvi aö fara i kringum vilja forystunnar tókst honum aö virkja fjöldann enn á ný. Endahnútur á byltinguna Kona hans Chang Ching var send til Shanghai 1965 til aö afla stuön- ings og þá varö til þaö fyrirbæri menntamönnum sem voru nánast einráðir i skólanum. Stjórn há- skólans svaraöi fyrir sig, en þá setti kennslukona nokkur upp veggblaö þar sem ráöist var harkalega á háskólarektor og hann sakaður um aö banna fjöldafundi og veggblöö. Hún skrifaöi: Nú er runnin upp sú stund aö menntaöir byltingar- sinnar hefji baráttu. Viö skulum útrýma öllum djöflum og and- byltingarsinnum af Krúsjofgerö- Nú fækkar Maómyndum óöum i Kina. sem siöan var kallaö fjór- menningaklikan. Sá ungi gagn- rýnir Yao Wenyuan skaut fyrsta skotinu,- grein sem birtist i dag- blaöi i Shanghai. Mao og Chang Ching komu einnig á umræöum meöal háskólastúdenta og kenn- ara viö Pekingháskóla um menntakerfiö, þar sem athyglinni var beint aö borgaralegum inni. Viö skulum reka endahnút- inn á hina sósialisku byltingu. Þessi tilvitnun er dæmigerö fyrir oröbragöiö og andann sem rikti I upphafi menningarbylt- ingarinnar. Mao sá til þess aö þessu veggblaöi var útvarpaö yfir allt Kina hinn 1. júni 1966. Bráö- lega var stjórn háskólans sett af og stúdentarnir héldu áfram baráttu sinni gegn valdi og yfir- völdum meö þau orö Maos aö leiöarljósi „þaö er rétt aö berjast gegn afturhaldsseggjum” Enginn var lengur öruggur um sig, flokksforystunni fannst sér ógnað, stúdentarnir baráttuglööu og skólaæskan mynduöu sveitir Rauöu varöliöanna sem réöust án nánari skilgreininga á bæöi gott og vont. Þaö var nægilegt aö hægt væri aö tengja einhvern viö vald eöa „öldungana fjóra” (gamlar hugmyndir, gamla menningin, gömlu siðirnir og gömlu venj- urnar) til þess aö veröa fyrir árás og auömýkingum. Hugsun Mao Zedong Unga fólkiö var sá styrkur sem Mao reiddi sig á. Herinn gegndi lika stóru hlutverki. Meöan Lin Piao var varnamálaráöherra voru hermennirnir látnir tileinka sér hugsun Maos, oft á tiöum á einfaldan og vélrænan hátt meö þvi að læra Rauöa kveriö, sem Lin Piao sjálfur tók saman (ein- stakar tilvitnanir úr verkum Maos). Þaö var Lin Piao sem byggöi upp þá miklu persónudýrkun á Mao sem rikti þessi ár. Þaö var sú leiö sem hann sá til aukinna valda. A torgi hins himneska frið- ar i Peking voru haldnir gifurleg- ir fjöldafundir, þar sem Mao, Lin Piao og einstaka sinnum Chang Ching voru ákaft hyllt. Mao notfæröi sér vinsældirnar og virkni fjöldans til aö einangra keppinauta sina I flokknum. Liu Sahouqu og Deng Xiaoping var fórnaö á aitari menningarbylt- ingarinnar. Margir forystumenn sem átti i vök aö verjast komu sér upp eigin varöliöasveitum. Verkafólk kom á fót sinum sveitum I samkeppni eöa andstööu viö Rauöu varöliö- ana. Verkafólkiö var óánægt meö framgöngu unga fólksins, ofbeldi þess og uppivööslusemi og blóö- ugir bardagar brutust viöa út. Núna segja Kinverjar aö menn- ingarbyltingin hafi kostaö tug- þúsundir mannslifa og miijónir hafi veriö ofsóttar. Mao varö aö kalla herinn til vegna átakanna, svo mikið er vist. Áhrif hersins og Lin Piao jukust til muna. Ariö 1969 var almennt litiö á Lin Piao sem eftirmann Maos. En hann var heldur fljótur á sér. Meö hjálp nokkurra hershöföingja reyndi hann aö hrifsa til sln völd- in. Þeir sem með honum voru eru fyrir rétti einmitt nú. Lin Piao fórst i flugslysi I september 1971^ þegar hann var á flótta eftir mis- heppnaöa tilraun til valdaráns. Hinn nýi sósíalisti Arin 1966-69 voru skeiö hinnar virku fjöldahreyfingar, en Kin- verjar segja ab menningarbylt- ingin hafi staöiö þar til fjór- menningaklikunni var steypt af stóli áriö 1976. Menningarbyltingin var ekki aöeins timi mikilla átaka sem sá- ust á götum úti. Þaö voru geröar alls kyns tilraunir til þess aö þoka samfélaginu i átt til sósialisma. Flestar eiga þær rætur að rekja til yfirlýsingar Maos frá 7. mal 1966. Þá ræddi hann um „hinn nýja sóslalista” sem átti aö vera allt i senn: verkamaður, bóndi, hermaður og menntamaöur. Þeir sem lokið höfðu skyldunámi áttu aö fara út I sveitirnar og vinna aö landbúnaöi og iðnaöi I eitt ár áður en þeir gætu haldiö áfram námi. Inntökupróf i skólana voru ein- földuö, sósialfsk meövitund og starfsreynsla var mikilvægari en einkunnir. Þaö var reynt aö fá fleiri verkamenn og bændur inn i skólana. t skólunum voru teknar upp nýjar kennsluaöferöir Lesefnið var skorið niöur, námstiminn var styttur, aöaláherslan var lögö á verkefni sem mibubust viö þróun samfélagsins eins og þaö var þá statt. Dregiövarúr valdi kennara og bændur fengu meiri áhrif á menntun barna sinna. Heilsu- gæslan i sveitunum var byggö upp sem eins konar samvinnu- kerfi. 1 öllum þorpum var komiö á fót heilsugæslustöð þar sem sjúkraliöar hinir svokölluöu „berfættu læknar” sinntu sjúkl- ingum. Uppgjör án miskunnar Opinberir starfsmenn voru settir á námskeiö I hugmynda- fræbi meö reglulegu millibili og voru sendir i vinnu út I sveit i þeim tilgangi aö draga úr skriffinnskunni. Þessi dæmi eru aöeins brot af þvl sem Mao vildi koma I framkvæmd, en þáttur hans I þeim hliðarstökkum sem menningarbyltingin tók, svo og tengsl hans viö fjórmenningaklik- una liggja ekki ljós fyrir. Hitt er vist aö ábyrgö hans var mikil. Af. endurbótum menningarbylt- ingarinnar er nánast ekkert eftir. Mao dó 1976. Keppinautur hans Den Xiaoping er aftur tekinn viö stjórnartaumunum (þó aö hann segist ætla að draga sig I hlé). Uppgjör Dengs viö Mao og menn- ingarbyltinguna fer nú fram án nokkurrar miskunnar. Skyldi eitthvaö vera eftir af hugsun Maos i meðvitund fjöld- ans? Þýtt úr Dagcns Nyheter frá 3. gagnrýmnnar FJÓRMENNINGAKLÍKAN OG MENNINGARBYLTINGIN FYRIR RETTI Þrifól og fífldirfska Glöggir menn muna sjálfsagt enn er svokölluö vinstri stjórn settist i stóla þann 1. september 1978. Eitt fyrsta verk Ragnars Anialds, sem þá varð mennta- málaráðherra, var aötaka á móti þremur mönnum sem höfðu þá i nokkur ár veriö fulltrúar rikis- valdsins I stjórn Lánasjóös islenskra námsmanna. Þeir höföu m.a. sett sjóðnum úthlutunar- reglur sem bæjarþing haföi dæmt ólöglegar. Fyrir þaö og annaö i sama dúr máttu þeir þola þungar ákúrur af hálfu námsmanna. Til aö mynda gaigu þeir undir sam- heitinu „þrifólið” i Stúdentablaö- inu. — Erindi þeirra viö félaga Ragnar var einfaldlega þaö aö biöjast lausnar frá störfum i sjóðstjórn, og eru þeir þar meö úr sögunni. Umbeöin lausn var semsé fús- lega veitt. Að svo búnu hringdi ráöherra i mig undirritaöan og baö mig að taka aö mér for- mennsku i sjóbstjórninni. Ég tók máli hans fálega i fyrstu enda hafði ég lesiö Stúdentablaöið og tel mig til friðsamari manna aö eðlisfari. Ég féllst þó á aö sofa á málinu auk þess sem ég ráðfæröi mig við þáverandi forystumenn námsmannasamtakanna. Þaö var ekki slst fyrir þeirra orö sem ég lét til leiðast og afréð að ganga af fffldirfsku til glimunnar við vanþakklát verkefni, hvort sem ég kæmi þaðan aftur kalinn á hjarta eöa ærulaus, nema hvort tveggja væri. Af vopnaviðskiptum Og gliman á Glæsivöllum gagn- rýninnar reyndist framan af býsna strembin. A stundum flaut veiklyndur vesalingur minn ein- göngu á þeirri þrjóskublöndnu sannfæringu sem situr i hrygg- lengjunni á slíku fólki. Þá nutum viö þess, ég og aðrir fulltrúar Ragnars, að viðhöfum sjálf feng- iö okkar skerf af gagnrýninni (krftiskri) hugsun, þótt við stönd- umst auövitaö engan samanburö viö prestana sjálfa. Og svo fóru leikar eftir japl og jaml og fuöur aö ólöglegum regl- um var breytt svo aö lögmæti þeirra hefur ekki verið vefengt siðan. Voriö 1979 samdi sjóðstjórn siöan lagafrumvarp aö beiöni ráöherra og nú liggi r fyrir rikis- stjórninni annaö frumvarp, reist á sömu grundvallarhugmyndum, en samið I sérstakri nefnd, aö til- hlutan Ingvars Gislasonar núver- andi menntamálaráöherra og i samræmi viö málefnasamning stjómarinnar. Meginatriöi þessa frumvarps eru i rauninni sáraein- föld: t fyrsta lagihækka veitt náms- lán allverulega i raungildi á næstu árum. Meðal annars eiga þau aö hækka úr 85% af reiknaöri fjárþörf i 100%, en þaö markmiö hefur veriö á dagskrá náms- mannasamtakanna svo lengi sem elstu menn muna. Prósentan hef- ur þó veriö óbreytt (85%) frá þvi 1974 þar til i haust er hún var hækkuö i 90% i tengslum viö frumvarpssmiðina. 1 ööru lagi felst I ákvæöum frumvarpsins aö endurgreiöslur af lánum mundu aukast og örvast til muna, en þær eru taldar nema aðeins um 66% af raungildi heild- arútlána skv. núgildandi lögum og reglum. Aukning heildar- endurgreiöslna kemur fyrst og fremst niöur á tekjuháum lánþeg- um sem hafa e.t.v. ekki aö sama skapi langt nám aö baki. Eins og hver maður getur séö hefur þarna orðiö málamiölun milli hagsmuna námsmanna og rikissjóös, eða með öörum orðum skattgreiöenda. Og það hefur auövitað reynst bágt aö gera svo öllum liki i hvorum herbúðum um sig. Hvaö snertir fyrirsvarsmenn rikisvaldsins er svo mikiö víst að frumvarpið hefur ekki enn séö dagsins ljós á Alþingi. Ég veit ekki hvaö veldur langri töf en ef einhverjum þykirrikissjóður ekki fá nógu mikiö fyrir snúö sinn þá er slikt að minu mati á misskiln- ingi byggt. Að missa nöldrið sitt? Ef þess háttar úrtölumenn eru til í herbúðum stjórnmálamanna þá hafa þeir nú eignast óvæntan bandamann iháborgum gagnrýn- innar. Ég hef I huga dagskrár- grein frá 7. janúar eftir sjálfan höfund þrifólsnafngiftarinnar, össur Skarphéðinsson, sem ég á aö þakka margvíslega innsýn i eðli gagnrýninnar. Sivökul gagnrýnishvöt össurar segir honum umsvifalaust aö frumvarpiö sé óláns drusla. Hann eyöir ekki mörgum orðum aö fyrrnefndum aðalatriöum heldur sækir rök sin i algert aukaatriöi sem hann hefur misskilið hrapal- lega auk þess sem þankagangur hans mótast af úreltum aöstæö- um sem riktu fyrir sosum fimm árum. össur segir svo orörétt: „Frumvarpiö gerir ráö fyrir þvi aö niður faili regla um aö fólk i sambúö, sem hafa bæöi tckiö lán á námstima, greiöi einungis afborganir af helm- ingnum af sameiginlegum skuldum”. Hin raunverulega regla, sem össur hefur nér likasttil i huga, er á þá leið að sambýlisfólk greiöir aöeins hálfa fasta árlega afborg- un hvort um sig, en þessi fasta af- borgun er bæði óháð tekjum og upphæð skuldar. Siðan greiöa þau til viöbótar svokallaöa aukaaf- borgun sem feralmennt eftir tekj- um og er hjá sambýlisfólki miöuö viö tekjur beggja samanlagöar. Af þessu leiöir aö þaö er algerlega undir hælinn lagt hversu mikiö af sameiginlegum skuldum hefur verið greitt þegar endurgreiösl- um lýkur eftir 20 ár, — gagnstætt þvi sem endursögn össurar gefur til kynna. Ef skuldirnar eru frem- ur litlar hefur fólk greitt þær að fullu en ef þær eru mjög miklar getur vantað töluvert á aö helm- ingur hafi veriö greiddur. Hitt er auövitaö rétt i frásögn össurar aö það kostaöi talsveröa baráttu aö fá þetta atriði leiörétt fyrir fimm árum þegar núgild- andi lög voru í buröarliönum. En nú eru aörir timar. Ég veit til aö mynda ekki hvort össuri er ljóst aö sérsköttun hjóna og sam- býlisfólks hefur nýlega veriö leidd i lög á Islandi. A ýmsum öörum sviðum má greina þróun almennra viðhorfa I sömu átt: að lita beri á hjón og sambýlisfólk sem tvo sjálfstæöa einstaklinga eftir því sem kostur er. Jafn- réttishreyfingin á vitaskuld veru- legan þátt i þessari þróun, en kannski er össur andsnúinn — eöa hvaö? Hvaö sem þvi llður þótti nefnd- inni, sem samdi „frumvarps- drusluna”, rétt aö taka tillit til þessara nýju viöhorfa meö því aö endurgreiðslur hvors sambúðar- aðila um sig færu einvöröungu eftir tekjum og aöstæöum hans sjálfs.Eftir sem áöur er ekki gert ráö fyrir aö árleg afborgun fari eftir upphæö skuldar. össur ber skiljanlegan kvlð- boga fyrir þeim ofboðslegu skuld- um sem verötryggö námslán muni baka fólki sem á aö baki langt og dýrt nám erlendis. Þessi ótti er sem betur fer aö mestu ástæöulaus. I fyrsta lagi veröa hjón aldrei verr sett en tveir ein- hleypir einstaklingar, eins og fyrr ersagt. I ööru lagi verkar skulda- byröin ekki til hækkunar á árleg- um endurgreiðslum heldur veröa þær jafnháar og hjá öðrum sem hafa sömu tekjur en eru e.t.v. að borga af miklu minni lánum. Mikil skuldabyrði verður aöeins til þess að menn veröa lengur að borga, eöa allt aö 30 ár skv. frum- varpinu, en þá falla eftirstöövar niöur. Nám eda vinna Góðir lesendur! — Aöur en ég settist viö ritvélina gerði ég mér vonir um að geta vikið aö enn fleiri atriöum i námslánamálum, meöal annars meö nokkurri sjálfsgagnrýni t.d. aö skriffinnsk- unni kringum Lánasjóö. Nú er hins vegar mál aö linni og annað veröur þvi aö biöa betri tima. Svo aö viö gleymum ekki skóginum fyrir trjánum vil ég þó aö lokum segja þetta: Mér hefur virst aö starf sósialista aö námsiánamálum þurfi við ríkjandi aöstæöur aö grundVallast á tveimur meginat- riöum: Annars vegar hljótum viö aö viöurkenna afdráttarlaust aö nám er vinna, en af þvi leiöir aö námsmenn eiga rétt á aöstoö úr almennum sjóöum, a.m.k. ef þessi vinna er félagsieg, þ.e. hún birtistöörum meö frjóum hætti. A hinn bóginn veröum viö aö hafa I huga aö aðstoðin er tekin úr vasa skattborgaranna, sem merkir I okkar þjóðfélagi úr vasa alþýð- unnar. Þess vegna getum viö þvl miöur ekki gerst algerir jámenn námsmannasamtakanna, hversu fegnir sem viö viidum, heldur veröum við að tryggja skynsam- lega nýtingu fjármuna I þessu sem öðru. Og svo skulum viö endilega ekki láta óhjákvæmilega segul- storma frá ódáinslöndum gagn- rýninnar skekkja kompásinn meira en ástæöa er til. Reykjavik, 13. janúar 1981. 8 StDA — ÞJÖÐVILJINN Föstudagur 16. janúar 1981 Föstudagur 16. janúar 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9 Þegar stúdentabyltingin fór sem eldur í sinu yfir lönd Evrópu upp úr 1968 var mjög vísað til þeirra tilrauna sem Kínverjar voru að gera, hinnar svo- kölluðu menningarbylting- ar. Kínverjar voru að reyna að dreifa valdi, upp- ræta borgarastéttina og arf hennar, auk gamalla venja sem taldar voru til óþurfta. Borgarbúar voru skyld- aðir til að fara út í sveitirn- ar og vinna á ökrunum; stundum saman sátu menn yfir Rauða kverinu og ræddu um hugsanir Mao Zedong. Sveitir hinna rauðu varðliða urðu til, en þeim var ætlað það hlut- verk að styðja og styrkja menningarbyltinguna og afhjúpa stéttsvikarana og endurskoðunarsinnana. Nú fimmtán árum eftir að þessi mikla bylgja reis í Kínaveldi eru varðsveit- irnar horfnar, hugsun Maos er dregin í efa og þeir sem voru í fremstu viglínu menningarbylt- ingarinnar standa nú frammi fyrir dómurum ákærðir fyrir fjöldamorð og stórkostleg mistök. Kínverjar hafa þann hátt- inn á að stilla upp f jórum sökudólgum; það virðist varla vera nokkur skapað- ur hlutur sem farið hefur úrskeiðis á undanförnum árum sem ekki er fjór- menningaklíkunni að kenna. Það er verið að gera upp við fortíðina, ný öfl eru komin til valda í Kína. En hvað var menningarbyltingin? Því hefur sænski blaðamaður- inn og rithöf undurinn Gör- an Leijonhufud reynt að svara í grein i Dagens Ny- héter sem hér fer á eftir. Þess má geta að Leijon- hufud var um skeið frétta- ritari DN í Kína og hefur skrifað bók, sem sagði frá þeim fyrirmyndarþorpum sem komið var upp á gull- öld menningarbyltingar- innar: á dagskrá Sumir menn eru gœddir þannig gagnrýnisþrá að hvergi stendur steinn yfir steini. Við dauðlegir getum sótt tilþeirra hvatningu til athafna, en guð hjálpi okkur ef við gleymum því að seint fyllist sálin prestanna. Frá Glæsivöllum

x

Þjóðviljinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.