Þjóðviljinn - 19.02.1981, Síða 11

Fimmtudagur 19. febrúar 1981. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
Jakob Björnsson, orkumálastjóri:
11. alþjóðlega orkumála-
ráðstefnan og horfur í
orkumálum
ll. alþjóðlega orkumála-
ráðstefnan var haldin í
Mitnchen dagana 8.—12.
sept. s.l. Tvo nætu daga á
undan, 6. og 7. sept. var
haldinn árlegur fundur í
miðstjórn ráðstefnunnar,
hinu svonefnda alþjóðlega
framkvæmdaráði.
Á ráðstefnunni í
M'únchen mættu um 3500
þátttakendur hvaðanæva
úr heiminum, auk nál. 1500
maka þátttakenda og ann-
arra gesta, þannig að um
5.000 manns alls tóku þátt í
henni.
Héðan frá lslandi sóttu alls 19
manns ráðstefnuna, þar af 11
þátttakendur: Tveir frá iðnaðar-
ráðuneytinu, þrir frá Orkustofn-
un, þrír frá Landsvirkjun,einn frá
Rafmagnsveitum rikisins, einn
frá Rafmagnsveitu Reykjavíkur,
og einn frá Hitaveitu Suðurnesja.
Alþjoðlega orkumálaráöstefn-
an er samtök manna og stofnana
er starfa að orkumálum viðs-
vegar um heim. Þau eru óháð
stjórnvöldum einstakra ríkja, en
hafa hins vegar mikla samvinnu
við þau, svo og margar sérstofn-
anir Sameinuðu þjóðanna og ýmis
alþjóöleg samtöik önnur.
Þetta eru gömul samtök. Þau
voru stofnuð i London 1924 og hafa
starfað óslítið siðan, að undan-
teknum styrjaldarárunum.
Tilgangur þeirra er að ,,stuðla aö
virkjun orkulinda og nýtingu
þeirra í friösamlegum tilgangi,
svo að verða megi öllum til sem
mestra nytja, bæði i einstökum
löndum og á alþjóðlegum vett-
vangi”.
Ráðstefnur eru nú haldnar á
þriggja ára fresti, til skiptis i
ýmsum hlutum heims. Alþjóðlega
framkvæmdaráðið, stjórn ráð-
stefnunnar, hcldur fund árlega,
einnig til skiptis i þátttökulöndun-
um. Samtökin hafa aðalskrifstofu
i London.
Alþjóðlega orkumálaráðstefn-
an starfar i svonefndum lands-
nefndum. Er ein I hverju landi.
llvcrt land hefur eitt atkvæði á
fundum alþjóðlega framkvæmda-
ráðsins, án tillits til fólksfjölda,
og greiðir árlegt tillag til samtak-
anna, sem ræðst m.a. af orku-
notkun á mann I viökomandi
landi, heildarorkunotkun og fleiri
þáttum. island greiðir láginarks-
gjald. 346 sterlingspund á ári.
Auk landsnefndanna I hverju
landi starfa margar sérnefndir
milli þinga, að sérstökum
viöfangsefnum. Eru þær gjarnan
skipaðar mönnum viðsvegar aö
úr heiminum. Þeirra veigámest
hefur nú aö undanförnu verið
svonefnd Orkusparnaöarnefnd,
sem hefur gert úttekt á horfum i
orkumálum heimsins næstu 40 ár,
fram til ársins 2020; liklega hina
umfangsmestu og vönduöustu út-
tekt af þessu tagi sem gerð hefur
verið. Orkusparnaöarnefndin
starfar áfram. Nýlega var önnur
slik nefnd sett á laggimar til aö
fjalla um orkumál þróunar-
landanna sérstaklega, og á fundi
Framkvæmdaráðsins I Múnchen
var ákveöið að hún skyldi starfa
til frambúðar. Er þess vænst aö
þessi nefnd verði brátt hin
aösópsmesta allra sérnefndanna,
svo mjög sem orkumál þróunar-
landanna eru nú i brennidepli.
Ráðstefna
1 Míinchen
Hver ráðstefna hefur sitt höfuð-
viðfangsefni. Viðfangsefni 11.
ráðstefnunnar var: „Orka handa
heimi okkar”. Efninu var skipt I
fjdrar deildir:
1. Orkuframboð
2. Orka og samfélag.
3. Orka og umhverfi
4. Orka, samfélag og umhverfi
A ráðstefnunni voru lögð fram
alls 164 almenn erindi. Úr þeim
voru unnin fjögur yfirlitserindi,
eitt fyrir hverja deild. Loks komu
fram á ráðstefnunni fjölmargar
svonefndar „stöðuskýrslur” um
einstök afmörkuð svið orkumála.
Stöðuskýrslur þessar voru samd-
ar af mönnum, sem sérstaklega
'höfðu veriö til þess fengnir. Þær
yoru lagðar til grundvallar hring-
borðsumræðum og vinnuhópaum-
ræðum á ráðstefnunni.
Frá tslandi komu tvö almenn
erindi: „Oliusparnaður i húshitun
á Islandi með nýtingu innlendra
orkugjafa i stað oliu” eftir Jakob
Björnsson orkumálastjóra, og
„Alþjóðlegt jarðhitaþjálfunar-
námskeið á Islandi i tengslum við
Háskóla Sameinuðu þjóðanna”
eftir Ingvar Birgi Friðleifsson,
jaröfræðing á Orkustofnun, sem
veitir námskeiðinu forstööu, og
W. Shearer, frá Háskóla Samein-
uðu þjóðanna i Tókió.
Ekki leikur vafi á þvi að fyrsti
þátturinn af þeim fjórum, sem
taldir voru, orkuframboðið, varð
fyrirferöarmestur á ráöstefn-
unni, þótt um hina væri vissulega
fjallað lika, ekki sist hinn fjórða.
Fyrsti þátturinn fjallaði einmitt
um hið brennandi vandamál okk-
ar tima, orkukreppuna svo-
nefndu.
Verður nægilegt framboð á orku
til að mæta vaxandi þörf? Þvi að
veröi óhæfilegt misvægi milli
framboðs og eftirspurnar getur
það leitt til þess, að verðlag á
orku fer úr öllum böndum, með
efnahagskreppur og jafnvel
styrjaldir sem afleiðingu.
Bakgrunnur umræðna um
orkuframboðið var ýtarleg úttekt
sem Orkusparnaðarnefnd Alþjóð-
legu orkumálaráöstefnunnar
hefur unnið að mörg undanfarin
ár, og birtist i sjö bindum árið
1978. A ráðstefnunni i Milnchen
kom fram, að þær niöurstöður eru
taldar óbreyttar enn i öllum
meginatriðum. Vegna mikilvægis
þessa máls fyrir hvert einasta
mannsbarn á jarðarkringlunni er
ekki úr vegi að rekja niðurstöður
Orkusparnaðarnefndarinnar i
allra stærstu dráttum.
Horfur 1 orku-
málum heimsins
fram til 2020
Meginniðurstöður af könnun
Orkusparnaðarnefndarinnar má
draga saman þannig:
1. Heildarorkuþörf heimsins
mun fjórfaldast á timabilinu
1972—2020, en raforkuþörf
rúmlega áttfaldast.
2. Vöxtur orkuþarfarinnar
verður mjög mismunandi i
ýmsum hlutum heimsins. I
OECD-löndunum sem heild
(þ.e. iðnrikjum Vesturlanda,
Japan, Astraliu og Nýja-
Sjálandi) er áætlaö að orku-
þörfin tæplega tvöfaldist, tæp-
lega fimmfaldist i rikjum með
áætlunarbúskap, en nær
fimmtánfaldist i þróunarlönd-
unum sem heild.
3. Aætlað er að þessi vöxtur
orkunotkunar nægi til að halda
uppi 4,2% hagvexti á ári til
jafnaöar i OECD-rikjunum,
svipuöum hagvexti i löndum
með áætlunarbúskap og rikt
hefur f þeim sem heild undan-
farna þrjá áratugi, en 5,7% á
ári i þróunarlöndunum. Þetta
verði þó þvi aðeins mögulegt að
til komi viðtækur orkusparn-
aður og bætt orkunýting,
þannig að árið 2020 megi ná 1%
vexti i þjóðarfram leiðslu
með aðeins helmingi þeirrar
orku, sem slikur vöxtur kostar
i dag i OECD-löndum og með
þriðjungi minni orku i þróunar-
löndum.
4. Bregðist þessi orkusparnaður
hlýtur það að koma fram i
minni hagvexti en ofan-
greindar tölur sýna, þar eð
ekki er talið gerlegt að mæta
meiri orkuþörf en áætlunin
segir til um, og raunar er
engan veginn tryggt að unnt
verði aö mæta henni. Verulegt
misvægi milli framboðs og
eftirspurnar á orku myndi
tákna stórhækkað verð á henni
og harða samkeppni um hana.
Hætt er við að það yrðu fremur
þróunarlöndin en iðnrikin sem
yrðu undir i slikri keppni,
þannig að það kæmi fyrst og
fremst niöur á þeirra hagvexti,
og þar með lifskjörum i þeim,
ef ekki reynist unnt að mæta
orkueftirspurninni.
5. Talið er, að unnt eigi að vera
að halda viðunandi, en að visu
ótryggu, jafnvægi milli fram-
boðs á oli'u og eftirspurnar eftir
henni, og komast þannig hjá
þvi aö verðlag á oliu fari upp úr
öllu valdi á timabilinu fram til
2020. Þetta er þó þvi aðeins
mögulegt að nú þegar veröi
stórlega dregið úr vexti oliu-
notkunar frá þvi sem hann hef-
ur verið, og olia takmörkuð við
svonefnd forgangsnot, sem eru
samgöngur og efnaiðnaður.
Hætta veröur hið bráðasta að
nota oliu til hitunar, hvort
heldur er i iðnaði eða á heimil-
um, og til raforkuvinnslu.
6. Aætlað er að oliuvinnsla muni
enn vaxa nokkuð og ná
hámarki i kringum 1990, um 5
milljörðum tonna á ári, boriö
saman við nál. 3 milljaröa
tonna nú. Eftir það mun oliu-
vinnsla dragast saman, niður i
um 4 milljaröa tonna árið 2005
og 2,3 milljaröa árið 2020. Svip-
MÖGULEG VINNSLA HRÁ0RKU í HEIMINUM,EXAJÚL Á ÁRI,
SAMKVÆMT MATI ORKUSPARNAÐARNEFNDAR
ALÞJÓÐLEGU ORKUMÁLARÁÐSTEFNUNNAR
0RKULIND 1972 1985 2000 2020
Kol 66 115 170 259
01 ío 115 216 195 106
Jorðgas 46 77 143 125
Kjamorka 2 23 88 314
Vatnsorko 14 24 34 56
óhefdbundnar olíu- og gaslíndir 0 0 4 40
Endurnýjanlegor orkulindir- sólarorka, jordhiti, lífroen efni 26 33 56 100
ALLS 269 488 690 1000
0RKUSPÁ ORKUSPARNAÐARNEFNDAR
ALPJÓDLEGU ORKUMÁLARÁÐSTEFNUNNAR
EFTIRSPURN EFTIR HRÁ0RKU,EXAJÚL Á ÁRI 11
0ECD lönd Lönd med óœtlunar- búskap Þróunar- lönd Heimurinn í heild
1972 150 66 27 243
1980 178 86 46 310
1990 212 120 86 418
2000 242 167 152' 561
2010 262 233 253 748
2020 278 325 397 1000
11 I exajúl (EJ)er IOl8júJ (J) eðo 278 TWh
Eitt exajúl jofngildir orttuí rúmlegu 22,7milljónum tonno
of olíu. Virkjonleg votnsorka íslonds er, reiknud sem
hróorko, um 0,3 exojúl ó óri.
Jakob Björnsson.
að er aö segja um jarðgas,
nema hámarkinu er þar talið
munu verða náð um aldamótin.
Aukningin frá núverandi
vinnslu upp i hámarkið er talin
verða mun meiri en fyrir
oliuna.
7. Ef hætta á að nota oliu og gas
til raforkuvinnslu, jafnframt
þvi sem hún á að áttfaldast að
magni, er ljóst að aðrir orku-
gjafar verða að bera byrðar
raforkuvinnslunnar. Komist er
að þeirri niðurstöðu að
meginþunginn muni hvila á
kolum og kjarnorku, þrátt fyrir
að áætlað er að raforkuvinnsla
úr.vatnsafli muni fjórfaldast
frá 1972 til 2020. Kolin ein geta
þó ekki tekið á sig þaö sem á
vantar þegar vatnsorkunni
sleppir. Kjarnorka verður aö
sjá fyrir verulegum hluta.
Aætlað er að vinnslugeta
150-faldast milli 1972 og
2020. Tekið er fram, að fyrir
heiminn i heild sé aðeins um
það að velja að nýta
kjarnorkuna eða ná ekki þeim
hagvexti sem áætlaður er. Þar
sé enginn þriðji möguleiki til.
Aftur er hætt við að slik tak-
mörkun hagvaxtar kæmi fren;-
ur niður á þróunarlöndum en
iönrikjum.
Þessi niðurstaða varðandi
kjarnorkuna á við um timabilið
fram til 2020, en þar með er
ekki sagt að hún þurfi að gilda
um alla framtið. Þegar kemur
lengra fram á næstu öld gætu
aðrir orkugjafar leyst kjarn-
orkuna (þ.e. klofningskjarn-
orku þá sem nú er nytjuð) af
hólmi, og hlutverk hennar
þannig orðið timabundið.
8. Aætlað er, að nýting óhefð-
bundinna, varanlegra orku-
linda, svo sem sólarorku,
jarðvarma, orku úr lifrænum
efnum, eða samrunakjarn-
orku, muni vaxa hægt fram
yfir 1990, en hraðar úr þvi, og
hafa árið 2020 nálægt fjórfald-
ast frá þvi sem var 1972, sem
þýðir, að hlutdeild þeirra i
orkuvinnslunni i heild er
nánast óbreytt. Talið er, að
einmitt þessar óhefðbundnu
orkulindir séu megin-orkuvon
mannkynsins, séö til langrar
framtiðar, miðbiks næstu ald-
ar eða svo. A hinn bóginn er
taliö óraunhæft að vænta þess
að þær leysi aðsteðjandi
vanda. Þaö hljóti óhjákvæmi-
lega að taka langan tima að
breyta hinu risavaxna orku-
kerfi heimsins, sem er tregt i
eðli sinu. Minnt er á, að það
hafi tekið oliuna meira en
heila öld að ná þeirri yfir-
burðastöðu sem hún nú hefur
á orkumarkaði heimsins. Það
hljóti einnig að taka nýjar
orkulindir sinn tima að ná
yfirburöastöðu, enda þótt
stytta megi þann tima mikiö
meö markvissum ráöstöfun-
um.
9. Orkuframtiö mannkynsins,
séö til lengri tima, er talin
björt. En ódýr olia og gas,
meginorkulindir dagsins i
dag, eru á þrotum, og fram-
undan eru miklir breytinga-
timar, þar sem orkukerfi
heimsins þarf að laga sig aö
breyttum aðstæöum. Þessir
breytingatimar eru varasam-
ir og erfiðir. Vandinn er ekki
sá að orkulindir skorti, þegar
á heildina er litið. Vandinn er
fdlginn i sjálfum breytingun-
um. Orkukerfi heimsins er
Framhald á bls. 12