Þjóðviljinn - 26.09.1981, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 26.09.1981, Blaðsíða 7
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 26. — 27. september 1981 6. Mexíkópistill /IHM Paptido ípril Revoluclonario p Institucional Partido Mexicano de los Trabajadores (PPS) Partido Popular Socialista ruruuo Comunlsta Mexlcano H ■Vt Partido Acción Nacional Corriente Socialista Partido Socialista Revolucionario Liga Obrerð Marxista Partidodel Pueblo Mexicano Partido parm Autóntico de la Revolución Mexicana 1a] Partido Obrero /pos\ Socialista Partido Revolucionario delos Traba)adores Unidad de Izquierda Comunista Movimiento de Acción y Unidad Socialista Partido Sodaldemócrata Partido Socialista de los Trabafadores Mexikó öölaöist sjálfstæöi undan Spán- arkóngiáriö 1821. Þremur árum siöar var stofnaö sambandslýöveldi aö bandarisk- um hætti. Lengi frameftir 19. öld deildu menn um sambandslýöveldi og valddreif- ingu (Federalisma) annars vegar og miö- stýrt lýöveldi (centralisma) hins vegar. Frjálslyndir boöuöu ávallt fyrri kostinn og ihaldsmenn þann siöari. Mexikanar geröu þó nokkrar tilraunir meö hvoru- tveggja á 19. öld og virtust allar ganga verr, hvorki valddreifing né sterk miö- stýring leystu i nokkru pólitisk, félagsleg eöa efnahagsleg vandamál iandsmanna. Eftir 35 ára haröstjórn Porfirio Dias reis alþýöan upp, forsetanum var velt úr stóli voriö 1911 og slöan böröust lands- menn innbyröis I ró og næöi um áratugar skeiö. Ný stjórnarskrá var samþykkt I bylt- ingunni, I febrúar 1917, og varö þá „federalisminn” endanlega ofan á. Stjórnarskráin frá 1917 er enn I gildi og hefur engum stórbreytingum tekiö. Siguröur Hjartarson og Jóna Sigurðardóttir: „Hér búa þeir vist ekki Pótentátarnir i PRI. frá flokknum og hefur ekki siöan haft veruleg stjórnmálaleg áhrif. Hefur Mexi- könum tekist öörum þjóöum betur hér i álfu aö halda hernum i skefjum. Nú fær herinn aöeins um 6% af rikisútgjöldum árlega. Viö forsetaskiptin 1940 uröu straum- hvörf I mexikanskri sögu. Horfiö var frá vinstrisinnaöri þjóöernisstefnu Cárdenas. Bisniss-sinnaöir hægrimenn settust I stól- ana. Nú skyldi iönvæöa landiö og gera þaö nútimalegt og hætta öllu byltingarbrölti. Ariö 1946 var nafni Flokksins breytt i PRI (Partido Revolucionario Institucional) og var Byltingin þar meö oröin aö stofnun i umsjá rikisvaldsins. Samtök atvinnurek- enda (CONCAMIN), Iönaöarráöin og CONCANACO, Verslunarráöin) hafa sett vaxandi mark sitt á atvinnu- og efnahags- stefnu stjórnvalda. Ahrif ,,popular”-stétt- anna hafa á sama hátt vaxiö á kostnaö sem var einn voldugasti verkalýösforingi landsins á 4. og 5. áratugnum. Er PRI tók aö þokast til hægri eftir 1940 lenti Lom- bardo Toledano upp á kant viö flokkinn og klauf sig út úr PRI 1948 og stofnaöi þá PPS. Ekki er hægt aö kalla PPS róttækan og hefur hann skiliö sig lltt frá PRI aö þvi undanskildu aö barátta gegn heimsvalda- stefnu og erlendum itökum i efnahagslifi landsins hefur ávallt veriö sett nokkuö á oddinn hjá PPS. Flokkurinn hefur 11 sæti i fulltrúadeildinni og 1 I öldungadeildinni i félagi viö PRI sem áöur greinir. PARM (Partido Auténtico de la Revolu- ción Mexicana) var stofnaöur 1954 af upp- gjafa herforingjum, sem allar götur siöan hafa haft sterk áhrif I flokknum. Flokkur- inn er til hægri viö PRI og hefur löngum veriö kallaöur botnlangi eöa hjáleiga PRI. Bæöi PPS og PARM hafa stutt fram- bjóöendur PRI I forsetakosningum. Stjórnkerfi og flokkar Nú eru I landinu 32 fylki, og er þá Sam- bandshéraöiö (Distrito Federal) eöa Mexikóborg meötaliö. Hvert fylki hefur sitt löggjafarþing um sin sérmál, sitt dómskerfi og sitt framkvæmdavald. Fylkin eru afar misstór, og hafa hvert um sig sin sérstöku vandamál, enda er landiö stórt, 19 sinnum stærra en Island. At- vinnuhættir og framleiösla eru afar ólik milli fylkja og innan hvers fyikis, sums staöar rikir iönþróun og véltækni nútim- ans, annars staöar lifa innfæddir á likan hátt og þeir hafa gert i þúsundir ára. Eins og lög gera ráö fyrir greini st vald- kerfiö i 3 þætti, framkvæmdavald, lög- gjafarvald og dómsvald og er rétt aö skoöa nánar hvern þátt um sig. Framkvæmdava Idið: Víðtæk völd forseta og saksóknara Forseti landsins fer meö framkvæmda- valdiö. Er hann kjörinn almennum kosn- ingum til 6 ára. Getur forseti eigi gegnt embætti nema einu sinni. í stjórnar- skránni segir aö forseti skuli vera minnst 35 ára, fæddur i Mexikó, svo og báöir hans foreldrar. Eigi má hann hafa gegnt neins konar klerklegu embætti. Forsetakjör fer fram fyrsta sunnudag I júli 6. hvert ár og tekur forseti viö embætti 1. desember eft- ir kjör. Völd forseta eru viötæk. Hann útnefnir ráöherra og rekur þá aö vild. Sama gildir um saksóknara rikisins, og saksóknara einstakra fylkja. Hann út- nefnir diplomata, setur og rekur embætt- ismenn alrlkisins, háa og lága. 1 sumum tilvikum þarf samþykki öldungadeildar- innar. Hann rlkir yfir hernum, tekur allar ákvaröanir um beitingu hans innan lands og utan og útnefnir alla foringja hans. Forsetinn kallar auk þess saman auka- þing löggjafarþingsins. Hann útnefnir hæstaréttardómara alrikisins og i sér- hverju fylki, og þarf samþykki þingsins til. Forsetinn flytur ársskýrslu sina viö opnun þings 1. september ár hvert. Aö þessu sinni tók þaö aöeins þrjár klukku- stundir og sjö minútur. Er ræöu hans út- varpaö og sjónvarpaö beint á öllum stööv- um landsins, og birta siöan öll dagblööin ræöuna óstytta daginn eftir. Löggjafarvaldið: Sami flokkur með 3/4 þingmanna Þinginu er skipt i tvær deildir, fulltrúa- deild og öldungadeild. Fjöldi fulltrúa- deildarmanna fer eftir íbúafjölda I hverju fylki, en gert er ráö fyrir einum þing- manni fyrir hverja 250 þúsund Ibúa og brot fram yfir 125 þús. ibúa. Hvert fylki skal þó I engu tilviki hafa færri en tvo full- trúadeildarþingmenn. Hverjum fulltrúa- deildarþingmenni fylgir varamaöur. Nú eru I fulltrúadeildinni 400 þingmenn. Kosiö er almennum kosningum til þriggja ára I senn, og má þingmaöur ekki bjóöa sig fram tvö kjörtimabil i röö. Þingmaöur má bjóöa sig fram aö einu kjörtfmabili liönu. Fulltrúadeildarþingmaöur skal vera a.m.k. 21 árs aö aldri. Allir flokkar sem ná 1 1/2% heildaratkvæöamagns I landinu fá fimm fulltrúadeildarþingmenn og siöan einn þingmann fyrir hvert 1/2% atkvæöa, allt aö 25 þingmönnum aö há- marki. Af áöurnefndum 400 þingmönnum eru 300 kosnir meirihlutakosningu en 100 uppbótarþingsætum er deilt út milli smá- flokkanna eftir hlutfallsreglum. Kosn- ingalögunumvarbreytt Iþessaáttfyrst ár- iö 1958, og siöan enn frekar 1971. Ariö 1958 voru meirihlutakosningar einar, og þá fékk „flokkurinn” PRI, nánast alla þing- menn og aörir flokkar höföu næstum enga möguleika. Þaö ár, 1958, voru þingmenn alls 162 og haföi PRI153 en aörir flokkar 9. A yfirstandandi kjörtimabili eru 296 þingmenn frá PRI, eöa nálægt 3/4 hlutar, og 104 frá öörum flokkum. Einfaldur meirihluti nægir viö atkvæöagreiöslur i fulltrúadeildinni. Aö viöbættum venjuleg- um lagastörfumþingsins hefur fulltrúa- deildin þaö sérstaka hlutverk aö vera yf- irkjörstjórn i forsetakosningum, aö fylgj- ast meö störfum rikisendurskoöunar, aö fjalla um og samþykkja fjárlög rikisins, aö taka fyrir ákærur á hendur opinberum starfsmönnum, þar sem um er aö ræöa grun um stjórnarskrárbrot. Hinn hluti þingsins er öldungadeildin. Hana skipa tveir fulltrúar fyrir hvert hinna 32 fylkja i landinu. Kjörtimabil öld- ungadeildar er 6 ár og er kosiö til deildar- innar um leiö og forseti landsins er kjör- inn. Allir deildarmenn eru kjörnir beinum meirihlutakosningum. Af öldungadeildar- þingmönnunum 64 eru 63 úr PRI og einn úr PPS, en sá var reyndar fulltrúi kosninga- bandalags PRI og PPS, I Oaxacafylki. 1 deildinni sitja nú fjórar konur. Oldunga- deildarmaöur skal vera 30 ára. Enginn getur setiö i öldungadeild tvö kjörtimabil I röö. Tvo þriöju atkvæöa þarf viö hverja atkvæöagreiöslu. Oldungadeild þingsins hefur þaö sér- staka hlutverk aö fjalla um samninga viö erlend riki, samþykkja útnefningu ráö- herra og diplomata, æöri embættismanna I fjármálaráöuneyti, dómara i hæstarétti alrikisins, foringja I hernum svo og sam- þykkja geröir forsetans er varöa beitingu á hernum. Báöar deildir þings koma saman 1. september ár hvert og reglulegu þingi lýkur 31. desember. Svo sem áöur greinir er þaö I valdi forsetans aö kalla saman aukaþing annarrar eöa beggja deilda. Þegar þing situr ekki starfar fastanefnd 29þingmanna, 15 úr fulltrúadeild og 14 úr öldungadeild. Fastanefndin gegnir marg- vlslegum störfum, einkum aö fjalla um ýmsar geröir forsetans. Þingiö hefur haft aösetur viöa I borg- inni, en nú 1. sept. hóf þaö störf i nýrri, glæsilegri þinghöll I miöborginni. Dómsvaldið: Greinist á svipaðan hátt og gerist í öðrum löndum Dómsvaldiö greinist á likan hátt og þekkist annars staöar, meö ýmsum undir- réttum og dómurum er fjalla um mis- munandi málaflokka. Hæstiréttur er i hverju fylki, en æöstur er svo hæstiréttur alrikisins. Hann er skipaöur 26 dómurum er starfa ýmist I heild eöa i smærri eining- um eftir málum. Hæstaréttardómarar eru skipaöir af forseta landsins sem áöur getur. Veröa þeir aö vera á aldrinum 35—65 ára er þeir eru útnefndir. Auk þess aö vera æösti afrýjunardóm- stóll ber hæstarétti aö skera úr ágreiningi milli annarra valdaþátta samfélagsins, milli alrikisins og fylkjanna eöa milli tveggja eöa fleiri fylkja innbyröis. Enn- fremur skal hæstiréttur meta hvort geröir framkvæmdavalds og löggjafarvalds brjóta ákvæöi stjórnarskrárinnar. Kerfið er eitt, beiting valdsins annað Svo kann aö viröast af framansögöu aö rikiskerfiö hér i Mexikó sé harla gott. Kerfiö er sjálft þó eitt, beiting valdsins annaö. Ljóst er aö hér rikir ekki þaö þing- ræöi er viö þekkjum i Evrópu. Fram- kvæmdavaldiö er miklu óháöara löggjaf- arvaldinu hér en I þingræöisrikjum. Ekki þarf forsetinn meirihlutafylgi þings, og þing getur ekki svipt framkvæmdavaldiö umboöi á sama hátt og gerist á Fróni. Rikiskerfiö er þvi byggt upp á bandarisk- um hugmyndum fremur en evrópskum. Vald forseta er afar mikiö, en vald þings aö sama skapi litiö. Einn góöur maöur mexikanskur hefur sagt aö ekkert sé jafn litilmótlegt i Mexikó og þingiö, þaö hafi allt til þessa dags brugöist gjörsamlega þvi meginhlutverki sinu aö vera málsvari alþýöu og viöra almenningsálitiö annars vegar, og hins vegar aö veita fram- kvæmdavaldinu aöhald. Hvort tveggja má tilsanns vegar færa og má einkum kenna þvi flokkakerfi og þvi stjórnmála- lifi er þróast hefur I landinu á undanförn- um 50 árum. Og er þá vænlegast aö snúa sér aö flokkakerfi landsins og skoöa þaö nánar. Flokkurinn meðstórum staf 1) P R I (Partido Revolucionario Insti- tucional) eöa „Flokkurinn” var stofnaöur af ráöamönnum landsins 1929, þá undir nafninu PNR (Partido Nacional Revo- lucionario = Þjóölegi Byltingarflokkur- inn). Ariö 1938 var flokkurinn endurskipu- lagöur undir nafninu „Flokkur Mexi- könsku Byltingarinnar” PRM = Partido de la Revolución Mexicana), og varö þá fyrst aö skipulegri fjöldahreyfingu. Var flokkurinn byggöurupp af fjórum fylking- um: verkamönnum (obrero), bændum (campesino), hernum (militar), og öör- um launþegasamtökum (popular). Þetta var i forsetatiö Lázaro Cárdenas, en þá voru stjórn og flokkar þjóöernissinnuö, hallkvæm alþýöu og vinsæl. Flokkurinn taldi riflega 4 milljónir félaga. Avila Camacho var siöasti hershöföingi Bylt- ingarinnar sem gegndi forsetaembætti, 1940—1946. Ariö 1940 var herinn greindur bændasamtakanna CNC og verkalýðs- samtakanna CTM innan PRI-flokksins og þar meö stjórnarinnar. Flokknum haföi tekist aö tryggja sig i sessi og ná I slnar hendur öllum valda- taumum, jafnt alrikisins sem einstakra fylkja og sveitastjórna. Flokkurinn réð öllu alls staöar og hefur gert siöan. Bylt- ingarmarkmiöin gleymdust og nú um 40 ára skeið hefur fámenn, spiilt smáborg- araklika, Byltingarfjölskyldan (La Fami- lia Revolucionaria) ráöið feröinni. Svo sem áöur greinir hefur PRI nálega 3/4 sæta I fulltrúadeild þingsins og 63 af 64 öldungadeildarþingmönnum. I forseta- kosningum siöustu 50 árin hafa frambjóö- endur flokksins hlotiö 74.3% atkvæöa minnst og 98.2% mest. Allir fylkisstjórn- arnir eru PRI menn svo og allir meiri- háttar embættismenn i rikiskerfinu og einstökum fylkjum. PRI hefur og meiri- hluta I flestum hreppsnefndum landsins. Ljóst er þvi aö PRI hefur tögl og hagldir hvar sem litiö er og tök þeirra á stóru og smáu i rikinu viröast fullkomlega þétt og óvinnandi. 1 kjölfar sliks alræöis hefur siöan þróast ótrúleg spilling, en sú hliö mála veröur aö biöa siöari umfjöllunar. i siðustu þingkosningum fékk PRI um 15 milljón atkvæða. 2) PAN (Partido Acción Nacional) er næst stærsti flokkur landsins meö 43 sæti af 400 I fulltrúadeild þingsins. Fékk flokk- urinn 1.8 millj. atkvæða I siöustu kosning- um. PAN er Ihaldsflokkur og löngum helsti hollvinur kirkjunnar. Flokkurinn var stofnaöur 1939 til aö berjast gegn sósialisma Cárdenas-stjórnarinnar i menntamálum, fjölskyldupólitik,, efna- hagsmálum svo og gegn andkirkjustefnu stjórnarinnar. PAN hefur ávallt veriö hlutfallslega sterkast i Mexikóborg. Þar sem PRI hefur sveigst mjög til hægri á undanförnum áratugum hefur PAN gjarnan átt erfitt meö aö móta stefnu, sem bæöi hefur haft skirskotun til fjöldans og jafnframt veriö I andstööu viö rikjandi stefnu PRI. Stjórnarandstaöa PAN hefur þvi löngum veriö veikburöa. Helst hefur flokkurinn nærst á vanhæfni PRI og spill- ingu. Alræöi PRI hefur auk þess gert PAN sem öbrum flokkum erfitt fyrir aö koma boöskapnum á framfæri i fjölmiðlum. Hefur flokkurinn því einkum reynt aö beita sér i þinginu meö þvi aö taka sem mest frumkvæöi i margs kyns lagasetn- ingum. Hefur PAN mjög ákært PRI fyrir aö fella öll þeirra frumvörp jafnharöan en stela þeim slöan og bera þau fram i eigin nafni. PAN hefur stundum boöiö fram til forséta og ávallt meö litlum árangri. Við siöustu forsetakosningar 1976 bauð flokkurinn eigi fram og hvatti flokksmenn aö sitja heima. 3) PPS og PARM eiga sér alllanga sögu og eru báöir mjög tengdir PRI. PPS (Partido Popular Socialista) var stofnaö- ur 1948 af Vincente Lombardo Toledano, 4) PDM (Partido Demócrata Mexi- cano) var stofnaöur 1975. PDM er lengst til hægri þeirra flokka er eiga fulitrúa á þingi og eitthvert fjöldafylgi hafa. Flokk- urinn fékk 300 þúsund atkvæöi I siðustu kosningum og 10 sæti I fulltrúadeildinni. PDM hefur ávallt veriö nátengdur hreyf- ingu Sinarquista, UNS, er stofnuö var 1937. Má kalla PDM hinn pólitiska arm Sinarquista-hreyfingarinnar. UNS átti rætur aö rekja til Cristeros uppreisnarmanna á þriöja áratugi aldar- innar og er kaþólsk, andbyltingarsinnuö, heittrúarhreyfing. Aö likum lætur, aö PDM er málsvari kirkju og gegn öllum hugmyndum um frjálslegri samfélags- hætti. 1 kosningum nýtur PDM stuönings Falangista og annarra öfgamanna til hægri. 5) PST (Patrido Socialista de los Trabajadores) var stofnaöur 1975 og er eins konar verkamannaflokkur, ögn vinstra megin við miöju. Flokkurinn berst gegn heimsvaldastefnu og erlendum Itök- um i landinu. Hefur hann haft býsna náin tengsl og samskipti viö framsæknari öfl innan PRI. PST telur um 100 þúsund félaga og hefur 10 sæti i fulltrúadeild þingsins. Likur eru á aö flokkurinn stilli upp eigin frambjóöanda i forsetakosning- unum á sumri komanda. 6) Siöastur þeirra flokka er þingsæti eiga i fulltrúadeildinni er PCM (Partido Comunista Mexicano). Er hann elstur allra flokka i landinu, stofnaöur 1919. Flokkurinn telur 110 þúsund félaga og fékk 700 þús. atkvæöi I síöustu þingkosn- ingum og 18 sæti I fulltrúadeildinni. Er hann því 3. stærsti flokkur á þingi. Rót- tækni kommúnistaflokksins hefur lengi veriö I naumara lagi. Nú er hann dæmi- geröur þingræðisflokkur i llkingu viö bræöraflokka i öðrum löndum álfunnar, og eins og flestir þeirra hefur PCM ekki stutt byltingahreyfingar né skæruliða- starfsemi. Er þar aö finna helstu skýring- un á þeim fjölda róttækra vinstrihreyf- inga, sem sifellt skjóta upp kollinum. Hef- ur PCM illa gengiö að fá aöra vinstrimenn til samstarfs I kosningum. Nú hafa hins vegar þau tíöindi gerst aö fjórar vinstri- hreyfingar hafa gengiö til samstarfs viöPCM I væntanlegum kosningum næsta sumar. Veröur aö þvi vikiö hér á eftir. 7) Tveir flokkar nýviöurkenndir hafa nú bæst I hóp framangreindra flokka. Munu þeir þvi bjóöa fram i næstu kosningum. Annar er PSD (Partido Social-Demó- crata), sem er krataflokkur eins og nafniö bendir til. Flokkurinn var stofnaöur i fyrra og telur nú um 30 þús. félaga. Hinn flokkurinn PRT (Patrido Revoulucinario de los Trabajadores) og er Trotskyista- flokkur (Mandel-armurinn). PRT var stofnaöur 1976 og telur nú 99 þús félaga. Má gera ráö fyrir aö PRT nái nokkrum þingsætum i næstu kosningum. Sjá næstu siðu José López Portillo, forseti Mexíkó. Forsetinn flytur ársskýrslu slna f nýju þinghöllinni. Þjóöfáninn á Zócalo-torgi. Þjóöarhöllin i baksýn.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.