Þjóðviljinn - 26.09.1981, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 26. — 27. september 1981
I
Kevin Andrews sem sýndi
okkur staöinn þar sem Pana-
goulis var drepinn er rithöf-
undur, griskur rikisborgari.
Þó er hann fæddur I Kina. I
Peking 1924. Faöirinn enskur
diplómat, móöirin bandarísk.
Hann ólst upp f Bandarikjunum,
stundaöi nám i Harwardháskóla
og Oxford.Hann gegndi hebþjón-
ustu i bandariska hernum i
heimsstyrjöldinni siöari, og
baröist meöal annars á Italiu.
Ungur kom hann til Grikklands
til aö sækja námskeiö i forn-
leifafræöi og heillaöist svo af
landinu og þjóöinni aö hann
varö kyrr þarna. Þegar hers-
höföingjarnir rændu völdum tók
Kevin aö sér hættulegt og mikil-
vægt hlutverk aö smygla frétt-
um úr landi, og láta þannig um-
heiminn vita um ógn og skelf-
ingar sem hlutust af veldi
skuggabaldranna gullinsnúr-
uöu. Margoft lagöi þessi menn-
ingarviti lif sitt i hættu I viöleitni
sinni til aö vekja aimenningsáiit
viöa um veröld gegn viður-
styggö kúgaranna, og var eftir
fall haröstjóranna verölaunaöur
meö þvi aö hann hlaut griskan
rikisborgararétt. Hann sagöi
okkur aö hann væri eini Grikk-
inn sem heföi ekki dropa af
grisku blóöi i æöum sinum.
Ekki ætlaöi þó aö ganga
þrautalaust aö ganga frá forms-
atriöum sem þeirri viröingu
fylgdu. Einkum varö til fyrir-
stööu aö fæöingarvottorö hans
var gefiö út i bandariska sendi-
ráöinu i Peking þrem mánuðum
eftir aö hann fæddist, og var
oröaö meö mjög fornlegum
hætti á afbrigöilegri ensku sem
var sérmál lögmanna svo varla
varö snúiö á aöra tungu. Þó
tókst aö bjarga málinu meö þvi
aö bregöa á loft brottskrán-
ingarvottoröi úr bandariska
hernum frá 1946 og giftingar-
vottoröi frá árinu 1954. Kevin
átti dóttur bandariska ný-
breytniskáldsins e.e. cummings
(sem svo ritaöi nafn sitt) og var
á sinni tiö eitt heíztu framúr-
skálda sins lands eftir heims-
styrjöldina fyrri og vel fram
yfir þá hina siöari, og er enn i
hávegum haföur sérlega meöal
skólamanna og sérhæföra ljóö-
unnenda, einkum vegna sinna
frumlegu nýjunga þar sem hann
beitir af snjöllu hugviti uppsetn-
ingarbrellum og frávikingar-
hætti I oröafari (svo ég fái léö
orö frá Kjarval) og stafsetn-
ingarbragövisi og nær þannig
stundum einskonar tvileiksávis-
un, kontrapúnkti. Og veldur
meö hugkvæmni sinni þvi aö
sitthvaö sem nú er boöið upp á
sem framvisandi frumleika
orkar sem hjaröskritlur og hóp-
kækir, hermileikur til aö auö-
velda þeim gagnrýnendum
starfiö sem mega ekki vera aö
þvi aö fjalla um þaö sem krefst
umhugsunar og athygli og hat-
ast viö þá höfunda sem ekki er
hægt aö gleyma, jafnharöan og
lesiö er. Aö visu má merkja að
áhrif frá Joyce hafa átt sinn þátt
I sköpun cummings og frjóvgaö
hugmyndaflug hans.
Auk margra ljóöasafna hefur
hann skrifaö tvær eftirminn-
legar prósabækur. Sú fyrri: The
Enormous Room, Ógnar stóra
herbergiö, fjallar um reynslu
hans I fyrri heimsstyrjöldinni
sem sjúkraliöi (eins og
Hemmingway) I Frakklandi og
siöan i frönskum einangrunar-
búöum. Hin segir frá ferö hans
til Sovétrlkjanna 1933: Eimi,
þaö er úr griskur og þýöir ég er,
en jafnframt ætlaö aö vera
enska (ritaö eftir framburöi):
a-Me: sem varla veröur snúiö til
islensku þó i vandræöunum
verði talaö um égiö.
I formála visar cummings til
þess sem segir i biblíunni: Ég er
þaö sem ég er. Þarna fer
cummings viöa á kostum meö
allskyns uppátækjum i fram-
setningu og hugvekjandi stil-
brögðum, fjöri og fyndni þar
sem listamaöurinn er alltaf
nærri, litrikum mannlýsingum
andriki, og mætir iöulega full-
trúum kerfis sem varla gera ráö
fyrir sliku fyrirbæri, svo sem
eins og leikskáldið sem hann
Hellirinn var uppi á fjallinu
sem viö klifum meö Kevin I hit-
anum um nón. Hann sást ekki
fyrr en komiö var aö munn-
anum sem virtist fyrst bara
gjóta. Fáir vissu um helli
þennan utan smalar, sem áttu
þar athvarf. AB fornu var
hyrndur og klauffættur guöinn
lifsnautna dýrkaöur þarna af
snauöu fólki, meöan hinir sem
máttu sin meira tignuöu þá
Apolló og Dionýsos. Kringum
var jörö sviöin og strjáll gróöur,
lágur og þyrrkingslegur. Stöku
tré. Smjörviöur.
Viö klöngruöumst niöur opiö
lóörétt. Þegar þangaö kom o_pn-
aöist forhellir allmikill, og
fremst I honum höggmynd frá i
árdaga eftir Archedamus stein-
höggvara sem var kallaður
nympolyptos. Viö dvöldum
þarna um stund^átum nesti
okkar brauö og ost og drukkum
rautt vin.
Fylgdarmaöurinn Kevin
hvarf okkur; siöan barst undar-
Andóf
í þágu
lífsins
Thor Vilhjálmsson
leg tónlist úr dimmu. Likt og úr
tima á undan sögu. A undan
stafrófinu. (Jr einsemd hins
gleymda.
Smám saman vöndust augun,
og i skimunni grillti I vin okkar
sem sat flötum beinum I kima
sem gekk inn af bergsalnum þar
sem viö vorum, og hann var aö
leika á flautuna sina. Hann var
orðinn annar en áöur. A valdi
töfra I ævafornum launhelgum
sem eru kallaöar heiöni.
Handan seilingar, hvaö þá
snertingar. Þjónn dulmagna
sem virtust ailtaf hafa búiö
þarna og myndu ætiö dyljast
þar áfram.
Hvaö var timi?
Birtan seildist i skástreymum
geislum og sveif þar ar þétt. Og
þaö sem var er, og þaö sem
veröur hér er líka. Og þú ert
meö nýjum hætti ævaforn:
Eimi.
III
Kevin Andrews þekkir Grikk-
land flestum betur. I senn sögu-
fróöur og næmur á samtiö sina
og mikilvægur vitnisberi um at-
burði nýliöna; sem hann sagöi
frá meöan þeir voru aö gerast,
og smyglaöi frásögnum til blaöa
og timarita viösvegar um ver-
öldina,og varö aö birta undir
ýmsum dulnefnum svo hann
týndi ekki lifi fyrir. Auk þess
haföi hann á laun samband viö
fréttamenn og aöra feröamenn
sem mátti treysta til aö koma
upplýsingum á framfæri og
vinna gegn öflugum áróöri
hinna fyrirlitlegu stjórnvalda.
Þessu fylgdi mikill háski þvi
hvarvetna mátti búast viö aö
njósnarar og svikarar kynnu aö
leynast, sem titt er i fasista-
rikjum. Útsendarar og ároðurs-
lygarar sátu fyrir útlendum
sendimönnum og almennum
feröamönnum til aö gylla fyrir
þeim ástandiö, gera þeim meö
ýmsum ráöum glýju I augu svo
þeir sæju ekki sannleikann um
hiö hryllilega ástand, og tókst
Meö sólina I bakiö.
Kevin Andrews ásamt greinarhöfundi viö heili Pans.
aö blekkja ýmsa sem höföu
skamma dvöl viö veizluginn-
ingar og glaumgýli, Slikar
raddir heyröust jafnvel hér á Is-
landi þar sem andvaralausir
gistivinir griskra bööla geröust
gruniausir (vonandi) og ljúg-
vitní, ög söjgöu b'rúnir af baö-
ströndum oröum aukiö hve
ástandiö væri slæmt I landinu,
þarna rikti regla, law and order.
Og þá er ekki veriö aö tala um
þaö íslenzka blaöafólk sem
notar heimboö fasiskra harö-
stjórna og flengist um veröldina
og skiptir tima sinum milli
harðstjórna hér og þar i heim-
inum og smjaörar fyrir
boölunum, púörar þá gyllidufti
sinu þegar heim kemur i frá-
sögnum sinum, svo augljóst er
að ekki sé einleikið.
Kevin Andrews hefur nýlega
gefiö út bók meö frásögnum af
ógnarárunum, frá valdaráninu
fram yfir fall herforingja-
stjórnarinnar, og segir lika
nokkuö frá hinum seyrna eftir-
leik þar sem margir hinna seku
halda sinu, og hvernig öflin
óheillanna hafa dulbúizt og
brugga enn sitt tál.
Bók hans nefnist: Greece in
the dark, Grikkland myrkvaö.
(Jtgefandinn er hollenzkurj
Adolf M. Hakkert I Amsterdam,
og bókin kom út I fyrra stór bók
og nær yfir árin 1967—1974.
Þótt I bókinni sé fyrst og
fremst fjallað um þau ár er
mikill fróöleikur um fyrri sögu
Grikkja, greinargóöir yfirlits-
þættir og hugieiöingar um veg-
ferö þessarar þjóöar allt frá þvi
aö þar stóö vaggamenningar
vorrar eins og oft er er sagt með
fjálgum hætti. Þar er fjallaö um
samvitund Hellena hinna fornu
og sundurlyndiö sem felldi þá og
og opnaði barbörum sem þeir
nefndu aðrar þjóðir leiðir aö
renna yfir Grikki og blandast
þeim og siðmenntast með þvi að
draga af þeim dám, sannaðist
þar löngum það sem vill verða
að hinir sigruðu sigri meö þeim
hætti þá frá liöur.
Bók þessi er náma fróöleiks
og fádæma merk .heimild um
hín myrku ár, saga ógna og kúg-
unar spillingar og mannvonzku
annars vegar, en á hinn bóginn
af hugdirfsku frelsisþrá og fórn-
fýsi, sögö af þeim sem gerst
mátti vita, bæöi sökum eigin
framlags og aðstööu, og lika
vegna vinfengis og kynna viö
ýmsa þá sem fóru meö lykil-
hlutverk I andspyrnu, meðal
skálda og annarra listamanna,
og annarra þeirra sem voru
virkir I baráttunni gegn makt
myrkranna sem haföi spennt
Grikkland heljargreipum aö
undirlagi Bandarikjamanna, og
fylgdu I valdaráninu Nató--
áætlun sem I hundingjalegri
gráglettni haföi veriö kennd viö
sjálfan Prómóþeus.
Þann sem reis gegn ofurefl-
inu, og stal eldinum handa
mönnum.
I þeirri von aö lif þeirra mætti
veröa betra, fegurra og fórnaöi
sjálfum sér og var fjötraður
viö klett.
Bandingi guöanna...
skrifar
talar viö gegnum túlk og segir:
„segiö honum... aö ég drekki
skál einstaklingsins”.
Þögn. „hann segir aö þaö sé
della”
„Segiö honum aö ég elski
dellu og aö ég drekki skál dell-
unnar. „Þögn.
„hann er mjög reiöur. Hann
segir aö þér séuö hræddur”
„segiö honum aö ég sé hræddur
viö aö vera hræddur’i
Tónahark, reiöisvipur á þjóni.
„Hann heldur aö þér séuö gal-
inn”.
„Segiö honum: Segiö honum
aö galinn maöur nefndur .enginn
segi, aö einhver sé og sérhver sé
ekki, og aö öll alheimsins trú
geti ekki breytt sérhverjum sem
ekki er i einhvern sem er”.
En nú erum viö komin langan
veg (nema hitt væri) frá Kevin
Andrews sem ég var aö segja
frá.sem nú var kominn með
okkur aö helli Pans skógarguös i
fjallgöngunni, sem fyrr var sagt
frá.
Grisk kona.